________________
૧૩૬
આઠ દૃષ્ટિની સઝાય જ દેશના તેને સંભળાય છે. તથા પરમાત્મા પોતાની એક ભાષામાં જ દેશના આપતા હોવા છતાં શ્રોતાવર્ગને સૌને પોતપોતાની ભાષામાં જ સંભળાય છે. આનું કારણ પણ સામાન્ય માનવીમાં ન ઘટે તેવો પરમાત્માના પુણ્યનો અચિન્ય પ્રભાવ જ કારણ છે. તથા સર્વે શ્રોતાઓને આશ્રયીને કહેતા હોવા છતાં પ્રત્યેક શ્રોતાઓને એમ જ લાગે છે કે જાણે આ ભગવાન મને ઉદેશીને જ કહે છે. ઇત્યાદિ રીતે પરમાત્માની દેશના જે સંભળાય છે, તેનું કારણ તેઓનું અસાધારણ અને અચિન્ય પુણ્યબળ જ સમજવું જોઈએ.
તથા પરમાત્માના અનુયાયી એવા મુનિ મહાત્માઓ પણ શ્રોતા વર્ગને ઉપકાર કેમ થાય ? તેનું બરાબર ધ્યાન રાખીને જ કોઈ પણ એક નયની દેશના આપે છે. જેમકે- જ્ઞાનનયના પક્ષપાતી જીવો શ્રોતા હોય તો ક્રિયાયની દેશના આપે છે. અને ક્રિયાનયના પક્ષપાતી જીવો શ્રોતા હોય તો જ્ઞાનનયની દેશના આપે છે. વ્યવહારનયના પક્ષપાતીની સામે નિશ્ચયનયની અને નિશ્ચયનયના પક્ષપાતીની સામે વ્યવહારનયની દેશના આપે છે. સારાંશ કે સુવૈદ્યની જેમ શ્રોતાવર્ગની પાત્રતા જોઈને તેને ઉપકારક થાય તે રીતે પ્રતિપક્ષી એવા એક નયની દેશના તેઓ આપે છે જે દેશના પરમાર્થે અનેકાન્તવાદસ્યાદ્વાદ અર્થાત્ ઉભયનયનો સાપેક્ષપણે સમન્વય કરનારી જ હોય છે. અને તેથી તે દેશના એક છે.
જે આત્મા અલ્પજ્ઞ હોય અને રાગાદિ દોષવાળા હોય તેની જ દેશના ભિન્ન-ભિન્ન હોય છે. પરંતુ આ પરમાત્માઓ તો સર્વજ્ઞ અને વીતરાગ હોવાથી તેઓની દેશનામાં ભેદ નથી. વળી મુનિ મહાત્માઓ પણ સર્વજ્ઞના સિદ્ધાન્તને અનુસરનારા હોવાથી તેઓની દેશનામાં પણ નયસાપેક્ષતા હોવાના કારણે ભેદ નથી. છતાં જે અજ્ઞાની આત્માઓ સર્વજ્ઞની દેશનામાં ભેદ સમજે છે તેઓ જ્ઞાનીઓની દૃષ્ટિએ આ જગતમાં દીનભાવવાળા છે. દયાનું પાત્ર છે. પાપ માત્ર બાંધનારા છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
