________________
૧૩. પરીક્ષા અને મિથિલાના અનુભવો
પરીક્ષામાં પ્રથમ વર્ગ
ચોમાસું પૂરું થવા આવ્યું ને આગળનો કાર્યક્રમ નક્કી થયો. વ્રજલાલજીએ કલકત્તા જઈ ભણવું અને મારે કાશી રહીને ભણવું એમ ઠર્યું. કલકત્તામાં વ્રજલાલજી એકલા જ જાય ને અમે બાકીના બધા કાશીમાં જ રહીએ એવી ગોઠવણ થઈ. મેં કાશી ક્વીન્સ કૉલેજની સંપૂર્ણ ન્યાય-મધ્યમાની પરીક્ષા આપવા ફોર્મ ભર્યું. પ્રથમ ભણેલા ગ્રન્થોને પણ હવે કાશી પહોંચ્યા બાદ વર્તવા શિક્ષિતાનામસ્મૃથ્વયં વેત: એ કાલિદાસની ઉક્તિને અનુસરી ફરી ફરી વાંચવા-ચિતવવામાં પડી ગયો. પરીક્ષા આવી. મારે માટે કૉલેજમાં પરીક્ષા લેવાની વ્યવસ્થા એવી થયેલી કે, હું લખાવું તે લખવા તે વિષયોને સર્વસ્થા ન જાણતો હોય એવો જ લેખક રહે. લેખક જ્યોતિષી નક્કી થયેલો; તે સંસ્કૃતની શુદ્ધ સંધિ સુધ્ધાંય ન જાણે. બન્યું એમ કે હું તેની પાસે અલગ રૂમમાં પ્રશ્નોના ઉત્તરો લખાવતો. લેખક જ્યોતિષી બોલું તે પ્રમાણે લખે તો જાય, પણ તેનું લખાણ અને જોડણી તો અશુદ્ધ. ઉપર દેખરેખ રાખનાર એક બંગાલી ભટ્ટાચાર્ય, જે M, A. હતા તેમણે જોયું કે હું લખાવું છું કાંઈ અને લખાય છે કાંઈક બીજું જ. ભટ્ટાચાર્યે લેખકને કહ્યું કે, આ તો વ બોલે છે તમે એને બદલે વ કેમ લખો છો ? સ બોલે છે ને ? કેમ લખો છો ? ઈત્યાદિ. મારો પિત્તો ગયો. મને થયું કે મારા ઉત્તરો જોનાર કેવળ એની યથાર્થતા નહિ જુએ. એ તો લખાણ ઉપર પણ ધ્યાન આપશે. ઉત્તરો સાચા હોવા છતાં માત્ર લેખનની અશુદ્ધિને કારણે પણ તે માર્ક ઓછા આપશે. આ તો ભારે અન્યાય થશે. મેં પેલા ભટ્ટાચાર્યનું ધ્યાન ખેંચ્યું કે મારી First Classની બધી તૈયારી છતાં અણઘડ લેખક મને સફળ થવા નહિ દે. મેં લેખકની પૂરી ફી આપી છે તો યોગ્ય લેખક કેમ ન રાખ્યો ? ભટ્ટાચાર્યે કહ્યું કે તમે ફિકર ન કરો. તે વખતે કૉલેજના પ્રિન્સિપલ હતા વેનિસસાહેબ. તેમને ભટ્ટાચાર્યજીએ આ વિષે વાત કરી. દરમિયાન હું પણ તેમની પાસે પહોંચી ગયો. મેં સંસ્કૃતમાં જ આવેશપૂર્વક કહ્યું કે આવો અણઘડ લેખક મારી પૂર્ણ તૈયારીને નિષ્ફળ કરશે તેનો દોષ કોને માથે ? વેનિસ ભારે સંસ્કૃતજ્ઞ અને ભલા પણ તેમણે મને કહ્યું કે કાલથી તમારી મૌખિક પરીક્ષા થશે. મેં કહ્યું જે પ્રશ્નપત્રો ગયાં તેનું શું? તેમણે ફરીથી બધાં જ પ્રશ્નપત્રોની મૌખિક પરીક્ષા લેવાનું ઠરાવ્યું, પોતે હાજર
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org