________________
ત્રણે કાળને માન્ય રાખે છે. જે હાલ રાજા નથી. પરંતુ રાજાનો પુત્ર છે તેને પણ ભાવિમાં રાજા થવાનો હોવાથી રાજા કહેવાય છે. ભગવાન તીર્થકર દેવ જન્મે ત્યારથી જ ભાવિમાં થવાના હોવાથી આ નયે તીર્થકર કહેવાય છે. ઘી ભરવાના ઉદ્દેશથી લવાયેલા ઘડાને ઘીનો ઘડો કહેવાય છે. પહેલા જેમાં ઘી ભર્યું હોય, હાલ ખાલી હોય તો પણ ઘીનો ઘડો જ કહેવાય છે. એમ
આ નય ત્રિકાળગ્રાહી છે. (૪) ઋજુસૂત્રનય ઃ આ નય ફક્ત વર્તમાન કાળને જ મુખ્ય કરે છે.
જે વસ્તુ જે કાળ જેવી હોય તે કાળે તેને તેવી જ માનવી. શેઠના છોકરાને શેઠનો છોકરો જ કહેવાય શેઠ ન કહેવાય. રાજાના પુત્રને રાજપુત્ર જ કહેવાય રાજા ન કહેવાય. ભગવાન મહાવીર સ્વામીને જન્મ્યા ત્યારથી તીર્થકર ન કહેવાય, પરંતુ જ્યારે કેવળજ્ઞાન પામે
ત્યારે ૪૨થી ૭૨ વર્ષમાં જ તીર્થકર માનવા તે. (૫) શબ્દનય : શબ્દોને મુખ્ય કરીને જે અર્થ કરે છે, લિંગ, વચન
અને જાતિ પ્રમાણે જે જુદા જુદા અર્થો કરે તે જેમ કે સ્ત્રી પુરુષનો ભેદ કરે. એકવચન- બહુવચનનો જે ભેદ કરે, એક હોય તો એક જ કહે, બહુ હોય તો બહુ જ કહે. સમભિરૂઢનયઃ જે એક જ વસ્તુ માટે વપરાતા પર્યાયવાચી શબ્દોમાં પણ અર્થનો ભેદ કરે તે સમભિરૂઢનય. જેમ કે ભૂપ, નૃપ અને રાજા. આ ત્રણેના અર્થ જુદા કરે. જે પૃથ્વીનું જ પાલન કરે તે ભૂપ. અને જે મનુષ્યોનું જ પાલન કરે તે નૃપ અને જે શરીરને શોભાવે તે રાજા. એવી જ રીતે તીર્થંકર પરમાત્મા-વીતરાગ શબ્દોના
પણ અર્થનો ભેદ કરે તે. (૭) એવંભૂતનય : જે શબ્દનો જે વાચ્ય અર્થ થતો હોય, તેવા અર્થ
પ્રમાણે ક્રિયાકાલ હોય તો જ અર્થ ગ્રહણ કરે. ક્રિયાપરિણત અર્થને જે નય સ્વીકારે છે. જેમકે રાજાને રાજા ત્યારે જ કહેવાય કે જ્યારે શરીરે ટાપટીપ કરીને શોભાવે ત્યારે. ભૂપને ભૂપ ત્યારે જ કહેવાય કે જ્યારે લડાઈમાં ઊતરી પૃથ્વીનું રક્ષણ કરતો હોય. નૃપને નૃપ
૧૧૧
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
