________________
રત્નાકરાવતારિકા ભાગ-૩ પરિચ્છેદ ૬-૧૭,૧૮ કેમ ઘટે ? અને ઘટે તો છે જ. માટે કથંચિત્ ભેદ અવશ્ય છે જ. માટે અમારા અનુમાનમાં અસિદ્ધહેત્વાભાસ કે વ્યભિચાર હેત્વાભાસ એમ કોઇપણ દોષ નથી જ. અને પ્રમાણ તથા પ્રમાણ-ફળ સ્યાદ્ ભિન્ન-ભિન્ન જ છે.
અજ્ઞાનનિવૃત્તિ રૂપ જે અનંતર ફળ છે તે પણ, તથા ઉપાદાનબુદ્ધિ-આદિ જે પરંપરાફળ છે તે પણ પ્રમાણથી કથંચિત્ ભિનાભિન જ છે. પરંતુ એકાન્ત ભિન કે એકાન્ત અભિન્ન નથી જ. એ વાત નક્કી સિદ્ધ થાય છે. I ૬-૧૫/૧૬ll
अथ प्रसङ्गतः कर्तुरपि सकाशात् प्रस्तुतफलस्य भेदं समर्थयन्तेप्रमातुरपि स्वपरव्यवसितिक्रियायाः कथञ्चिद् भेदः ॥६-१७ ॥ टीका- कर्तुरात्मनः किं पुनः प्रमाणादित्यपिशब्दार्थः ॥६-१७॥ अत्र हेतुमाहुःÚજિયો: સાધ્વ-
સમાવેનોપત્નશ્માન્ ૬-૨૮ टीका- ये साध्य-साधकभावेनोपलभ्येते,ते भिन्ने, यथा देवदत्तदारुच्छिदिक्रिये, साध्य-साधकभावेनोपलभ्येते च प्रमातृस्वपरव्यवसितिलक्षणक्रिये ॥६-१८॥
જેમ કરણ (સાધન) અને ફળ (સાધ્ય) વચ્ચે ભેદ-ભેદ સમજાવ્યો, તેમ હવે કર્તા અને ફળ વચ્ચે પણ ભેદભેદ જ છે. પરંતુ એકાત્તે ભેદ કે એકાન્ત અભેદ નથી. આ વાત પણ ગ્રંથકારશ્રી સમજાવવા ઈચ્છે છે. તેથી ભેદ-ભેદ સમજાવવાનો આ પ્રસંગ હોવાથી કર્તા (એવા પ્રમાતાથી) પણ સ્વ-પર-વ્યવસાયાત્મક ક્રિયા રૂપ ફળનો કથંચિત્ ભેદ છે. તે સમજાવે છે
સૂત્રાર્થ- પ્રમાતા એવા આત્માથી પણ સ્વ-પરના વ્યવસાયની ક્રિયા રૂપ ફળનો કથંચિત્ ભેદ છે. || ૬-૧૦ ||
આ બાબતમાં યુક્તિ જણાવે છે કેકર્તા અને ક્રિયા સાધ્ય સાધક ભાવે જણાતાં હોવાથી (કથંચિ ભેદ) છે. I૬-૧૮II
ટીકાર્થ- સ્વ-પરનો (જ્ઞાનનો અને શેયનો) નિર્ણય કરાવનારું જે જ્ઞાન થાય છે. “આ સર્પ છે” તે જ્ઞાન પ્રમાણ કહેવાય છે. અને તેનાથી સર્પના અજ્ઞાનની અને હેયથી નિવૃત્તિ જે થાય છે. તે અનુક્રમે અનંતર અને પરંપર ફળ છે. પ્રમાણજ્ઞાન થવાથી સ્વ-પરના વ્યવસાયાત્મક (નિશ્ચયાત્મક) ક્રિયા થાય છે. આ રીતે જ્ઞાન એ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
