Page Text
________________
૨૧૦
શ્રી આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્ર'
વિવેચન
એકાંત જ્ઞાન અને એકાંત ક્રિયાને માનનાર શુષ્કાની તથા ક્રિયાજડનો ઉલ્લેખ કરી, ક્રિયા અને જ્ઞાનનું યથાસ્થાને મહત્ત્વ સમજાવી, તથાપ્રકારે આચરણ કરવાનો ઉપદેશ કર્યો છે. એકાંત જ્ઞાન અને એકાંત ક્રિયાને માનનાર જીવ ધારેલા ધ્યેયને વરી શકતો નથી. જીવે મોક્ષમાર્ગમાં પૂરેપૂરી સાવધાની રાખી જ્ઞાન અને ક્રિયાનો સમન્વય સાધવો ઘટે છે.૧ તે બેમાંથી કોઈ પણ એકનો એકાંતે પક્ષ પકડવો એ મતાગ્રહીનું લક્ષણ છે. આવા એકાંત પક્ષ પકડનારની મુક્તિપંથે પ્રગતિ થંભી જાય છે. નદીનું પાણી બે કિનારાઓ વચ્ચે સંયમિત ન રહે તો એ પાણી પૂર બનીને ગામોના ગામો નાશ કરી દે છે, તેમ ક્રિયા અને જ્ઞાનમાંથી કોઈ પણ એકનો એકાંત આગ્રહ રાખવાથી ક્રિયાજડ શુષ્કજ્ઞાની થઈ જવાય છે અને તેથી આત્મહિતનો નાશ થાય છે. શ્રીમદ્ એક પત્રમાં પ્રસ્તુત ગાથાને ટાંકતા લખે છે કે
L
‘નિજકલ્પનાએ જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રાદિનું સ્વરૂપ ગમે તેમ સમજી લઈને અથવા નિશ્ચયનયાત્મક બોલો શીખી લઈને સર્વ્યવહાર લોપવામાં જે પ્રવર્તે તેથી આત્માનું કલ્યાણ થવું સંભવતું નથી; અથવા કલ્પિત વ્યવહારના દુરાગ્રહમાં રોકાઈ રહીને પ્રવર્તતાં પણ જીવને કલ્યાણ થવું સંભવતું નથી.
જ્યાં જ્યાં જે જે યોગ્ય છે, તહાં સમજવું તેહ; ત્યાં ત્યાં તે તે આચરે, આત્માર્થી જન એહ. - ‘આત્મસિદ્ધિશાસ્ત્ર'
એકાંત ક્રિયાજડત્વમાં અથવા એકાંત શુષ્કજ્ઞાનથી જીવનું કલ્યાણ ન થાય.'
નિજસ્વરૂપને સાધનારી સર્વ ક્રિયાઓનો પરમાર્થ એ છે કે જીવ પરભાવરૂપ અધર્મમાંથી પાછો વળી આત્માના સ્વભાવધર્મમાં આવે. આત્માના શુદ્ધ જ્ઞાન-દર્શનમય સ્વસ્વભાવમાં વર્તવું તે ધર્મ છે અને રાગાદિ વિકારરૂપ વિભાવમાં વર્તવું તે અધર્મ છે. તે વિભાવરૂપ અધર્મથી નિવૃત્ત થઈ સ્વભાવરૂપ ધર્મમાં પ્રવૃત્ત થવામાં ક્રિયાઓ ઉપકારી થાય છે, તેથી સર્વ ક્રિયાઓ આત્મલક્ષે કરવા યોગ્ય છે. પરંતુ ક્રિયાજડ જીવ આત્મલક્ષને વીસરી જઈ માત્ર ક્રિયાકાંડમાં રચ્યોપચ્યો રહે છે અને તેને જ ધર્મ માની ક્રિયાઓનો આગ્રહ સેવે છે. તે પોતાના આત્મસ્વરૂપને ઉપાદેય માનતો નથી અને શુભ ક્રિયાઓ કરીને પોતે ઘણો ધર્મ કર્યો છે એમ માની કૃતકૃત્યતા અનુભવે છે. તે જાણતો નથી કે દાન, પૂજા, પચ્ચક્ખાણ મહાવ્રતાદિ ગમે તે શુભ ક્રિયામાં પ્રવૃત્તિ ૧- જુઓ : આચાર્યશ્રી કુંદકુંદદેવકૃત, મોક્ષપાહુડ', ગાથા ૫૯
'तवरहियं जं णाणं णाणविजुत्तो तवो वि अकत्थो ।
નિવાનું ||’
Jain Education International
तम्हा णाणतवेणं संजुत्तो लहइ
૨- ‘શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર', છઠ્ઠી આવૃત્તિ, પૃ.૬૪૮ (પત્રાંક-૯૧૮)
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001134 |
| Book Title | Atma Siddhi Shastra Vivechan Part 1 |
| Original Sutra Author | Shrimad Rajchandra |
| Author | Rakeshbhai Zaveri |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 790 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Philosophy, Spiritual, & B000 |
| File Size | 12 MB |