________________
ભક્તિમાર્ગની આરાધના
પ્રાર્થના
સામાન્ય ભૂમિકા :
શબ્દાન્વયની અપેક્ષાએ વિચારીએ તો પોતાના પ્રમુખ અર્થ (પ્ર+અર્થ)ની સિદ્ધિ માટે જે કાંઈ કરવામાં આવે તે પ્રાર્થના ગણી શકાય. પરંતુ મનુષ્યોના આત્મવિકાસની અનેક શ્રેણિઓ હોવાને લીધે તેઓનું અભીષ્ટ (ધ્યેય, અર્થ) પણ જુદું જુદું હોય છે અને એ અપેક્ષાએ પ્રાર્થના કરનારની શ્રેણીઓ પણ અનેક છે. તેવા ભક્તોના મુખ્ય ચાર પ્રકાર શાસ્ત્રમાં કહ્યા છે : અર્થાર્થી, આર્ત, જિજ્ઞાસુ અને જ્ઞાની.*
અર્થાર્થી : સૌથી નીચી કક્ષાનો આ ભક્ત પોતાના સ્વાર્થને માટે પ્રભુને પ્રાર્થના કરે છે, છતાં તેને પ્રભુમાં વિશ્વાસ છે, એ અપેક્ષાએ તેને ભક્ત તરીકે ગણવામાં આવ્યો છે.
આ ઃ આ ભક્ત નવી સંપત્તિ કે બીજા કોઈ સાંસારિક વૈભવને ઇચ્છતો નથી, પરંતુ પ્રાપ્ત ઐશ્વર્યનો વિયોગ સહન કરવાની તેનામાં હજુ શક્તિ નથી, તેથી તેની રક્ષા અર્થે તે, પ્રભુને પ્રાર્થના કરે છે.
જિજ્ઞાસુઃ આ ભક્ત મહદ્ અંશે નિષ્કામ છે કારણ કે તે જગતના કોઈ પદાર્થોની ઈચ્છા કરતો નથી, માત્ર પરમાત્મપદના જ્ઞાનની પ્રાપ્તિની તેને ઇચ્છા છે, એ અપેક્ષાએ આ ભક્ત ઊંચી કોટિનો ગણી શકાય.
જ્ઞાની : આ સર્વોત્તમ ભક્ત છે, તેણે તો કોઈ અપેક્ષાએ પરમાત્મપદ પ્રાપ્ત કરી લીધું છે એમ કહી શકાય. તેની ભક્તિ માત્ર અદ્વૈતુકી છે, નિઃસ્પૃહા છે, અનન્ય છે, પ્રશંસનીય છે. પ્રભુએ તેને પોતાના આત્મીયજન તરીકે સ્વીકાર્યો છે.
* શ્રીમદ્ ભગવદ્ગીતા : ૭-૧૬
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
