________________
પાંચમે અધ્યાય
૨૯૧ એક જ વસ્તુમાં નિત્ય-અનિત્યત્વ વગેરે પરસ્પર વિરૂદ્ધ ધર્મોની સિદ્ધિ અર્પિતથી–અપેક્ષાથી અને અનપિતથી અપેક્ષાના અભાવથી થાય છે.
વસ્તુમાં અનેક ધમ હોય છે. જે વખતે જે ધમની અપેક્ષા હોય છે તે વખતે તે ધર્મને આગળ કરીને આપણે વસ્તુને ઓળખીએ છીએ. દા. ત. એક વ્યક્તિ પિતા પણ છે અને પુત્ર પણ છે. આથી તે વ્યક્તિમાં પિતૃત્વ અને પુત્રત્વ એ બે પરસ્પર વિરુદ્ધ ધર્મો રહેલા છે. તેમાંથી ક્યારેક પિતૃત્વ ધર્મને આગળ કરીને-પિતૃત્વ ધર્મની અપેક્ષાથી તેને પિતા કહે છે. જ્યારે ક્યારેક પુત્રત્વ ધર્મને આગળ કરીનેપુત્રત્વ ધમની અપેક્ષાથી તેને પુત્ર કહે છે. જ્યારે પિતૃત્વ ધર્મની અપેક્ષા હોય છે ત્યારે પુત્રત્વ ધમની અપેક્ષા રહેતી નથી. જ્યારે પુત્રત્વ ધર્મની અપેક્ષા હોય છે ત્યારે પિતૃત્વ ધર્મની અપેક્ષા હોતી નથી. જ્યારે તે વ્યક્તિની ઓળખાણ કરાવવામાં આવે છે ત્યારે કેટલાક લોકો તેના પિતાને ઓળખતા હોવાથી અમુક વ્યક્તિને પુત્ર છે એમ કહીને તેની ઓળખાણ કરાવવામાં આવે છે. જ્યારે કેટલાક તેના પિતાને ઓળખતા નથી, પણ તેના પુત્રને ઓળખે છે. આથી તેમને આ અમુક વ્યક્તિને પિતા છે એમ કહીને તેની ઓળખાણ કરાવવામાં આવે છે. આમ એક જ વ્યક્તિમાં પિતૃત્વ અને પુત્રવ એમ બન્ને ધર્મો પરસ્પર વિરુદ્ધ હવા છતાં રહી શકે છે. જ્યારે જે ધમની અપેક્ષા હોય છે ત્યારે તે ધર્મને આગળ કરવામાં આવે છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
