Page Text
________________
૨૭૨ પરિચ્છેદ-૭ સૂત્ર-૫૬
રત્નાકરાવતારિકા ભાગ-૩ ઋષિના મતનો (સાંખ્યદર્શનનો) ગ્રંથકારશ્રી પ્રતિષેધ કરે છે. તે આ પ્રમાણે– કપિલમુનિના મતમાં (સાંખ્યદર્શનમાં) પ્રકૃતિ નામના તત્ત્વનું જ કર્તૃત્વ માનેલું છે. પણ પુરુષનું (આત્મતત્ત્વનું) કર્તૃત્વ માનેલું નથી. તેમના શાસ્ત્રનો પાઠ આ પ્રમાણે છે કે“મર્તા નિનુ મોવતા” આ પુરુષ (આત્મા) અકર્તા છે. નિર્ગુણ છે. અને (પ્રકૃતિ દ્વારા પરંપરાએ કર્મફળનો) ભોક્તા છે. પરંતુ સાક્ષાત્ ભોક્તા નથી. આવું કપિલમુનિના અનુયાયી વર્ગ માને છે.
તયુક્ત કપિલમુનિની તે વાત યુક્તિ-સિદ્ધ નથી. કારણકે જો આ આત્મા કર્મોનો અકર્તા હોય એટલે કે કર્તા ન હોય તો કર્મ-ફળોનો ભોક્તા પણ ન હોઈ શકે. કારણકે આ સંસારમાં જે હિંસા-ચોરી-વ્યભિચાર આદિ દુષ્કર્મો કરે છે તે જ દંડ-શિક્ષા અને કારાવાસાદિ ફળના ભોક્તા જોવાય છે. જે હિંસા-ચોરી-વ્યભિચારાદિ દુષ્કર્મો નથી કરતા, તે તેના ફળને (દંડ-શિક્ષા-કારાવાસાદિને) નથી પામતા. જો આત્મા ર્તા ન હોય તો ભોક્તા પણ સંભવી શકે નહીં.
સાંખ્ય– આત્મા તો પ્રકૃતિ જે કરે છે તેને જોયા જ કરે છે. એટલે જ્ઞાતા-દ્રષ્ટા માત્ર છે. અને જે દ્રષ્ટા હોય છે તે ર્તા કહેવાતો નથી. કારણકે દ્રષ્ટ. મુવતિસ્થાપિ વેતૃત્વપ્રવિત =જો દ્રષ્ટાને ક્ત માનીએ તો મુક્તાત્માને પણ કર્તા માનવાની આપત્તિ આવે. માટે સંસારી આત્મા નથી. પણ દ્રષ્ટા-જ્ઞાતા માત્ર જ છે.
જૈન- રતિ રે, મુત્તઃ વિમર્તદ: =મુક્ત આત્માને તમે અર્જા કેમ માનો છો ? અર્થાત્ મુક્તાત્માને તમે શું અર્જા માનો છો ?
સાંખ્ય- હા, વિષયકુરિવર્તવ=મુક્તિગત આત્મા સંસારી અવસ્થા-સંબંધી પાંચ ઇન્દ્રિયોનાં વિષય-સુખાદિનો અર્જા જ છે.
જૈન- રૂરિ રેત, ગુed: તથા= આ પ્રમાણે તે સાંખ્ય ! જો તમે મુક્તાત્માને અર્જા કહો છો તો તે મુક્તાત્મા તથા તેવો, વિષય-સુખાદિનો અર્તા કેમ છે ? વિષયસુખાદિનો અર્જા માનવાનું શું કારણ છે ?
સાંખ્ય- તા૨વર્ષનૃત્વામીવાત્= ત તે વિષય-સુખાદિના કારણભૂત જે કર્મો છે. તેના કર્તૃત્વનો મુક્તાત્મામાં અભાવ હોવાથી તે વિષય-સુખાદિનો પણ અર્જા છે. કારણભૂત કર્મોનો ક્ત નથી, માટે ફળભૂત વિષય-સુખાદિનો પણ ક્ત નથી.
જૈન– તર્દિ સંસારી તમારું આવા પ્રકારનું જે બોલવું છે તે બોલવાનો અર્થ એવો થાય છે. કે મુક્તાત્મા કર્મોનો નથી માટે તેના ફળભૂત વિષય-સુખોનો નથી.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
WWW.jainelibrary.org,
| SR No. | 001268 |
| Book Title | Ratnakaravatarika Part 3 |
| Original Sutra Author | Vadidevsuri |
| Author | Kalyanbodhivijay |
| Publisher | Jain Dharm Prasaran Trust Surat |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 444 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati & Nyay |
| File Size | 9 MB |