________________
૬. પ્રતિમાના પરિશ્ર્ચય
C
સમજવામાં કઠિનતા લાગતી હશે. સંસ્કૃત કે પ્રાકૃતમાં લિપિબદ્ધ થયેલા પ્રથામાં આવાં અપવિરામ વગેરે નિશાનેાની * જરૂર જ નથી એમ અમારા અનુભવ છે. કારણ કે એ ભાષાઓમાં એવાં નિશાનાને અદલે એવાં અનેક અવ્યયેા છે કે જે બરાબર તે નિશાનાના ભાવને સૂચવવા પૂરતાં છે. જેમ કે ન્દ્ર, વા, કે તથા અલ્પવિરામની ગરજ સારે છે; અથવા અધવિરામસૂચક છે; કૃત્તિ પૂર્ણવિરામના ભાવ બતાવે છે. પ્રશ્ન સૂચવવા માટે ,િ સોશ્ર્વિત્, છત, ઋતવિત્, f. વા વગેરે અનેક અવ્યયા આવે છે. વિન્તુ ઘટકસૂચક ચિહ્નને બદલે પર્યાપ્ત છે. અથ કડિકાના આરંભ સૂચવે છે; અવિ ૬, ગ્નિ વગેરે અવ્યયે કડિ કાન્તત વિભાગને કે વિષયાંતરને કે જુદીજ કડિકાને સૂચવે છે. તથાર્દિ વગેરે અવ્યયેા દૃશ કચિહ્નનાં સૂચક છે. તનુાં, તથા ૨, યથા વગેરે શબ્દો અવતરણસૂચક ચિહ્નને સ્થાને આવે છે. યનોવાં, ચવદ્યુત, યત્ત વગેરે પદો આગળ આવી ગયેલા વિષયની યાદી આપે છે. વિસ્મય કે આશ્રય માટે ગદ્દો અને ઢાના ઉપયોગ થયેલા છે; તેમજ રે અને અરે ના ઉપયોગ સખેાધનને સૂચવે છે, તથા એ માટે સમેધ્ય નામનું પણ જુદું જ પ્લુતાંત રૂપ નિયત થયેલું છે. હાસ્યને માટે પણ અદ્દો ના ઉપયાગ કરવામાં આવેલ છે. આ ઉપરાંત હૈિં, ચત:, · તત:, ત:, તદ્યા, મવતુ નામ, અસ્તુ નામ, ખાતુ, શ્વેત્, ર્વાદ, વં, વગેરે અવ્યયેા તે તે પ્રકારના વાકયવિભાગને સૂચવે છે. વાકયવિભાજક તે તે અવ્યયેાની વધારે સમજૂતી મેળવવા ઇચ્છનાર જિજ્ઞાસુ અભ્યાસીએ હેમચંદ્રના અનેકા સંગ્રહના આખા સાતમા કાંડ અરાબર સમજી લેવા ઘટે. આદુ:, પ્રેયન્તિ વગેરે ક્રિયાપદે કાઈ પણ પક્ષની શરૂઆતને બતાવે છે અને અત્રે પ્રતિવિધીયતે, અત્રોતે વગેરે ક્રિયાપદો કાઈ પણ પક્ષના પ્રતિવાદની શરૂઆત સૂચવે છે. આ રીતે આ અને ભાષામાં એવાં અનેક અવ્યયેા છે જે દરેક પ્રકારના વાકવિભાગને જણાવવાને પૂરતાં છે. એટલા જ માટે લિખિત ગ્રંથાને અભ્યાસી અને અવ્યયેાના મને જાણનારા કદી પણ એકધારા વિભાગ વિનાના લખેલા લખાણને જો તે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
