________________
પૂજ્યપાદ શ્રી પોવિજયજી મહારાજશ્રી વિરચિત કર્મરાજાની માલિકીના છે. કર્મરાજાની ઈચ્છા અને આજ્ઞા પ્રમાણે રહેનારા અને જનારા છે. માટે હે જીવ ! આ સંજોગો તારા પોતાના નથી.
પર
આવા પ્રકારના દુ:ખ અને સુખના સંજોગોને પોતાના માની લેવા એ જ વિભાવદશા છે. ઉલટી બુદ્ધિ છે. આત્માને ભાન ભૂલાવનારો આ જ મોટો રોગ (વડવ્યાધિ) છે. પારકી સ્ત્રીને અથવા પારકાં બાળકોને પોતાનાં માની તેઓની સાથે તેવો વ્યવહાર કરવામાં જેમ ઘણાં દુ:ખો જ આવે છે તેમ અહીં પણ પ૨પદાર્થ ઘણાં દુ:ખો જ આપે છે. તેથી પરને પોતાનું માનવું એ જ મહાવ્યાધિ છે. વિભાવદશા છે. પરપરિણતિ છે. જુઠાણું છે. અધર્મ છે.
સુખ-દુઃખના સંજોગો, સુખ-દુ:ખની સામગ્રીનો યોગ, અને તેમાં થતા રાગ-દ્વેષના (પ્રીતિ-અપ્રીતિના) પરિણામો આ સર્વે હે આત્મા ! તારૂં સ્વરૂપ નથી. અને તેં આ સર્વને પોતાનું માન્યું છે. હોંશે હોંશે તું તેમાં જોડાયો છે. આ જ વિભાવદશા છે. વડવ્યાધિ છે અને અધર્મ છે. આવું આચારાંગ નામના પ્રથમ અંગમાં કહેલું છે. તે આ પ્રમાણે
અમ્નસ્તવવહારોનવિઘ્ન, મ્મળાવાદી નાયજ્ઞ( ત્રીજુંઅધ્યયન )
કર્મરહિત જીવોને સુખ-દુ:ખનો કે રાગ-દ્વેષનો વ્યવહાર હોતો નથી. સંસારી જીવોને આ ઉપાધિ કર્મોના ઉદયથી જ આવે છે. માટે સુખ-દુઃખમાં, કે તેની સામગ્રીમાં રાગ-દ્વેષ કરવા, મારાપણાની બુદ્ધિ કરવી અથવા હર્ષ-શોક કરવા તે જ અધર્મ છે અને વડવ્યાધિ છે.
પ્રશ્ન- રાગ-દ્વેષના પરિણામ બે જાતના હોય છે. પ્રશસ્ત (શુભ), અને અપ્રશસ્ત (અશુભ), જે સંસારના સુખો ઉપર કે સુખસામગ્રી ઉપર રાગ કરાય છે. તે અપ્રશસ્તરાગ, અને સંસારનાં દુઃખો ઉપર કે દુઃખસામગ્રી ઉપર જે દ્વેષ કરાય છે. તે અપ્રશસ્ત દ્વેષ. આ બન્ને તો અધર્મ છે. ત્યજવા જેવા છે. અને તેથી જ વડવ્યાધિરૂપ છે. પરંતુ ધર્મ ઉપ૨ કે ધર્મની સાધન-સામગ્રી ઉપર જે રાગ થાય છે. તે તો પ્રશસ્ત રાગ કહેવાય છે. તથા ધર્મનો અને ધર્મની સામગ્રીનો નાશ કરનારી
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
