SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 452
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ अविनाभावादीनां लक्षणानि प्रतिषेध्येनाविरुद्धस्यानुपलब्धिः प्रतिषेधे साध्ये सप्तधा भवति । स्वभावव्यापककार्यकारणपूर्वोत्तरसहचरानुपलब्धिभेदात् । तत्र स्वभावानुपलब्धिर्यथा नास्त्यत्र भूतले घट उपलब्धि लक्षणप्राप्तस्यानुपलब्धेः ॥ ७९ ॥ पिशाचादिभिर्व्यभिचारो मा भूदित्युपलब्धिलक्षणप्राप्तस्येति विशेषणम् । कथं पुनर्यो नास्ति स उपलब्धिलक्षणप्राप्तस्तत्प्राप्तत्वे वा कथमसत्त्वमिति चेदुच्यते- प्रारोप्यैतद्रूपं निषिध्यते सर्वत्रारोपितरूपविषयत्वान्निषेधस्य । यथा 'नायं गौर:' इति । न ह्यत्रैतच्छक्यं वक्तुम् सति गौरत्वे न निषेधो निषेधे वान गौरत्वमिति । नन्वेवमदृश्यमपि पिशाचादिकं दृश्यरूपतयाऽऽरोष्यप्रतिषेध्यतामिति चेन्न; आरोप सूत्रार्थ - प्रतिषेधरूप साध्य में अविरुद्ध अनुपलब्धि हेतुके सात भेद होते हैं - स्वभाव - अविरुद्धानुपलब्धि, व्यापक श्रविरुद्धानुपलब्धि, कार्य-प्रविरुद्धानुपलब्धि, कारण अविरुद्धानुपलब्धि, पूर्वचर अविरुद्धानुपलब्धि, उत्तरचर प्रविरुद्धानुपलब्धि और सहचर विरुद्धानुपलब्धि । प्रतिषेध्य के विरुद्धकी अनुपलब्धि होना रूप हेतु प्रतिषेधरूप साध्य के होने पर सात प्रकार का होता है । उनमें क्रमप्राप्त स्वभावानुपलब्धिको कहते हैं - ४०७ नास्त्यत्र भूतले घटो उपलब्धि लक्षण प्राप्तस्यानुपलब्धेः ||७|| सूत्रार्थ - इस भूतलपर घट नहीं है क्योंकि उपलब्धि लक्षण प्राप्त होकर भी अनुपलब्धि है । पिशाच परमाणु प्रादिके साथ व्यभिचार न होवे इसलिये " उपलब्धि लक्षण प्राप्तस्य " ऐसा हेतुमें विशेषण प्रयुक्त हुआ है । शंका- जो नहीं है वह उपलब्धि लक्षण प्राप्त कैसे हो सकता हैं और जो उपलब्धि लक्षण प्राप्त है उसका प्रसत्त्व कैसे कहा जा सकता है ? - समाधान — उपलब्धि लक्षण प्राप्तका प्रारोप करके निषेध किया जाता है, क्योंकि सर्वत्र निषेधका विषय आरोपितरूप ही होता है । जैसे यह गोरा नहीं है । यहां पर ऐसा तो नहीं कह सकते कि गोरापन है तो निषेध नहीं हो सकता और निषेध ही है तो गोरापन काहे का । शंका- यदि ऐसा है तो अदृश्यभूत पिशाचादिका भी दृश्यपनेका आरोप करके प्रतिषेध करना चाहिये ? Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.001277
Book TitlePramey Kamal Marttand Part 2
Original Sutra AuthorPrabhachandracharya
AuthorJinmati Mata
PublisherLala Mussaddilal Jain Charitable Trust Delhi
Publication Year
Total Pages698
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari, Philosophy, & Nyay
File Size15 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy