________________
૭૨ ૦ અનેકાન્ત ચિંતન
ચાલવી જોઈએ એ બધું વર્ણન વાદી દેવસૂરિના વર્ણન જેવું વિગતવાર છે. વિગત માટે જુઓ પરિશિષ્ટ ૬. આ રીતે કથાપદ્ધતિના સ્વરૂપનો અને તેના સાહિત્યનો સંક્ષિપ્ત ઇતિહાસ અક્ષપાદનાં મૂળ સૂત્રોથી શરૂ થઈ તેની જ વૃત્તિમાં વિરમે છે.
પરિશિષ્ટ ૧
ન્યાયના સોળ પદાર્થો નિગ્રહસ્થાનોની સ્પષ્ટ માહિતી સાથે
છલ, જાતિ અને
૧. પ્રમાણ ઃ— યથાર્થ જ્ઞાનનું સાધન : તે ચાર છે—પ્રત્યક્ષ, અનુમાન, ઉપમાન અને શબ્દ.
૨. પ્રમેય - યથાર્થ જ્ઞાનનો વિષય બની શકે તે. તે બાર છે આત્મા, શ૨ી૨, ઇન્દ્રિય, અર્થ, બુદ્ધિ, મન, પ્રવૃત્તિ, પ્રેત્યભાવ, દોષ, ફલ, દુઃખ, અને અપવર્ગ.
૩. સંશય ઃ— એક જ વસ્તુઓમાં પરસ્પર વિરોધી એવા બે અંશોને સ્પર્શ કરતું જ્ઞાન.
૪. પ્રયોજન :- જે (હેય અગર ઉપાદેય) વસ્તુના ઉદ્દેશથી પ્રવૃત્તિ થાય છે તે વસ્તુ પ્રયોજન.
૫. દૃષ્ટાંત :— જે વિશે શાસ્ત્રજ્ઞ અને વ્યવહારજ્ઞનો મતભેદ ન હોય તે
દૃષ્ટાંત.
૬. સિદ્ધાંત : અમુક વસ્તુ અમુક રૂપે છે એ રીતે જે સ્વીકારાય છે તે સિદ્ધાંત. તે ચાર છે—સર્વતંત્ર, પ્રતિતંત્ર, અધિકરણ અને અભ્યપગમ. ૭. અવયવ :— અનુમાનવાચના અવયવો. તે પાંચ છે : પ્રતિજ્ઞા, હેતુ, ઉદાહરણ, ઉપનય અને નિગમન.
૮. તર્ક :— જ્યારે કોઈ વસ્તુનું સ્વરૂપ જ્ઞાન ન હોય ત્યારે તેનું સ્વરૂપ જાણવા માટે એક વસ્તુનું આપાદન કરી તેના ઉપરથી બીજી અનિષ્ટ વસ્તુનું આપાદન કરવું તે તર્ક.
૯. નિર્ણય ઃ— • સંદેહ થયા પછી પક્ષ અને પ્રતિપક્ષ દ્વારા બેમાંથી એક અંશનું નિર્ધારણ તે નિર્ણય:
૧૦. વાદ. ૧૧. જલ્પ, ૧૨. વિતંડા
જુઓ પૃ. ૨૯૧.
૧. જુઓ ન્યા. સૂ. અ. ૧, આ. ૨, સૂ. ૧-૨. વિશ્વનાથની વૃત્તિ.
Jain Education International
-:
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
