________________
૧૬૬
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમ સૂત્ર
ગુરુ ઉપર ઉપકાર કરે છે. સ્વામી ધન આદિ આપવા દ્વારા સેવક ઉપર ઉપકાર કરે છે. સેવક અનુકૂળ પ્રવૃત્તિ દ્વારા સ્વામી ઉપર ઉપકાર કરે છે. એ શત્રુએ એકબીજા પ્રત્યે. વેરભાવ રાખીને, લડીને કે અન્ય અયેાગ્ય પ્રવૃત્તિ દ્વારા એક ખીજાને ઉપકાર કરે છે.
પ્રશ્ન :—શત્રુતાભાવથી તેા એક બીજાને અપકાર થાય છે; તેમાં ઉપકાર થાય છે એમ કેમ કડા છે ? ઉત્તર:-અહીં ઉપકારના અર્થ અન્યનું હિત કરવું એ નથી, કિન્તુ નિમિત્ત
અ છે. જીવા એક બીજાના હિત–અહિત, સુખ-દુઃખ આદિમાં નિમિત્ત બનવાથી પરસ્પર ઉપકાર કરે છે. [૨૧] કાળના ઉપકાર
वर्तना परिणामः क्रिया परत्वापरत्वे च कालस्य ॥५-२२॥ વતના, પરિણામ, ક્રિયા, પરત્વ અને અપરત્વ એ કાળના ઉપકાર છે.
યદ્યપિ તવા કારના મતે કાળ દ્રવ્ય નથી, છતાં અન્યના મતે કાળ દ્રવ્ય છે એમ તેઓ આગળ કહેવાના છે. હવે જો કાળ દ્રવ્ય છે તે તેને કોઈ ને કોઈ ઉપકાર હાવા જોઈએ. આથી અહી ઉપકારના પ્રકરણમાં કાળને વના આદિ ઉપકાર જણાવવામાં આવ્યા છે.
(૧) વના :—પ્રતિસમય ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રૌવ્ય રૂપ સ્વસત્તાથી યુક્ત દ્રવ્યનું વર્તાવું (હાવુ...) તે ના, પિ
For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
