________________
જીવન-વિજ્ઞાન
ધ્યાનને યોગસાધનાનું મુખ્ય અને અંતિમ ચરણ ગણી શકાય; કારણ કે અષ્ટાંગયોગમાં મહર્ષિ પતંજલિએ તેને યોગ-સાધનાનું સાતમું અંગ કહ્યું છે, જે દ્વારા સમાધિની પ્રાપ્તિ થાય છે.
ઉત્તમ કક્ષાના ધ્યાનને મોક્ષનું સાક્ષાત્ કારણ કહ્યું છે; કારણ કે તે દ્વારા સાધકનાં બધાંય કર્મો બળીને ભસ્મ થઈ જાય છે.
ધ્યાન સમયે ધ્યાન કરે તેને થોડું ધ્યાન લાગે છે; પણ જે સર્વ કાર્યો કરતાં કરતાં પણ ધ્યાનનો લક્ષ રાખે છે, ખાતાંપીતાં, ઊઠતાં-બેસતાં પણ સતત આત્મજાગૃતિનો અભ્યાસ કરે છે, તેને સાચી ધ્યાનદશાની પ્રાપ્તિથી અલ્પ કાળમાં સમાધિની સિદ્ધિ થઈ જાય છે.
♦ સાચો વૈરાગ્ય, સદ્બોધની પ્રાપ્તિ, સતત આત્મજાગૃતિ, તત્ત્વચિંતન અને તત્ત્વ-અનુસંધાનની ઉત્સુકતા જેને હોય તેને ધ્યાનદશા સહજ લાગે છે.
ધ્યાન કિયા ભી જાતા હૈ, ઔર ધ્યાન હોતા ભી હૈ' આ રહસ્યનો અનુભવ જ્ઞાનીઓ કરે છે.
ચિત્તની એકાગ્રતા, ચિત્તની નિર્મળતા અને તત્ત્વનિષ્ઠા - એ ત્રણની એકતા જ્યારે અભ્યાસ દ્વારા સિદ્ધ થાય છે ત્યારે ઉચ્ચ કક્ષાના ધ્યાનની ખરેખરી સિદ્ધિ થાય છે.
અંતરજાપ ઉપયોગી છે, પણ તે વખતે ચિત્તવૃત્તિ કેવી રહે છે તે બાબતની જાગૃતિ રહેવી જોઈએ.
ઉત્તમ સાધકને અંતર્મુખતા વિશેષ થાય ત્યારે બધું હલનચલન બંધ થઈ જાય છે; તેમ જ સાથે સાથે આસનની દૃઢતા, દેહથી
Jain Education International
a Jod -
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
