________________
O
એકેન્દ્રિય
બેઇન્દ્રિય
તે ઇન્દ્રિય ચઉરિન્દ્રિય પંચેન્દ્રિય
સૂક્ષ્મ બાદર
અસંજ્ઞી સંજ્ઞા ૧ ૨
જીવના આ સાતે ભેદો અપર્યાપ્તા અને પર્યાપ્તા એમ બે બે પ્રકારે હોવાથી કુલ-૧૪ ભેદો થાય છે. પર્યાપ્તિ એટલે પુગલોની સહાયથી આત્મામાં ઉત્પન્ન થયેલી પુલોના ગ્રહણ-મોચન અને પરિણમન આદિના હેતુભૂત જે શક્તિવિશેષ તે પર્યાપ્તિ કહેવાય છે. કોઈપણ જીવ પૂર્વભવથી ચ્યવીને નવા ભવમાં ઉત્પન્ન થાય છે. ત્યારે ઉત્પત્તિના પ્રથમ સમયથી જ નવા શરીર સંબંધી ૪-૫ કે છ પર્યાપ્તિઓ (શક્તિઓ) પ્રાપ્ત કરવા પ્રયત્ન કરે છે
જે શક્તિ વડે રુધિર-શુક્રાદિ યોગ્ય બાહ્ય આહારને ગ્રહણ કરે તે આહાર પર્યાતિ. જે શક્તિવડે ગૃહીત આહારમાંથી સાતધાતુનું શરીર બનાવે તે શરીરપર્યાપ્તિ. જે શક્તિવડે શરીરમાં યથાસ્થાને ઇન્દ્રિયોની રચના કરે તે ઇન્દ્રિપર્યાપ્ત જે શક્તિ વડે શ્વાસોચ્છવાસ વર્ગણાનાં પુગલો ગ્રહણ કરી શ્વાસરૂપે પરિણાવી તેનું જ આલંબન લઈ તેનો જ નિર્સગ કરે તે શક્તિ શ્વાસોચ્છવાસ પર્યાપ્તિ. તેવી જ રીતે જે શક્તિવડે ભાષાયોગ્ય અને મનોયોગ્ય પુદ્ગલોનું ગ્રહણ કરી ભાષા અને મનરૂપે પરિણમન કરી આલંબન લઈ વિસર્જન કરે તે શક્તિ અનુક્રમે ભાષા અને મન:પર્યાપ્તિ. - આ છ પર્યાપ્તિઓમાંથી એ કેન્દ્રિય જીવોને પ્રથમની ચાર, વિકલેન્દ્રિય જીવોને પ્રથમની પાંચ, અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયજીવોને પણ પાંચ, અને સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયજીવોને છ પર્યાપ્તિઓ હોય છે. છતાં ઉત્પત્તિની સાથે આ ૪પ-૬ પર્યાપ્તિઓ શરૂ કરવા છતાં બધા જીવો પોતપોતાની સર્વે પર્યાદ્ધિઓ પૂરી કરી શકતા નથી. કોઈક પુરી કરી શકે છે. અને કોઈક પુરી કરી શકતા નથી. તેથી જે પુરી કરી શકે તે પર્યાપ્તા કહેવાય છે. અને જે પુરી ન કરી
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
