________________
૮
રસાસ્વાદનો જય
આપણને પ્રાપ્ત થયેલી પાંચ ઇન્દ્રિયોમાં એકમાત્ર જીભ જ એવી ઇન્દ્રિય છે કે જેને બે કામ સોંપવામાં આવ્યાં છે : બોલવાનું અને રસનો સ્વાદ ચાખવાનું. આ બન્ને ખતરનાક ખાતાંઓને સંભાળતી જિલ્લા-ઇન્દ્રિયના કાર્યક્ષેત્રની જેમ વિશિષ્ટતા છે તેમ તેના જયની પણ વિશિષ્ટતા છે, એટલે કે એક જિલ્લા-ઇન્દ્રિયનો જય કરવામાં આવે તો બીજી બધી ઇન્દ્રિયોનો વિજય પ્રાપ્ત કરવામાં સરળતા પડે છે.
રસના-ઇન્દ્રિય પ્રત્યેની જગતના જીવોની લોલુપતા સહજ સ્વાભાવિક જેવી દેખવામાં આવે છે. માત્ર ત્રણ ઇંચ લાંબી હોવા છતાં તેણે ત્રણે લોકના જીવોને વશ કર્યા છે. શું મનુષ્ય, શું પશુ કે શું જીવજંતુ – સૌ તેને આધીન દેખાય છે. વર્તમાનકાળમાં તો રસના ઇન્દ્રિયની લોલુપતાએ માઝા મૂકી છે. અનેક પ્રકારનાં નાનાંમોટાં જંતુઓમાંથી – માછલાં, દેડકાં, ઉંદર, વંદા અને અનેક જળચર જંતુઓની વિવિધ વાનગીઓ મુખ્યપણે માંસાહારી દેશોમાં બકરાં, બતક, મરઘાં, સસલાં, ડુક્કર, હરણ, ગાય-બળદ, ભેંસ, પાડા કે ઘોડા સર્વે નિર્દોષ પ્રાણીઓને જે હજારોની સંખ્યામાં યમને ઘાટ ઉતારવામાં આવે છે તેનું મુખ્ય પ્રયોજન માણસની જીભની રસલોલુપતાને પોષવાનું છે.
=
શાકાહારીઓ પણ રસનાની લોલુપતામાં કાંઈ પાછળ નથી. મરીમસાલા, વિવિધ તળેલી વસ્તુઓ, અથાણાં, પાપડ, ચટણી કે મીઠાઈની વાનગીઓ પણ સેંકડોની સંખ્યામાં નવી નવી શોધાઈ રહી છે.
17
સાધકની દૃષ્ટિએ સાદો અને સાત્ત્વિક ખોરાક આવશ્યક છે. જેને બનાવવામાં બહુ સમય ન લાગે અને લાંબી વિધિઓમાં ન રોકાવું પડે તેવો આહાર લેવાથી સહજપણે ઊણોદરીતપ પળાય છે. જીવનમાં શાંતિ રહે છે. અકરાંતિયા થઈને ખાવાનું બનતું નથી અને તેથી સાધકને અધ્યાત્મસાધનામાં જે શાંત રસની આરાધના કરવી છે તે નિરાંતે બની શકે છે. રસાસ્વાદજયનો પ્રયોગ
પ્રારંભિક ભૂમિકામાં, પીરસેલી વસ્તુઓની સંખ્યાનો જો નિયમ લઈએ તો બિનજરૂરી ચટણી, પાપડ, રાયતાં, અથાણાં કે ફરસાણની લોલુપતામાંથી
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
