________________
પરિચ્છેદ ૬-૨૭,૨૮
રત્નાકરાવતારિકા ભાગ-૩ પોતાનો પ્રકાશ કરતું છતું ઘટ-પટનો પ્રકાશ કરે છે. માટે જે પોતાનો પ્રકાશ ન કરે તે તો જડ જ હોય અને તેનાથી સ્વ-પર વ્યવસાય ન થાય.
(૩) જે પરનો પ્રકાશ ન કરે, કેવલ આત્મમાત્ર પ્રકાશક જ હોય, એવું પણ ક્યાંય બનતું નથી. દીપક-સૂર્યપ્રભા-ચંદ્રપ્રભા-રત્નો ઈત્યાદિ સ્વપ્રકાશક હોતે છતે અવશ્ય પર પ્રકાશક પણ છે જ. તથા પર એવું પગલાદિ દ્રવ્ય પણ સંસારમાં છે જ. તેથી પરનો પણ પ્રકાશ કરે તે જ પ્રમાણ કહેવાય,
(૪) અત્યન્ત સામાન્ય બોધાત્મક દર્શન તે અસ્પષ્ટ બોધરૂપ હોવાથી સ્વ-પરનો વ્યવસાય કરાવવામાં અસમર્થ છે. તેથી નિર્વિકલ્પક જ્ઞાન પણ પ્રમાણ મનાતું નથી.
(૫) વિપર્યય-સંશય-અને અનધ્યવસાય તો મિથ્યાજ્ઞાનાત્મક જ હોવાથી યથાર્થ પણે સ્વ-પરનો વ્યવસાય કરાવી શકતા નથી. આ કારણથી આ પાંચમાં પ્રમાણનું યથાર્થ સ્વરૂપ (એટલે કે સ્વ-પર વ્યવસાયિ જ્ઞાનરૂપે જે લક્ષણ છે) તે ઘટતું નથી. છતાં જે જે દર્શનકારો તેને પ્રમાણ માને છે. તેમાં પ્રમાણનું સ્વરૂપ ન હોવા છતાં પ્રમાણનું સ્વરૂપ કહ્યું છે માટે તે સઘળું “સ્વરૂપાભાસ” છે. / ૬-૨૬ /
सामान्यतः प्रमाणस्वरूपाभासमभिधाय विशेषतस्तदभिधित्सवः सांव्यवहारिकप्रत्यक्षाभासं तावदाहुः
सांव्यवहारिकप्रत्यक्षमिव यदाभासते तत्तदाभासम् ॥६-२७॥
टीका-सांव्यवहारिकप्रत्यक्षमिन्द्रियानिन्द्रियनिबन्धनतया द्विप्रकारं प्रागुપતિસ્વરૂપમ્ ૬-ર૭ |
उदाहरन्तियथाऽम्बुधरेषु गन्धर्वनगरज्ञानं, दुःखे सुखज्ञानं च ॥६-२८॥
टीका-अत्राद्यं निदर्शनमिन्द्रियनिबन्धाभासस्य, द्वितीयं पुनरनिन्द्रियाभासस्य अवग्रहाभासादयस्तु तद्भेदाः स्वयमेव प्राज्ञैर्विज्ञेयाः ॥६-२८॥
સામાન્યથી “સ્વપરવ્યવસાયિ એવું જે જ્ઞાન” તે પ્રમાણ કહેવાય છે. તેનાથી વિપરીત તે પ્રમાણનું યથાર્થ સ્વરૂપ ન હોવાથી સામાન્યપણે સર્વે પ્રમાણોને “સ્વરૂપાભાસ” અર્થાત્ પ્રમાણાભાસ કહેવાય છે. એમ પ્રમાણ માત્રના સ્વરૂપાભાસ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
