Page Text
________________
७४२
न्यायागमानुसारिणीवृत्त्यलङ्कृतम्
[नवमे नियमारे आकृतिविशेषनिवृत्तौ निर्वृत्तिर्घटादीनां रूपादीनां च ।
मृगतृष्णिका त्वाकृतजलविशेषापि किं शीतादिभेदा न भवति? भावाभावादेव । यथा चासो तथा घटादिर्विशेषोऽन्वयभावाभावान्नास्ति । यदि विशेष एव प्रधानं स्यात् सलिलभावानन्वितं मृगतृष्णकादिवद् घटाद्यप्यसत् स्यात्, निरुपाख्यत्वात् 'इदं तत्' इति नोपाख्यायेत। ततो न किञ्चित् स्यात् पृथिव्यादिसामान्येनानुपष्टब्धत्वात् खपुष्पवत्।
तथा कस्मादुदकादिना न व्यज्यते पृथिवी विभिन्नेन ? अत्यन्तवैलक्षण्याद्वा कश्चिदेवावाच्योऽर्थः कस्मान्न स्यात् , अन्वयरहितत्वात् ? ।
अत एव च जीवकर्मसम्बन्धसन्तत्याख्यान्वयाभावात् संसारमोक्षाद्यनुप
४७९.२
10 यदि तथाभवनेन विशेषेणाऽऽकृत्याख्येन विना भवेदन्वयो विशेष एव निःसामान्यः, स च नास्ति खपुष्पवत् । नापि सामान्यमेव निर्विशेषं १*घटादि, किं तर्हि ? आकृतिविशेषनिवृत्तौ निवृत्तिर्घटादीनां सामान्यभवनस्य विशेषात्माभिव्यक्तः, तथा रूपादीनां रूप-रस-गन्धादिविशेष घटावस्थानात् आक्रियमाणविशेषस्य तथा तथा वस्तुनो भवनात् ।।
तद्वैधयं मृगतृष्णिकायामित्यत आह-मृगतृष्णिका त्वाकृतजलविशेषापि किं शीतादिभेदा 15 न भवति ? इति कारणनिर्णयार्थ प्रश्नः । व्याकरणं चास्य भावाभावादेव । यथा चौसाविति यथा
मृगतृष्णिकादिर्भावाभावान्नास्ति तथा घटादिविशेषोऽन्वयभावाभावान्नास्ति । परस्य तु दोषः-यदि विशेष एव प्रधानं स्यात् सलिलभावेत्यादि सलिलभवनेनानन्वितं घटाद्यपि मृगतृष्णकाकल्पमसत् स्यात् निरुपाख्यत्वात् , उपाख्या हि भवनप्राणिका, किमित्युपाख्यायेतेत्यत आह-इदं तदिति 'नोपाख्यायेत 'पृथिवी' इति 'द्रव्यं सद् घटः' इति वा । ततः किम् ? न किश्चित् स्यात्, कस्मात् ? 20 पृथिव्यादिसामान्येनानुपष्टब्धत्वात् खपुष्पवत् ।।
किञ्चान्यत् , तथा कस्मादित्यादि । यदि विशेषः सामान्यनिरपेक्षः स्यात् ततो यथा 'घटः' 'पटः' इति वा विशिष्टया वृत्त्या पृथिव्यादि व्यज्यते तथोदकज्वलनानिलाकाशादिना कस्मान्न व्यज्यते पृथिवी विभिन्नेन ? अत्यन्तमन्यस्य पृथिवीद्रव्यस्य वैलक्षण्याद्वा सर्वस्य द्रव्यगणस्य व्यतिरेकेण निरन्वयो निरुपाख्यः कश्चिदेवावाच्योऽवेद्यरूपोऽर्थः कस्मान्न स्यात् , अन्वयरहितत्वात् ? 25 अत एव चेत्यादि । यस्मादन्वयरहितस्य निरुपाख्यस्याभावस्तस्माद् मिथ्यादर्शनादिप्रत्ययजीव
कर्मसम्बन्धसन्तत्याख्यान्वयाभावाद् नरका दिगतिविशेषसुखदुःखफलाख्यसंसारविशेषार्थप्रवृत्तयोः पुण्यपापकर्मणोरनुपपत्तिः, तदनुपपत्तेः संसारानुपपत्तिस्तत्प्रतिपक्षसम्यग्दर्शनादिपरिणामविशेषानुपपत्तिः, तत
१ * * एतच्चिह्नान्तर्गतो घटादि इत्यत आरभ्य विशेष' इत्यन्तः पाठो य० प्रतौ नास्ति ॥ २ षनिवृत्तौ भा० ॥ ३ अक्रिय प्र०॥ ४°षणस्य य . ॥ ५वासौ प्र०॥ प्राधान्यं भा० । 'विशेषे एव प्राधान्यं स्यात्' इति यद्यर्थस्तदा भा० प्रतिपारोऽपि सङ्गच्छते ॥ ७ ख्यायेत्यय प्र०॥ ८ नोपाख्यायन भा० । नोपाख्येयेन य०॥ ९'पृथिवीविभिन्नेन' इत्यपि योजना भवेत् ॥ १० मन्यस्था प्र०। मन्यस्मात' इति पाठोऽत्र समीचीनः सम्भाव्यते ॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001109 |
| Book Title | Dvadasharam Naychakram Part 2 Tika |
| Original Sutra Author | Mallavadi Kshamashraman |
| Author | Sighsuri, Jambuvijay |
| Publisher | Atmanand Jain Sabha |
| Publication Year | 1976 |
| Total Pages | 403 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Nay, & Nyay |
| File Size | 11 MB |