________________
-ન જીવત-વિજ્ઞાન કે તીર્થયાત્રા : એક આધ્યાત્મિક માર્ગદર્શન ભૂમિકા :
તીર્થ અને તીર્થયાત્રાનું મહત્ત્વ જગતની બધી સાંસ્કૃતિક પરંપરાઓમાં જોવા મળે છે, પરંતુ ભારતીય પરંપરાઓમાં તેનું વિશેષ માહાભ્ય છે. આપણા દેશના દરેકે દરેક ખૂણામાં પથરાયેલાં મંદિરો, મસ્જિદો, ગુરુદ્વારાઓ અને પ્રાચીન, ઉત્તેગ પ્રતિમાઓ આ વાતની પ્રત્યક્ષ સાક્ષી પૂરે છે.
તીર્થ શબ્દની ઉત્પત્તિ તૂ ધાતુ ઉપરથી થયેલી છે અને જેના વડે સંસારસાગર તરીએ તેનું નામ તીર્થ એમ વ્યુત્પત્તિથી અર્થ થાય છે; યથા - તીર્ચત મન વા. જોકે સંસારસાગર તરવાનું નિશ્ચયસાધન તો આત્મજ્ઞાન અને આત્મસંયમની સાધના જ છે; તો પણ આવા શુદ્ધ ભાવ ઉત્પન્ન થવા માટે જ્ઞાની પુરુષોએ યોગ્ય દ્રવ્ય – ક્ષેત્ર – કાળ અને ભાવની સામગ્રીને માત્ર સહકારી જ નહીં પણ પ્રેરક અને પ્રત્યક્ષપણે ઉપકારી માની છે. આ સિદ્ધાંતને ધ્યાનમાં લઈને પૂર્વે થયેલા દૃષ્ટિવાન આચાર્યોએ તીર્થક્ષેત્રોના નિર્માણ અને સુવ્યવસ્થા દ્વારા સામાન્ય સાધકને પણ નવીનતા, શાંતિ, પ્રાકૃતિક સૌંદર્ય અને પવિત્રતાને પમાડવામાં મદદ કરી છે. તીર્થોનો મહિમા :
આદિપુરાણ, નિર્વાણભક્તિ, જ્ઞાનાર્ણવ, ગોમટ્ટસાર, કલ્પસૂત્ર, આવશ્યક નિર્યુક્તિ વગેરે અનેક પ્રાચીન શાસ્ત્રોમાં વિવિધ રીતે તીર્થક્ષેત્રોનો મહિમા બતાવ્યો છે. જોકે કોઈ ભૂમિ પોતે તો પવિત્ર હોતી નથી, પરંતુ જ્યાં જ્યાં તીર્થકરો, ઋષિ-મુનિઓ, નિગ્રંથ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
