SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 227
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ पृ० ३१. पं० १०. भाषाटिप्पणानि । ६६ देवसूरि की तरह स्व- परव्यवसिति को ही अज्ञाननिवृत्ति न कहकर दोनों को अलग अलग फल माना है । प्रमाण और फल के अभेद पक्ष में कुमारिल ने बौद्धों के ऊपर जो दोष दिये थे और जिनका निरास धर्मोत्तर की न्यायबिन्दुव्याख्या तथा शान्तरक्षित के तत्व संग्रह में है। उन्हीं दोषों का निवारण बौद्ध ढंग से करते हुए भी आ० हेमचन्द्र ने अपना वैयाकरणत्व आकर्षक तार्किक शैली में व्यक्त किया है। जैसे अनेक विषयों में प्रा० हेमचन्द्र प्रकलङ्क 3 का खास अनुसरण करते हैं वैसे ही इस चर्चा में भी उन्होंने मध्यवर्ती फलों को सापेक्षभाव से प्रमाण और फल कहनेवाली अकलङ्कस्थापित जैनशैली को सूत्र में शब्दश: स्थान दिया । इस तरह हम प्रमाण- फल के चर्चाविषयक प्रस्तुत सूत्रों में वैदिक, बौद्ध और जैन सभी परम्पराओं का यथासम्भव जैनमत रूप से समन्वय एक ही जगह पाते हैं । .) पृ० २८. पं० १८, 'नन्वेवं प्रमाणमेव ' - तुलना - " ननु च ज्ञानादव्यतिरिक्तं सादृश्यं तथा 10 च सति तदेव ज्ञानं प्रमाणं तदेव प्रमाणफलम् । न चैकं वस्तु साध्यं साधनं चोपपद्यते । तत्कथं सारूप्यं प्रमाणमित्याह - तद्वशादर्थप्रतीतिसिद्धेरिति ॥ तद्वशादिति । ... अर्थस्य प्रतीतिरूपं प्रत्यक्षं विज्ञानं सारूष्यवशात् सिध्यति, प्रतीतं भवतीत्यर्थः । नीलनिर्भासं हि विज्ञानं यतः तस्मान्नीलस्य प्रतीतिरवसीयते । येभ्यो हि 15 चक्षुरादिभ्यो विज्ञानमुत्पद्यते न तद्वशात्तज्ज्ञानं नीलस्य संवेदनं शक्यते अवस्थापयितु नीलसदृशं त्वनुभूयमानं नीलस्य संवेदनमवस्थाप्यते । न चात्र जन्यजनकभावनिबन्धनः साध्यसाधनभावः येनैकस्मिन्वस्तुनि विरोधः स्यात् अपि तु व्यवस्थाप्यव्यवस्थापकभावेन । तत एकस्य वस्तुनः किञ्चिद्रूपं प्रमाणं किञ्चित् प्रमाणफलं न विरुध्यते । ”-न्यायचिं० टी० १. २१ | पृ० ३०. पं० २३. 'ईहाधारणयो:'१ - तुलना - "ईहाधारणयेोरपि ज्ञानात्मकत्वमुन्नेयं तदुप - 20 योगविशेषात् । " - लघी ० स्ववि० १.६ । पृ० ३०. पं० २४. 'ततो धारणा प्रमाणम् - तुलना - लघी० स्ववि० ३. १ | पृ० ३१. पं० ८. 'अभेदे' - तुलना - परी० ६. ६७ । प्रमाणन० ६. ६ से । पृ० ३१. पं० १०. 'अप्रमाणाद्' - तुलना - "तत एकस्य वस्तुनः किञ्चिद्रूपं प्रमाणं किश्वित्प्रमाणफलं न विरुध्यते । व्यवस्थापनहेतुर्हि सारूप्यं तस्य ज्ञानस्य, व्यवस्थाप्यं च नील- 25 संवेदनरूपम् । व्यवस्थाप्यव्यवस्थापकभावोऽपि कथमेकस्य ज्ञानस्येति चेत् । उच्यते । सदृशमनुभूयमानं तद्विज्ञानं यतो - नीलस्य ग्राहकमवस्थाप्यते निश्चयप्रत्ययेन तस्मात् सारूप्यमनुभूतं व्यवस्थापन हेतुः । निश्वयप्रत्ययेन च तज्ज्ञानं नीलसंवेदनमवस्थाप्यमानं व्यव Jain Education International For Private & Personal Use Only " www.jainelibrary.org
SR No.001069
Book TitlePramana Mimansa Tika Tippan
Original Sutra AuthorHemchandracharya
AuthorSukhlal Sanghavi, Mahendrakumar Shastri, Dalsukh Malvania
PublisherZZZ Unknown
Publication Year1995
Total Pages340
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari, Philosophy, Nyay, Nay, & Praman
File Size24 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy