________________
ગાથા : ૯૭
પાંચમો કર્મગ્રંથ
૪૨૫
(चर्तुदशरज्जुर्लोको बुद्धिकृतो भवति सप्तरज्जुघनः । तद्दी(कप्रदेशा श्रेणिः प्रतरश्च तद्वर्ग : ॥ ९७ ।।)
શબ્દાર્થ - ર૩રપ્ન=ચૌદરાજનો જે, નેમો = આ લોક છે. વૃદ્ધિો તે બુદ્ધિથી કરાયેલો, દોડ઼=થાય છે, સત્તરનુયો= સાત રાજ ઘનવાળો, તીકાપાસી તેમાં એકપ્રદેશની લાંબી હોય તે, સેઢી = શ્રેણી કહેવાય છે, જો ય તબ્બો તેનો વર્ગ કરીએ તો પ્રતર કહેવાય છે. ૯૭ છે
ગાથાર્થ - ચૌદરાજનો જે આ લોક છે તેને બુદ્ધિથી (અમુક અમુક ભાગ કાપીને અન્ય અન્ય સ્થાને) જોડવામાં જો આવે તો સાતરાજ પ્રમાણ ઘન થાય છે. તેમાં એક આકાશપ્રદેશની પંક્તિવાળી સૂચિશ્રેણી છે. અને તેનો વર્ગ તે પ્રતર કહેવાય છે. ૯૭ |
વિવેચન - અનિયમિત આકારવાળી કોઈપણ વસ્તુની જાડાઈ પહોળાઈ અને ઉંચાઇમાં સમાન માપવાળો આકાર કરવો તે, તે પદાર્થનો પર કર્યો કહેવાય. અહીં ચૌદરજ્જુ રૂપ લોકાકાશ જૈનશાસ્ત્રોમાં પ્રસિદ્ધ છે. જેનો આકાર ઉંચાઇમાં ૧૪ રજુ છે. સ્વયંભૂરમણસમુદ્રની પૂર્વદિશાની વેદિકાના છેડાથી પશ્ચિમદિશાની વેદિકાના છેડા સુધીનો ભાગ તે (અસંખ્યાત યોજન પ્રમાણનો) એક રાજ કહેવાય છે. લોકાકાશની ઉંચાઈ ૧૪ રાજ છે. પહોળાઈ તથા લંબાઈ સાતમી નારકી પાસે સાત રાજ, ત્યારબાદ ઘટતી ઘટતી મધ્યલોકે એક રાજ, ત્યારબાદ વધતી વધતી પાંચમા દેવલોક પાસે પાંચ રાજ, અને ત્યારબાદ ઘટતી ઘટતી અત્તે એક રાજ પ્રમાણ છે. આ પ્રમાણે અનિયત પ્રમાણવાળો આ લોકાકાશ છે. જેનો આકાર બે પગ પહોળા કરીને ઉભેલા અને કેડ ઉપર સ્થાપન કરેલા બે હાથવાળા પુરુષના આકારતુલ્ય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
