Page Text
________________
૨૬૪
પરિચ્છેદ-૭ સૂત્ર-પ૬ રત્નાકરાવતારિકા ભાગ-૩ કોણ? અને પછી કોણ ? આ વાત સિદ્ધ થશે નહીં. તેથી આ બધું કથન આકાશને વલોવવા જેવું થશે.
નૈયાયિક– જો ના પ્રત્યય-વિશેષથી સમવાય, અને સમવાયથી પ્રત્યય-વિશેષ થાય છે એમ અમે માનીએ તો અમને આ અન્યોન્યાશ્રય દોષ આવે. પરંતુ હવે તેમ ન માનતાં “પ્રયાસત્તિવિશેષ” નામનો એક અન્ય સંબંધ અમે માનીશું અને તેનાથી રૂદ્રનો પ્રત્યય-વિશેષ થાય છે. એમ માનીશું. પરંતુ સમવાયથી પ્રત્યયવિશેષ થાય છે, એમ નહી માનીએ, એટલે અન્યોન્યાશ્રય દોષ અમને નહી આવે. સૌથી પ્રથમ પ્રયાસત્તિ સંબંધ, તેનાથી રૂદ્રનો પ્રત્યય-વિશેષ, અને તેનાથી સમવાય-આમ માનીશું.
જૈન– અન્યોન્યાશ્રય દોષથી ભયભીત થઇને જે આ “પ્રત્યાત્તિ” નામનો સંબંધવિશેષ કહો છો તે શું છે ? આત્મત્વજાતિ અને આત્મ-દ્રવ્ય (તેવી જ રીતે પૃથિવીત્વ-જાતિ અને પૃથિવીદ્રવ્ય આદિનો) અત્યન્ત ભેદ તમે માન્યો હોવાથી આવા પ્રકારનો પ્રત્યયવિશેષ કરાવવામાં જે આ નવો “પ્રત્યાત્તિસંબંધ” કપ્યો છે. તે કંઈક સ્પષ્ટ કરો કે આ સંબંધ છે શું ?
નૈયાયિક- પ્રત્યાત્તિવષાદ્રચૂત પુત્ર તwત્યવિશેષ = પ્રયાસત્તિવિશેષ (અત્યન્ત નિકટવર્તિત્વ એવા) નામવાળા અન્ય જ કોઈ અપૂર્વસંબંધથી જ અમે રૂટું એવા તે પ્રત્યય-વિશેષનો બોધ થાય છે. પરંતુ સમવાયથી નહીં એમ માનીશું. સારાંશ કે આત્મા અને ઘટ-પટાદિ પૃથિવી એમ બન્નેથી આત્મત્વ-જાતિ અત્યન્ત ભિન્ન તો છે જ, છતાં આત્માની સાથે જે પ્રયાસત્તિવિશેષ (નિકટવર્તિત્વ) છે. તેવું નિફ્ટવર્તિત્વ આત્મત્વ-જાતિનું ઘટ-પટાદિ પૃથિવીની સાથે નથી. આ કારણે પ્રત્યાત્તિવિશેષથી (નિકટવર્તિત્વના કારણે) આત્મત્વ-જાતિ આત્મામાં જ જોડાશે, ઘટ-પટમાં નહીં, તેનાથી આત્મામાં જ રૂદ્રનો બોધવિશેષ થશે, ઘટ-પટમાં નહીં, તેનાથી જાતિને જોડનારો સમવાય પણ આત્મામાં જ સિદ્ધ થશે, ઘટ-પટાદિમાં નહીં, આ રીતે પ્રયાસત્તિવિશેષ (અત્યન્તનિફ્ટવર્તિત્વ) નામનો કોઈ જુદો જ સંબંધ અમે માનીશું. એટલે અમને અન્યોન્યાશ્રયાદિ દોષો લાગશે નહીં.
જૈનહે નૈયાયિક ! આત્મત્વજાતિ ઘટ-પટાદિ પૃથિવી થકી જેમ અત્યા ભિન્ન છે. તેવી જ રીતે તમારા મતે આત્માથી પણ અત્યન્ત ભિન્ન જ છે. તો વળી આ “પ્રત્યાસત્તિવિશેષ” સંબંધ એ શું છે ? અમે (જૈનોએ) માનેલા કથંચિત્તાદામ્ય (કથંચિદભેદ) નામના સંબંધ મચત્ર વિના ન રોડ: જુદો તે છે શું ? અર્થાત્ કથંચિત્ અભેદ જ થયો. તમે છેવટે થાકીને અમારા જ માનેલા કથંચિત્ અભેદાત્મક
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001268 |
| Book Title | Ratnakaravatarika Part 3 |
| Original Sutra Author | Vadidevsuri |
| Author | Kalyanbodhivijay |
| Publisher | Jain Dharm Prasaran Trust Surat |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 444 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati & Nyay |
| File Size | 9 MB |