________________
પરમાત્માનું આયુષ્ય અનાવર્તનીય નિરૂપક્રમી હોય છે. ગમે તેટલો ઝડપી જીવ મૃત્યુ પામે તો પણ પરભવનું આયુષ્ય બાંધીને પછી જ મરે છે. મરતાં પહેલા ક્યાં ઉત્પન્ન થવાનું છે તેનું આયુષ્ય બંધાઈ જ જાય છે. પછી જ મૃત્યુ થાય છે. જેમ સંસારમાં વરરાજાનો વરઘોડો ક્યાં ઊતરવાનો છે ? તે માંડવો નક્કી થયા પછી જ વરઘોડો ચડે છે. વળી એક ભવમાં આવતા એક જ ભવનું આયુષ્ય બંધાય છે.
(૬) નામકર્મ ઃ જે કર્મથી આત્માને શરીર-ઇન્દ્રિયો રૂપ, રંગ, આદિની પ્રાપ્તિ થાય તે નામકર્મ કહેવાય છે. તેના કુલ ૬૭, ૯૩, ૧૦૩, ૪ર ભેદો શાસ્ત્રોમાં આવે છે. આ કર્મ ચિતારા જેવું છે. જેમ ચિતારો રંગ-બેરંગી ચિત્રો ચીતરે છે. તેમ આ નામકર્મ પણ શરીરાદિના જુદા જુદા આકારો, રંગો વગેરે બનાવે છે. હજારો માણસો ભેગા થયા હોય તો પણ કોઈપણ માણસનું મોટું કોઈની સાથે એકસરખું મળતું ન આવે. કંઈક તો અવશ્ય જુદું પડે જ તેથી ચિતારા જેવું છે. આ નામકર્મના ભેદ-પ્રતિભેદો ઘણા છે. તે સમજવા માટે પ્રથમ બે ભેદ છે. (૧) પિંડ પ્રકૃતિ : જેમાં બે-ચાર-પાંચ ભેદો સાથે સાથે હોય
તે, તેવા ૧૪ ભેદો છે. (૨) પ્રત્યેક પ્રકૃતિ : જે એકેક જુદી જુદી જ પ્રકૃતિ હોય તે,
તેના ૨૮ ભેદો છે. પિંડપ્રકૃતિના ૧૪ ભેદો આ પ્રમાણે છે. (૧) ગતિ નામકર્મ : દેવ, મનુષ્ય, તિર્યંચ અને નરક એમ ચાર
ભવોમાં જીવને જે કર્મ લઈ જાય, ભવ પ્રાપ્ત કરાવે, ભવ તરફ ગમન કરાવે તે ગતિમાન કર્મ. તેના ૪ ભેદ છે. દેવગતિ નામકર્મ, નરકગતિ નામકર્મ, તિર્યંચગતિ
નામકર્મ, મનુષ્ય ગતિ નામકર્મ. પ્રશ્ન : ગતિ અને આયુષ્ય આ બેમાં તફાવત શું? ઉત્તર : ગતિ નામકર્મ ભવ પ્રાપ્ત કરાવે છે. અને આયુષ્યકર્મ ભવમાં
૯૨
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
