Harivanshpuran

SR No.: 001271
Original Sutra Author: Jinsenacharya
Author: Pannalal Jain
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Publication Year: 2003
Total Pages: 1017
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Literature, & Story
File Size: 26 MB

Page 723

अष्टपञ्चाशः सर्गः
६८५
कषायाः क्रोधमानौ च मायालोमौ च घातकाः । सम्यक्त्वस्य सवृत्तस्य तत्रानन्तानुबन्धिनः ॥ २३८ ॥ यदीयोदयतो ह्यात्मा प्रत्याख्यातुं न शक्नुयात् । हिंसादीन्युदयांस्ते स्युरप्रत्याख्यानसंज्ञकाः ४ २३ ॥ यदीयोदयतो जीवः संयमं न प्रपद्यते । ते क्रोधमानमायायाः प्रत्याख्यान विनिःश्रुताः ॥२४१ ॥ यदीयोदयतो वृत्तं यथाख्यातं न जायते । ज्वलन्तः संयमेनामा ख्याताः 'संज्वलनास्तु ते ॥ २४५॥ नारकं नरकोद्भूतं तैर्यग्योनं च मानुषम् । दैवं चायुर्भवेत्तेषु चतुर्विधमितीरितम् ॥ २४२ ॥ यदीयोदयतो जन्तुर्भवान्तरमियति सा । गतिश्चतुर्विधा देवनरकादिविभेदतः ॥ २४३ ॥ आत्मनो नरकादिश्वं यन्निमित्तं प्रजायते । तत्स्यान्नरकगत्यादि गतिनाम चतुर्विधम् ॥ २४४॥ गतिकीकृतार्था सा साम्येनाभ्यभिचारिणा । जातिस्तस्या निमित्तं तु जातिनामात्र पञ्चधा ॥२४५॥ एकेन्द्रियादिकां जातिमुदयाद्यस्य जन्तवः । प्रयान्त्येन्द्रियाद्येतज्जातिनामाभिधीयते ॥ २४६ ॥ शरीरपञ्चकस्यास्य निवृत्तिर्यस्य चोदयात् । औदारिकशरीरादि नाम पञ्चविधं तु तत् ॥ २४५॥ अङ्गोपाङ्गविवेकः स्याच्छरीराणां यतस्तु तत् । त्रिधाङ्गोपाङ्गनामाख्य मौदारिकपुरस्सरम् || २४८ ॥ चक्षुरादीन्द्रियस्थानप्रमाणे जात्यपेक्षया । ये निर्मापयतस्ते स्तो नाम्ना निर्माणनामनी ॥ २४९ ॥
कषायके मूल में अनन्तानुबन्धी, अप्रत्याख्यानावरण, प्रत्याख्यानावरण और संज्वलन के भेदसे चार भेद हैं। फिर प्रत्येकके क्रोध, मान, माया और लोभकी अपेक्षा चार-चार भेद हैं । इस प्रकार कषाय कुल सोलह भेद हैं । इनमें से अनन्तानुबन्धी सम्बन्धी क्रोध, मान, माया, लोभ, सम्यग्दर्शन तथा स्वरूपाचरण चारित्रके घातक हैं ||२३८ || जिसके उदयसे आत्मा हिंसादि रूप परिणतियोंका त्याग करनेमें समर्थ न हो सके वे अप्रत्याख्यानावरण क्रोध, मान, माया, लोभ हैं ||२३९ || जिनके उदयसे जीव संयमको प्राप्त न हो सके वे प्रत्याख्यानावरण क्रोध, मान, माया, लोभ हैं ॥ २४०॥ और जिनके उदयसे यथाख्यात चारित्र प्रकट नहीं होता तथा जो संयम के साथ विद्यमान रहते हैं वे संज्वलन क्रोध, मान, माया, लोभ हैं ||२४१||
नारक, तैर्यग्योन, मानुष और देवके भेदसे आयु कर्म चार प्रकारका कहा गया है । आयु कर्मके उदयसे यह जीव नारकादि पर्यायोंमें उत्पन्न होता है
|| २४२ ||
जिसके उदयसे जीव भवान्तरको प्राप्त होता है वह गति नाम कर्म है । देव तथा नारकादिके भेदसे गति नाम कमं चार प्रकारका है || २४३|| जिसके निमित्तसे आत्मामें नरकादि पर्याय प्रकट होती है वह चार प्रकारका नरकादि नाम कर्म है || २४४ || उन नरकादि गतियों में जो अविरोधी समान धर्मसे आत्माको एक रूप करनेवाली अवस्था है उसे जाति कहते हैं । उस जातिका जो निमित्त है वह जाति नाम कर्म कहा जाता है इसके एकेन्द्रिय जाति आदि पांच भेद हैं || २४५|| जिसके उदयसे जोव एकेन्द्रियादि जातिको प्राप्त होते हैं वह एकेन्द्रियादि जाति नाम कर्म कहलाता है ||२४६॥
जिसके उदयसे औदारिक आदि पांच शरीरोंकी रचना होती है वह औदारिक शरीरादि पाँच प्रकारका शरीर नाम कम है || २४७ || जिसके उदयसे शरीरोंमें अंगोपांगका - विवेक होता है वह औदारिक शरीरांगोपांगको आदि लेकर तीन प्रकारका अंगोपांग नाम कर्म है || २४८ || जो जातिको अपेक्षा चक्षु आदि इन्द्रियोंके स्थान और प्रमाणका निर्माण करते हैं वे
१. यस्यान्तो नास्ति सोऽनन्तः संसारस्तस्य कारणत्वात् मिथ्यात्वमपि अनन्तं तदनुबध्नन्तीत्यनन्तानुबन्धिनः । २. ईषत्प्रत्याख्यानमप्रत्याख्यानं तस्यावरणं यैस्तेऽप्रत्याख्नानावरणाः । ३ प्रत्याख्यानं चारित्रं तस्यावरणं यैस्ते प्रत्याख्यानावरणाः । ४. नामैकदेशेन सर्वदेशग्रहणात् सम् पदेन संयमस्य ग्रहणं तेन सह ज्वलतीति संज्वलनम् । ५. एकीगतार्था म. । ६. यदपेक्षया म, ङ.

Translation AI Generated

## Chapter Forty-Eight

**685**

The eight passions, namely anger, pride, deceit, and greed, are destructive to right faith and right conduct, and they have infinite consequences.

**238**

If the soul, due to their arising, is unable to renounce violence and other negative actions, then those passions are called "unrenounceable veils."

**239**

If the soul, due to their arising, is unable to attain self-control, then those passions are called "renounceable veils."

**240**

If the soul, due to their arising, is unable to manifest right conduct as it is described, and they remain burning with passion despite self-control, then those passions are called "burning."

**241**

There are four types of lifespan karma, namely hellish, animal, human, and divine. Due to the arising of lifespan karma, the soul is born in the corresponding realms.

**242**

The karma that causes the soul to experience different births is called "motion karma." There are four types of motion karma, based on the realms of gods, hell beings, etc.

**243**

The karma that causes the soul to experience hellish and other realms is called "hellish karma." There are four types of hellish karma.

**244**

The state that brings the soul into alignment with the same qualities of the realms it experiences is called "caste." The karma that causes this caste is called "caste karma." There are five types of caste karma, namely one-sense, etc.

**245**

The karma that causes the soul to experience the one-sense caste, etc., is called "one-sense caste karma," etc.

**246**

The karma that causes the formation of the five types of bodies, namely noble, etc., is called "noble body karma," etc.

**247**

The karma that causes the differentiation of limbs and organs in the body is called "limb karma," etc. There are three types of limb karma, starting with noble limb karma.

**248**

Those who create the location and size of the senses, such as eyes, etc., in relation to the caste, are called "creators."

**249**

The eight passions have four divisions based on their infinite consequences, unrenounceable veils, renounceable veils, and burning. Then, each of these has four divisions based on anger, pride, deceit, and greed. Thus, there are sixteen divisions of the eight passions. Among these, anger, pride, deceit, greed, wrong faith, and wrong conduct are destructive to right faith and right conduct.