________________
40
જૈનદર્શનનાં વૈજ્ઞાનિક રહસ્યો હશે, તેઓને ખબર હશે કે બોલર-ગોલંદાજ, ક્રિકેટના દડાને એક બાજુથી સતત ઘસતો રહે છે અને ઘસીને તે બાજુને અતિશય લીસી બનાવે છે. એમ કરવા પાછળનું પણ વૈજ્ઞાનિક કારણ હોય છે. એ આ પ્રમાણે - આ રીતે દડાને ઘસતાં તેની બાજુની સપાટી લીસી (smooth)બની જાય છે. જ્યારે બીજી બાજુની સપાટી અપેક્ષાએ (rough) કર્કશ રહે છે. અને આવો દડો જ્યારે હવામાં ગતિ કરે છે ત્યારે લીસા ભાગ તરફની હવા જલદી સરકી જાય છે અને ઘર્ષણ ઓછું થાય છે. તેથી અવરોધ પણ ઓછો નડે છે. જ્યારે બીજી બાજુ કર્કશ હોવાથી હવાનો અવરોધ વધુ રહે છે. અને ઘર્ષણ પણ વધુ હોવાથી એ બાજુ દડાની ગતિ અવરોધાય છે પરિણામે અસમાનઅવરોધના કારણે દડો વધુ અવરોધવાની દિશામાં ફંટાઈ જાય છે. આ રીતે ક્રિકેટની રમતમાં “આઉટ સ્વિંગર (outswinger) અને “ઇન સ્વિંગર” (inswinger) દડા નંખાય છે.
a, amplitude
smooth surface to
Less Friction
te velocity
More
છે
કે
mning
x, wavelength
Less velocity Rough surface, More friction
Fig No. 5
Fig No.6
તેવી જ રીતે પ્રકાશના ફોટૉન પાર્ટિકલ્સ પણ અસંખ્ય સૂક્ષ્મ પરમાણુઓના બનેલ હવાથી જ્યારે તે 3,00,000 કિમી/સેકંડના વેગથી ગતિ કરે છે ત્યારે અવકાશમાં રહેલ, ફોટૉન કણો કરતાં વધુ સૂક્ષ્મ, બીજા કણોનો તેને અવરોધ નડે છે. પરિણામે પોતાના માર્ગમાંથી, વારંવાર પરસ્પર વિરુદ્ધ દિશામાં તે કણો ચલિત થાય છે અને તેથી તે તરંગ સ્વરૂપે ગતિ કરતા હોય તેમ જણાય છે. આ રીતે પોતાના માર્ગમાંથી વારંવાર ચલિત થવા માટે જેમ અસમાન સ્પર્શ(સપાટી) અને અવરોધ કારણરૂપ છે તેમ અસમાન દળ પણ કારણરૂપ હોઈ શકે છે. એ ફોટોન કણોમાં એક બાજુ વધુ દળ અને બીજી તરફ ઓછું દળ હોય તો પણ તે તરંગ સ્વરૂપે વર્તી શકે છે. આ રીતે પ્રકાશ કણ સ્વરૂપ હોવા છતાં તરંગ સ્વરૂપે ગતિ કરતો જણાય છે. એક સમતલ રેખામાં જે બે નજીકના સ્થાનોએ બે વાર પ્રકાશ માર્ગમાંથી ચલિત થાય છે તે બે સ્થાન વચ્ચેના
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
