________________
છે. જેમની આવી દશા હોય તેમનામાં આત્મજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ માટેની ભૂમિકા પણ સંભવતી નથી તો પછી આત્મજ્ઞાન તો કેવી રીતે સંભવે ? આમ, જ્ઞાનમાર્ગની આરાધનાનું આ કાળે દુરારાધ્યપણું જાણવું. | યોગમાર્ગ અર્થાતુ ધ્યાનમાર્ગ,
આત્મસાધનાની આ એક અગત્યની, સુસિદ્ધ થયેલી, પ્રાચીન પદ્ધતિ છે. બીજા અનેક મહાત્માઓ મધ્યે મહર્ષિ પતંજલિએ આ પદ્ધતિને આઠ વિભાગમાં વહેંચીને યમ, નિયમ, આસન, પ્રાણાયામ, પ્રત્યાહાર, ધારણા, ધ્યાન અને સમાધિરૂપે તેનું પદ્ધતિસર વર્ણન કરેલું છે. પરંતુ આ પદ્ધતિમાં પણ પ્રત્યક્ષ ગુરુની અત્યંત આવશ્યક્તા છે, નહિતર રોગાદિકના ઉપદ્રવથી કે રિદ્ધિ-સિદ્ધિની લાલસામાં પડી જવાથી સાધકનું આ માર્ગે શીધ્ર પતન થવા સંભવ છે. વળી આ માર્ગને પામવો સામાન્ય સગૃહસ્થ માટે દુર્ગમ છે કારણ કે સાચા તત્ત્વજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ સહિત ક્રમે કરીને તેમાં આહાર, નિદ્રાજ્ય, આસન, ઈન્દ્રિયજય અને મનોજય કરવા પડે છે. આવી પ્રયોગરૂપ, પદ્ધતિસરની આધ્યાત્મિક સાધના મુખ્યપણે વ્યવસ્થિત ગુરુપરંપરાથી પ્રાપ્ત થયેલા અભ્યાસ દ્વારા જ સિદ્ધ થઈ શકે છે. ત્રણેય મુખ્ય આર્ય પરંપરાઓમાં (વેદોક્ત, બૌદ્ધ અને જૈન) આ કાળે આવી શુદ્ધ પરંપરાગત તાત્ત્વિક સાધના પ્રાયે દૃષ્ટિગોચર થતી નથી. આવા સંજોગોમાં પ્રયોગરૂપ ધ્યાનમાર્ગની સમ્યકૃપણે આરાધના કરવી મોટા ભાગના સાધકોને માટે કઠિન છે અને તેથી સ્વાભાવિક રીતે જ મોટા ભાગના સાધકોને માટે મુખ્યપણે ભક્તિમાર્ગની આરાધના સહજ, સરળ, નિર્વિઘ્ન, રુચિકર અને શ્રેયસ્કર જણાય છે. ભક્તિમાર્ગ : |
સાધનાના પંથમાં ભક્તિમાર્ગનો આશ્રય કરવાથી જે વિવિધ લાભોનો અનુભવ થાય છે તેમાંના મુખ્ય મુખ્ય નીચે પ્રમાણે છે : (૧) સરળતા :
ભક્તિમાર્ગમાં પરમાત્મા અથવા સદ્ગુરુ સાથેના દિવ્ય પ્રેમની સાધના કરવી એ મુખ્ય લક્ષણ છે. હવે, સામાન્ય મનુષ્ય, વ્યવહારજીવનમાં
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
