________________
જૈન દર્શન અને આધુનિક ભૌતિકશાસ્ત્રમાં
ગણિતની મર્યાદાઓ. "One of the the famous aphorism of Einstein conveys the same idea : 'As far as the laws of mathematics refer to reality, they are not certain and as far as they are certain, they do not refer to reality."
Because of this critical limitation of science leading to gross error in perception of reality, one of the main aims of eastern mysticism is to rid us of this confusion and to aim at the direct experience of reality which transcends the intellectual thinking."
- D. K. Satsangi (Bulletin of Theosophy Science Study Group, India, December 1988, Vol. 26, No. - 6, P. 63)
માનવ સંસ્કૃતિની શરૂઆતથી જ એક યા બીજા પ્રકારે સમાજમાં ગણિતનો ઉપયોગ થતો જ આવ્યો છે પરંતુ આધુનિક યુગમાં આ ગણિતનો ઉપયોગ ખૂબ જ મહત્ત્વપૂર્ણ છે કારણ કે ગણિતના ઉપયોગ વિના ઉચ્ચ યંત્રવિજ્ઞાન દ્વારા પણ માનવજાતનું કલ્યાણ કરનાર સંશોધનો અને માનવ ઉપયોગી ઉત્પાદનમાં વધારો ક્યારેય શક્ય બની શક્યો ન હોત. યંત્રવિજ્ઞાનના વિકાસનો મૂળ આધાર ગણિતનો ઉપયોગ છે. અને એટલે જ આધુનિક વિજ્ઞાનને સમજવું હોય તો ગણિતનો અભ્યાસ અનિવાર્ય છે.
ગણિત સંબંધી વિચાર કરતાં ઘણા બધા પ્રશ્નો ઉપસ્થિત થાય છે. ગણિત કળા છે કે વિજ્ઞાન ? શું ગણિત એ જુદા જુદા પ્રતીકો/ચિહનોની રમત છે? કે એ ભાષા છે? ગણિત એ બીજા વિજ્ઞાનનો રાજા છે કે સેવક ? ગણિતનો આત્મા ક્યાં રહે છે ? શું ગણિત એ વિજ્ઞાનની કરોડરજ્જુ છે ? ગણિતનો ઉદેશ શું છે ? અને તે કેટલે અંશે મનુષ્યોને કાવ્ય અને સંગીતની માફક કળાત્મક રસ પૂરો પાડે છે?
આ બધા પ્રશ્નોના જવાબ વિવિધ દૃષ્ટિકોણથી આપી શકાય તેમ છે. આમ છતાં ગણિત એ માત્ર કાલ્પનિક ચિહ્નો સાથેની એક જાતની રમત જ કહી શકાય. આ રમત આપણા વ્યાવહારિક જીવનમાં ઘણો અગત્યનો ભાગ ભજવી શકે છે અને ભજવે પણ છે.
ગણિત એ પ્રત્યેક વસ્તુપદાર્થના પરિમાણાત્મક પાસા સાથે સંબંધ ધરાવે છે અને આપણે એ સર્વ પદાર્થોનો આપણી બધી જ પ્રવૃત્તિઓમાં ઉપયોગ કરીએ છીએ અને જિંદગીમાં પ્રવૃત્તિઓ સિવાય બીજું કાંઈ હોતું જ નથી તેથી કોઈ પણ પ્રાણીની જિદંગીમાં પદાર્થોનો ઉપયોગ ન આવે તેવું બનતું જ નથી. વળી આ દુનિયામાં પરિમાણાત્મક
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
WWW.jainelibrary.org
