Harivanshpuran

SR No.: 001271
Original Sutra Author: Jinsenacharya
Author: Pannalal Jain
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Publication Year: 2003
Total Pages: 1017
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Literature, & Story
File Size: 26 MB

Page 713

अष्टपञ्चाशः सर्गः
यद्रागद्वेषमोहादेः परपीडाकरादिह । अनृताद्विरतिर्यत्र तद्वितीयमणुव्रतम् ॥ १३९ ॥ परद्रव्यस्य नष्टादेर्महतोऽल्पस्य चापि यत् । अदत्तत्वेऽस्य मादाने तत्तृतीयमणुव्रतम् ॥ १४०॥ दारेषु परकीयेषु परित्यक्तरतिस्तु यः । स्वदारेष्वेव संतोषस्तच्चतुर्थमणुव्रतम् ॥ १४१ ॥ स्वर्णदास गृहक्षेत्रप्रभृतेः परिमाणतः । बुद्धचेच्छापरिमाणाख्यं पञ्चमं तदणुव्रतम् ॥१४२॥ गुणव्रतान्यपि त्रीणि पञ्चाणुव्रतधारिणः । शिष्या (क्षा) व्रतानि चत्वारि भवन्ति गृहिणः सतः ॥ १४३॥ यः प्रसिद्धेरभिज्ञानैः कृतावध्यनतिक्रमः । दिग्विदिक्षु गुणेष्वाद्यं वेद्यं दिग्विरतिर्व्रतम् ॥ १४४॥ ग्रामादीनां प्रदेशस्य परिमाणकृतावधि । बहिर्गतिनिवृत्तिर्या तद्देशविरतिर्व्रतम् ॥ १४५ ॥ पापोपदेशोऽपध्यानं प्रमादाचरितं तथा । हिंसाप्रदानमशुम श्रुतिश्वापीति पञ्चधा ॥१४६॥ पापोपदेश हेतुर्योऽनर्थदण्डोऽपकारकः । अनर्थदण्डविरतिव्रतं तद्विरतिः स्मृतम् ॥ १४७॥ पापोपदेश आदिष्टो वचनं पापसंयुतम् । यद्वणिग्वधकारम्भपूर्व सावद्यकर्मसु ॥ १४८॥ अपध्यानं जयः स्वस्य यः परस्य पराजयः । वधबन्धार्थहरणं कथं स्यादिति चिन्तनम् ॥ १४९ ॥ वृक्षादिच्छेदनं भूमिकुट्टनं जलसेचनम् । इत्याद्यनर्थकं कर्म प्रमादाचरितं तथा ॥ १५० ॥ विषकण्टकशस्त्राभिरज्जुदण्डकशादिनः । दानं हिंसाप्रदानं हि हिंसोपकरणस्य वै ॥ १५१ ॥ हिंसा रागादिसंवर्धिदुः कथाश्रुति शिक्षयोः । पापबन्धनिबन्धो यः स स्यात्पापाशुभश्रुतिः ॥ १५२॥ माध्यस्थ्यैकत्वगमनं देवतास्मरणस्थितेः । सुखदुःखारिमित्रादौ बोध्यं सामायिकं व्रतम् ॥१५३॥
६७५
प्रकारके हैं। इनमें से त्रसकायिक जीवोंके विघातसे विरत होना पहला अहिंसाणुव्रत कहा गया है || १३८ || जिसमें राग, द्वेष, मोहसे प्रेरित हो पर पीड़ाकारक असत्य वचनसे विरति होती है वह दूसरा सत्याणुव्रत है || १३९ || दूसरेका गिरा पड़ा या भुला हुआ द्रव्य चाहे अधिक हो चाहे थोड़ा बना दी हुई दशामें उसको नहीं लेना तीसरा अचौर्याणुव्रत है || १४०|| परस्त्रियों में राग छोड़कर अपनी स्त्रियोंमें ही जो सन्तोष होता है वह चौथा ब्रह्मचर्याणुव्रत है ॥ १४१ ॥ सुवर्णं, दास, गृह तथा खेत आदि पदार्थोंका बुद्धिपूर्वक परिमाण कर लेना इच्छापरिमाण नामका पाँचवाँ अणुव्रत है || १४२ ||
पाँच अणुव्रतोंके धारक सद्गृहस्थके तीन गुणव्रत और चार शिक्षाव्रत भी होते हैं ||१४३॥ दिशाओं और विदिशाओं में प्रसिद्ध चिह्नों द्वारा की हुई अवधिका उल्लंघन नहीं करना सो दिव्रत नामका पहला गुणव्रत है || १४४|| दिग्वतके भीतर यावज्जीवनके लिए किये हुए बृहत् परिमाणके अन्तर्गत कुछ समय के लिए जो ग्राम-नगर आदिकी अवधि की जाती है उससे बाहर नहीं जाना सो देशव्रत नामका दूसरा गुणव्रत है || १४५ || पापोपदेश, अपध्यान, प्रमादाचरित, हिंसादान और दुःश्रुति पाँच प्रकारके अनर्थदण्ड हैं । जो पापके उपदेशका कारण है वह अपकार करनेवाला अनर्थदण्ड है उससे विरत होना सो अनर्थदण्ड त्याग नामका तीसरा गुणव्रत है ।। १४६-१४७।। afण तथा वधक आदिके सावद्य कार्योंमें आरम्भ करानेवाले जो पापपूर्ण बचन हैं वह पापोपदेश अनर्थं दण्ड है || १४८ || अपनी जय, दूसरेकी पराजय तथा वध, बन्धन एवं धनका हरण आदि किस प्रकार हो ऐसा चिन्तन करना सो अपध्यान है || १४९ ॥ वृक्षादिकका छेदना, पृथिवीका कूटना, पानीका सींचना आदि अनर्थक कार्यं करना प्रमादाचरित नामका अनर्थदण्ड है ॥ १५० ॥ विष, कण्टक, शस्त्र, अग्नि, रस्सी, दण्ड तथा कोड़ा आदि हिंसा के उपकरणोंका देना सो हिंसादान नामका अनर्थदण्ड है || १५१ ॥ हिंसा तथा रागादिको बढ़ानेवाली दुष्ट कथाओंके सुनने तथा दूसरोंको शिक्षा देने में जो पापबन्धके कारण एकत्रित होते हैं वह पापसे युक्त दुः नामका अनर्थदण्ड है ।। १५२ ॥
देवताके स्मरण में स्थित पुरुषके सुख-दुःख तथा शत्रु मित्र आदिमें जो माध्यस्थ्य भावकी १. बुद्धेच्छा म., क., ङ. । २. पापोपदेशो हेतुर्यो ड. । ३. शिक्षया म. 1४. स्थितिः म ।

Translation AI Generated

## Chapter Forty-Eight

**The Second Anuvrata:** Where there is abstinence from falsehood, motivated by attachment, aversion, and delusion, that is the second Anuvrata. (139)

**The Third Anuvrata:** Where there is abstinence from taking what is not given, whether it be a large or small amount of another's lost or forgotten property, that is the third Anuvrata. (140)

**The Fourth Anuvrata:** Where there is abstinence from sexual desire for another's wife, and contentment with one's own wife, that is the fourth Anuvrata. (141)

**The Fifth Anuvrata:** Where there is a conscious and deliberate limitation of possessions, such as gold, servants, houses, and land, that is the fifth Anuvrata, known as "Buddhechcha Parimaan." (142)

**The Three Gunavratas:** A householder who observes the five Anuvratas also observes three Gunavratas. (143)

**The First Gunavrata:** Where there is abstinence from transgressing the limits established by known landmarks and directions, that is the first Gunavrata, known as "Digvirati." (144)

**The Second Gunavrata:** Where there is abstinence from going outside the limits of a village, town, or other area, established for a specific period of time, that is the second Gunavrata, known as "Deshavirati." (145)

**The Five Anarthadandas:** There are five types of Anarthadandas: 1) Pापोपदेश (giving advice that leads to sin), 2) अपध्यान (thinking about harming others), 3) प्रमादाचरित (acting carelessly), 4) हिंसादान (giving instruments of violence), and 5) दुःश्रुति (listening to or teaching harmful stories). (146)

**The Third Gunavrata:** Where there is abstinence from the Anarthadanda of giving advice that leads to sin, which is harmful and causes suffering, that is the third Gunavrata, known as "Anarthadanda Tyaga." (147)

**Pापोपदेश Anarthadanda:** Giving advice that leads to sin, such as encouraging someone to engage in harmful activities like killing, binding, or stealing. (148)

**अपध्यान Anarthadanda:** Thinking about harming others, such as contemplating how to kill, bind, or steal from them. (149)

**प्रमादाचरित Anarthadanda:** Acting carelessly, such as cutting down trees, digging up the earth, or wasting water. (150)

**हिंसादान Anarthadanda:** Giving instruments of violence, such as poison, thorns, weapons, fire, ropes, sticks, and whips. (151)

**दुःश्रुति Anarthadanda:** Listening to or teaching harmful stories that promote violence, attachment, aversion, and delusion. (152)

**The Samayika Vrata:** The Samayika Vrata is a practice of meditation and contemplation, where one focuses on the oneness of all beings, remembers the divine, and reflects on the nature of happiness, suffering, enemies, and friends. (153)