________________
પુનઃ આગ્રામાં - ૧૫૧ હજારથી વધારે વર્ષોને સ્પર્શે છે. તેમાંય તત્ત્વાર્થની રાજધાર્તિક ટીકા અમને એવી લાગી કે એને જ કેન્દ્રમાં રાખી જૈન પરિભાષાઓ ઉપર યોજના પ્રમાણે વાંચવા-વિચારવા અને લખવા માંડીએ તો ઈષ્ટ હેતુ પાર પડે. તેથી અમે એ રીતે વાંચન-ચિંતન શરૂ કર્યું.
કામનું મહત્ત્વ ને ગૌરવ ધ્યાનમાં તો હતાં, પણ જ્યારે કામ ઉપર બેઠા ત્યારે અમને બંનેને માત્ર અમારા બંનેના ગજા બહારનું એ કામ છે એમ સ્પષ્ટ લાગ્યું. હવે અમે બીજા એવા સુયોગ્ય સહકારીઓ શોધવા તરફ વળ્યા કે જે આધુનિક દૃષ્ટિએ ભૂગોળખગોળના પારદર્શી વિદ્વાન હોય ને જે અમને અપેક્ષિત એવા વૈજ્ઞાનિક વિષયોમાં પણ નિષ્ણાત હોય. આવા સુયોગ્ય સહાયકો વિના અમારી યોજનાનો વિશ્વકોશ વૈજ્ઞાનિક યુગના વિકાસની ચર્ચા વિનાનો રહી જાય ને તે વર્તમાન યુગની સાવ દૂર પડી જાય એવો એમને સ્પષ્ટ ભય હતો. સુયોગ્ય નિષ્ણાતોની શોધ તો ચાલતી જ. પારિભાષિક કોશનો પ્રારંભ અને ઇન્ફલુએન્ઝાનો પ્રકોપ
દરમિયાન જૈન આગમોના નિષ્ણાત પં. બેચરદાસ આગ્રા આવી પહોંચ્યા. એમણે અમારી યોજનામાં સાથ આપવાનું વિચાર્યું હતું, પણ તે તો પોતાના સંજોગ પ્રમાણે અન્યત્ર ચાલ્યા ગયા, પણ મારું અને રમણીકલાલનું કામ તો આગળ ચાલ્યું જ જતું હતું. આ કોશની પાછળ અમારી દૃષ્ટિ શી છે ને એનું મૂર્ત રૂપ કેવું હોઈ શકે એ સહેલાઈથી સમજી શકાય તે માટે અમે પાંચ-સાત પારિભાષિક શબ્દો લઈ કાચું લખાણ પણ તૈયાર કર્યું. કામ કરવા સાથે ઉત્સાહ પણ વધ્યે જતો હતો જે આગ્રાની સખત ઠંડી અને ગરમીની પરવા ન કરતો, પણ દૈવ, અમારી યોજનાની પરવા કર્યા વિના પોતાની યોજના પ્રમાણે જ સૃષ્ટિ રચી રહ્યું હતું. આગ પ્રસરે તેમ દેશમાં એક સ્થાનથી બીજે સ્થાને ઈન્ફલ્યુએન્ઝા ફેલાતો જતો હતો. એનો મહાનપ્રકોપ આગ્રામાં પણ શરૂ થયો. જ્યાં દેખો ત્યાં મરણોન્મુખ બીમારો, ને મૃત્યુમુખમાં સપડાયેલાઓ જ નજરે ચડતા. એક કાઠિયાવાડીની પત્નીનો અગ્નિસંસ્કાર કરી મારા સાથી હરખચંદ ઘેર આવ્યો ને તે પણ તેના જ ચેપે ઇન્ફલ્યુએન્ઝામાં સપડાયો. ચૌદ દિવસને અંતે એનો તાવ અને પ્રાણ બંને સાથે ગયાં. લાકડી, આંખ ને હાથ ગયા હોય એવી મારી સ્થિતિ થઈ પણ પ્રશ્ન તો પાછળના અમારા બધાની જીવનરક્ષાનો હતો. લીમડો ચાવવાનો પ્રયોગ
સર્વત્ર આગ લાગેલ હોવાથી ક્યાંય જવું પોષાય તેમ ન જ હતું. અમને એક નુસખો સૂક્યો, જેના પ્રયોગથી નુકસાન તો થવાનું જ ન હતું, પણ લાભનો અધિક સંભવ હતો. અમે બધાંએ સવારે લીંમડાના પાન ખાવા શરૂ કર્યો કોઈ ચાવીને પાન ખાય તો કોઈ વાટીને પી જાય. હું બંને રીત અજમાવતો. બે મહિનાના સતત સેવને સુંદર પરિણામ આપ્યાં. અમારા મંડળમાંથી લીમડાનું સેવન કરનાર કોઈ પણ બે-ત્રણ દિવસથી વધારે ઇન્ફલુએન્ઝામાં ભાગ્યે જ સપડાયો હતો. મને તો બીજી રીતે પણ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org