________________
શ્રદ્ધા
ભૂમિકા
શ્રદ્ધા એટલે માન્યતા એમ સામાન્ય અર્થ છે. કોઈ પણ વસ્તુ, વ્યક્તિ, ક્ષેત્ર, સમય કે ભાવને વિશે આપણા ચિત્તની અંદર રહેલી “આ આમ છે’ એવી જે દૃષ્ટિ તેને શ્રદ્ધા કહીએ. રુચિ, અંતરંગ અભિપ્રાય, માન્યતા, દર્શન, પ્રતીતિ વગેરે શબ્દો પણ શ્રદ્ધા માટે એ કાર્ય વાચક તરીકે પ્રચલિત છે. અહીં શ્રદ્ધા' શબ્દ અધ્યાત્મસાધનાના સંદર્ભમાં મુખ્યપણે પ્રયુક્ત કર્યો હોવા છતાં તેનો અર્થ પૂર્વાપર સંબંધ પ્રમાણે વિશાળ દૃષ્ટિથી અવધારવો. શ્રદ્ધાનું વિશેષ સ્વરૂપ
જો કે અધ્યાત્મસાધનામાં શ્રદ્ધા એ પ્રથમ પગથિયું છે, પરંતુ આ શ્રદ્ધા. માત્ર અંધશ્રદ્ધારૂપ નથી, – બાબાવચન પ્રમાણ' એ શ્રદ્ધા નથી. આવી શ્રદ્ધા તો એક રૂઢિગત, પરંપરાગત સાંપ્રદાયિક આગ્રહ છે. ઉપલક દૃષ્ટિએ જોતાં શ્રદ્ધા અને યુક્તિ જો કે એકબીજાનાં વિરોધી લાગે છે પણ તાત્ત્વિક શ્રદ્ધાની. ઉત્પત્તિના મૂળમાં રહેલાં તત્ત્વોમાં મુખ્ય તો સયુક્તિ અને સ્વાનુભવ જ છે, માટે એમ જાણીએ છીએ કે મહત્પષ્યના ઉદયવાળા કોઈ મહાન પરાક્રમી પુરુષને જ વસ્તુ સ્વરૂપની સાચી શ્રદ્ધા થાય છે. આનું કારણ એ છે કે સુયક્તિને અનુસરવામાં વિશાળ બુદ્ધિ, પ્રામાણિકતા અને અનાગ્રહદૃષ્ટિની જરૂર છે તથા સ્વાનુભવ માટે અભ્યાસરૂપ સતત પરિશ્રમ, ધીરજ, સબોધ અને સગુણસંપન્નતાની જરૂર છે. આમ “શ્રદ્ધા પરમ દુલ્લહા' એવું શાસ્ત્રનું વચન ખરેખર ચરિતાર્થ થાય છે, કારણ કે તથારૂપ યોગ્યતાવાળા વિરલ મહાપુરુષો જ તેવી શ્રદ્ધાને તત્ત્વતઃ સિદ્ધ કરવાનો પુરુષાર્થ, સફળ થવા સુધી જારી રાખે છે. શ્રદ્ધેયનું પરિજ્ઞાન
અધ્યાત્મસાધનાનું પ્રયોજન આત્મશુદ્ધિ દ્વારા આત્મસિદ્ધિ કરવી તે છે. આત્મસિદ્ધિ હાંસલ કરવા માટે રાગ, દ્વેષ અને અજ્ઞાનથી રહિત એવા નિર્દોષ પુરુષનો ઉપદેશ ગ્રહણ કરવો યોગ્ય છે, કારણ કે તેવા પુરુષનાં જ જ્ઞાન, આનંદ અને પવિત્રતા પરિપૂર્ણ હોય છે. માટે સર્વ મત-પંથ-સંપ્રદાયની
www.jainelibrary.org
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
