Harivanshpuran

SR No.: 001271
Original Sutra Author: Jinsenacharya
Author: Pannalal Jain
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Publication Year: 2003
Total Pages: 1017
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Literature, & Story
File Size: 26 MB

Page 67

तृतीयः सर्गः प्रक्षयात् पञ्चभेदस्य ज्ञानावरणस्य कर्मणः । दर्शनावरणस्यापि नवभेदस्य भेदनात् ॥६॥ सातासातविकल्पस्य वेदनीयस्य नोदनात् । अष्टाविंशतिभेदस्य मोहनीयस्य हानितः ॥६९॥ चतुर्विधस्य निःशेषप्लोषणादायुषस्तथा । द्विचत्वारिंशतो नाशान्नाम्नो गोत्रद्वयस्य च ॥७॥ पञ्चसंख्यस्य विश्वंसादन्तरायस्य कर्मणः । सिद्धानुपेत्य तिष्ठन्ति सिद्धास्त्रैलोक्यमूर्द्धनि ॥७॥ सम्यक्त्वपरमानन्तकेवलज्ञानदर्शनाः । अनन्तवीर्यतात्यन्तसूक्ष्मत्वगुणलक्षिताः॥७२॥ स्वभावगहनाहीनगुणावगाहनान्विताः । अव्याबाधात्मकानन्तसुखिनोऽगुरुलाघवाः ॥७३॥ प्रसिद्धाष्टगुणाः सिद्धा असंख्येयप्रदेशिनः । वर्णादिविंशतेन शादमूर्त्तात्मतया स्थिताः ॥७॥ ईषदूनसमाकारा वपुषश्चरमस्य ते । मूषापतितसव्योमस्वभावानुविधायिनः ॥७५॥ मृत्युजन्मजरानिष्टसंयोगेष्टवियोगजः । क्षुत्तृष्णाव्याधिजैदुःखैरखिलैरखलीकृताः ॥७६॥ द्रव्यभावमवक्षेत्रकालभेदप्रपञ्चितैः । वियुक्ताः पञ्चमिर्मुक्ताः परिवत्र्तेः सुखात्मकाः ॥७७॥ असंयतचतुःस्थानात् संयतासंयतस्थितेः । नवधा संयतस्थानादसिद्ध स्त्रिविधः स्मृतः ॥८॥ मोहस्योदयतो जीवः क्षयोपशमतद्वयात् । पारिणामिकमावस्थो गुणस्थानेषु वर्तते ॥७९॥ मिथ्यादृष्टियथार्थोऽन्यः सासादन इतीरितः । सम्यग्मिथ्यादृगन्योऽस्ति सम्यग्दृष्टिरसंयतः ॥८॥ संयतासंयतोऽन्वर्थस्तत ऊर्ध्वमुदीरितः । प्रमत्तसंयतस्तस्मादप्रमत्तश्च संयतः ॥८१॥ उपशान्तकषायात् प्रागपूर्वकरणादिषु । क्षपकाः सोपशमकास्त्रिषु स्थानेषु वर्णिताः ॥८२॥ ऊर्ध्व क्षीणकषायोऽस्मात् सयोगः केवली प्रभुः । अयोगकेवलो चेति गुणस्थानक्रमस्थितिः ॥४३॥ नवस्थानेषु निर्ग्रन्थाः रूपभेदविवर्जिताः । अध्यात्म कृतनानात्वादुपर्युपरिशुद्धयः ।।८४॥
स्थित हो गये हैं वे सिद्ध कहलाते हैं ॥६७।। ये पांच प्रकारका ज्ञानावरण, नो प्रकारका दर्शनावरण, साता-असाताके भेदसे दो प्रकारका वेदनीय, अट्ठाईस प्रकारका मोहनीय, चार आयु, बयालीस प्रकारका नाम, दो प्रकारका गोत्र और पांच प्रकारका अन्तराय कर्म नष्ट कर अनन्त पूर्वसिद्धोंमें समाविष्ट हो तीन लोकके अग्रभागपर विराजमान रहते हैं ॥६८-७१॥ सम्यक्त्व, अनन्त केवलज्ञान, अनन्त दर्शन, अनन्त वीय, अत्यन्त सूक्ष्मत्व, स्वाभाविक अवगाहनत्व, अव्याबाध अनन्तसुख और अगुरुलघु इन आठ प्रसिद्ध गुणोंसे सहित हैं, असंख्यात प्रदेशी हैं, पुद्गल सम्बन्धी वर्णादि बीस गुणोंके नष्ट होनेसे अमूर्तिक हैं, अन्तिम शरीरसे किंचित् न्यून आकारके धारक हैं, मोमके साँचेके भीतर स्थित आकाशके समान हैं, जन्म-जरा-मरण, अनिष्ट, संयोग, इष्ट वियोग तथा क्षुधा, तृष्णा, बीमारी आदिसे उत्पन्न समस्त दुःखोंसे रहित हैं तथा द्रव्य, क्षेत्र, काल, भव और भावके भेदसे पांच प्रकारके परिवर्तनोंसे रहित होनेके कारण सुख स्वरूप हैं |७२-७७॥ असिद्ध अर्थात संसारी जीव असंयत, संयतासंयत और संयतके भेदसे तीन प्रकारके माने गये हैं। इनमें-से असंयत अवस्था तो प्रारम्भके चार गुणस्थानोंमें है, संयतासंयत अवस्था पंचम गुणस्थानमें है और संयत अवस्था छठे गुणस्थानसे लेकर चौदहवें गुणस्थान तक नौ गुणस्थानोंमें है ।।७८॥ पारिणामिक भावोंमें स्थित रहनेवाला जीव मोहनीय कर्मके उदय, क्षय, उपशम अथवा क्षयोपशमके निमित्तसे गणस्थानोंमें प्रवृत्त होता है ॥७९॥ गणस्थान चौदह हैं, उनमें से प्रथम गणस्थान मिथ्यादष्टि है जो कि सार्थक नामको धारण करनेवाला है, दूसरा सासादन, तीसरा मिश्र, चौथा असंयत सम्यग्दृष्टि, पांचवां संयतासंयत, छठा प्रमत्त संयत, साँतवां अप्रमत्त संयत, आठवां अपूर्वकरण, नौवाँ अनिवृत्तिकरण, दशवां सूक्ष्मसाम्पराय, ग्यारहवाँ उपशान्त कषाय, बारहवाँ क्षीणमोह, तेरहवां सयोगकेवली और चौदहवां अयोगकेवली है। इनमें से उपशान्त कषायके पूर्ववर्ती अपूर्वकरणादि तीन गुणस्थानवर्ती उपशमक और क्षपक दोनों प्रकारके होते हैं ।।८०-८३॥ छठेसे लेकर चौदहवें तक नौ गुणस्थानोंमें रहनेवाले मनुष्योंमें बाह्यरूपकी अपेक्षा कोई भेद नहीं For Private & Personal Use Only

Translation AI Generated

The third chapter deals with the destruction of the five types of knowledge-obscuring karma, the nine types of perception-obscuring karma, the two types of vedaniya karma (due to the difference between saata and asaata), the twenty-eight types of mohaniya karma, the four types of ayush karma, the forty-two types of name karma, the two types of gotra karma, and the five types of antaraya karma. Upon destroying these karmas, they become merged with the infinite number of previous Siddhas and reside on the top of the three worlds. They are characterized by samyaktva, infinite knowledge, infinite perception, infinite power, extreme subtlety, natural understanding, uninterrupted infinite bliss, and lightness. They are known for their eight qualities, are countless in number, and are formless due to the destruction of the twenty qualities related to pudgala. They have a form slightly smaller than the last body, are like the space within a wax mold, and are free from birth, old age, death, undesirable things, association, separation from the desired, hunger, thirst, disease, and all other sufferings. They are free from the five types of transformations, which are based on the differences in substance, field, time, existence, and state, and are therefore blissful in nature.

The asiddhas, or worldly beings, are of three types: asanyata, sanyatasanyata, and sanyata. The asanyata state is in the first four gunasthanas, the sanyatasanyata state is in the fifth gunastana, and the sanyata state is in the nine gunasthanas from the sixth to the fourteenth.

The jiva, residing in the parinaamic state, is engaged in the gunasthanas due to the arising, destruction, subsidence, or destruction-subsidence of mohaniya karma. There are fourteen gunasthanas, of which the first is mithyadristi, which is considered to be the one that bears the name "meaningful," the second is saasadan, the third is misra, the fourth is asanyata samyagdristi, the fifth is sanyatasanyata, the sixth is pramatta sanyata, the seventh is aprammatta sanyata, the eighth is apuurvakarana, the ninth is anivrittikarana, the tenth is sukshmasampraaya, the eleventh is upashanta kshaya, the twelfth is kshinamoha, the thirteenth is sayogakevali, and the fourteenth is ayogakevali. Of these, the three gunasthanas from apuurvakarana to anivrittikarana, which are prior to upashanta kshaya, are both of the upashamak and kshapak types.

There is no difference in the external form of those who reside in the nine gunasthanas from the sixth to the fourteenth.