________________
૩૨
શ્રી તત્વાર્થાધિગમ સત્ર દ્વાર વડે જીવાદિ તને ન્યાસ-નિક્ષેપ થઈ શકે
છે, અર્થાત્ નામ આદિ ચાર દ્વારે વડે જીવાદિ તનું સ્વરૂપ વિચારી શકાય છે. દરેક વસ્તુ નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય અને ભાવ એ ચાર સ્વરૂપે અવશ્ય હેય છે.
નામ નિક્ષેપ –વસ્તુનું નામ તે નામનિક્ષેપ. જે. વસ્તુનું નામ ન હોય તો વ્યવહાર જ ન ચાલે. જેમ વસ્તુને સાક્ષાત્ જેવાથી તે વસ્તુની ઈચ્છા કે વસ્તુ ઉપર પ્રેમ યા છેષ થાય છે તેમ વસ્તુનું નામ સાંભળવાથી પણ ઈચ્છા કે પ્રેમ યા દ્વેષ પ્રગટ થાય છે.
સ્થાપના નિક્ષેપ–સ્થાપના એટલે આકૃતિપ્રતિબિંબ. વસ્તુની સ્થાપના–આકૃતિ (પ્રતિબિંબ) જેવાથી પણ ઈચ્છા કે પ્રેમ યા દ્વેષ પ્રગટે છે. આથી નામ અને સ્થાપના વસ્તુ સ્વરૂપ છે. ઘટનું નામ નામઘટ છે. ઘટની આકૃતિ સ્થાપના ઘટ છે.
દ્રવ્યનિક્ષેપ –વસ્તુની ભૂતકાળની કે ભવિષ્યકાળની અવસ્થા. જેમકે ઘટની ભૂતકાળની અવસ્થા મુસ્પિડ છે. અને ભવિષ્યકાળની અવસ્થા ઠીકરા છે. આથી મૃતિંડ અને ઠીકરા દ્રવ્યઘટ છે. મૃપિંડ અને ઠીકરા ઘડાનું જ સ્વરૂપ છે.
ભાવનિક્ષેપ –વસ્તુની વર્તમાન અવસ્થા. તૈયાર થયેલ ઘટ ભાવ ઘટ છે.
દ્રવ્ય અને ભાવ એ બે નિપા સાપેક્ષ છે. એટલે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
