________________
ચૌદ ગુણસ્થાન
૧૭૯
(૬) વ્યવહારકુશલ : ગીતાર્થ પુરુષોએ ચલાવેલા ધર્મવ્યવહારમાં કુશલ અર્થાત્ દેશકાળાદિની અપેક્ષાએ લાભ-હાનિ કે વધુ લાભ-ઓછું નુકસાન વગેરે ગુરુલાઘવને સમજનારે.
આ રીતે ૬ પ્રકારે પ્રવીણ શ્રાવકને પ્રવચનકુશલ કહ્યો છે. ભાવશ્રાવકનાં ભાવગત ૧૭ લક્ષણે :
ભાવશ્રાવકની ક્રિયાને ઉદ્દેશીને તેનાં (ક્રિયાગત) ૬ લક્ષણ કહ્યાં. હવે ભાવગત ૧૭ લક્ષણે જોઈએ.
૧. સ્ત્રી–પરાધીનતા મુક્ત : અનર્થના ઘર સમી, દુર્ગતિના દ્વારા રૂપ સ્ત્રીને જાણ ભાવશ્રાવક સ્ત્રીને પરાધીન ન હોય.
૨. ઈન્દ્રિય-પરાધીનતામુક્ત : સ્વભાવથી જ ઘડા જેવી -ચપલ પાંચ ઇન્દ્રિયે દુર્ગતિના માર્ગે આત્માને તાણ જાય છે એમ સમજતા ભાવશ્રાવક ઈન્દ્રિયોને ગુલામ ન હોય કિન્તુ જ્ઞાનાદિ બળથી તેને નિગ્રહ કરનારે હેય.
૩. ધન-લેભત્યાગી : “ધન-કહેવાય છે અર્થ, પણ કરે છે અનર્થ. તેને મેળવવાને યત્ન એટલે કલેશ-કંકાસ અને દુર્ગતિ મેળવવાને યત્ન. અન્તત: અસાર.” આવું સમજતે ભાવશ્રાવક ધન મેળવવાને લેભ ન કરે, પણ સંતેષ રહે અને પુણ્યને મળેલી તમીને પણ દાનાદિ માર્ગે વાપરે.
૪. સંસારથી ઉદાસીન : “સ્વરૂપતઃ દુઓની ખાણ સામે સંસાર. જેણે તેને પક્ષપાત કર્યો તેઓએ અતિ કડવા વિપાકે જોયા.”
" વિડંબનામય સંસાર જાણીને તેના કાર્યોમાં ભાવશ્રાવક આનંદ ન માણે કિન્તુ ઉદાસ રહે.
૫. અનાસક્ત : વિયેને અપાતમધુર અને વિપાકકટુ જાણે. તેને ભક્તા દીર્ઘકાળ સુધી દુઃખી થાય એમ જાણીને ભાવશ્રાવક એ વિષય-ભેગોમાં આશક્ત ન થાય,
૬. અપારંભી : જીવનનિર્વાહ ન થાય એટલે આરંભ કરે પડે તે ય દુભાતા દિલે શક્ય એટલે શેડે જ આરંભ કરે. તીવ્ર
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
