SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 177
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ भाषाटिप्पणानि । वैधम्र्योदाहरणम्-य: सर्वज्ञ प्राप्तो वा स ज्योतिर्ज्ञानादिकमुपदिष्टवान् तद्यथा ऋषभवर्द्ध'मानादिरिति । " क्यायचि० ३. १३१ । इसका ऐतिहासिक अंश अनेक दृष्टि से जैन परम्परा और भारतीय दर्शनों की परम्परा पर प्रकाश डालनेवाला है । पृ० ६. पं० १६. 'अर्थोपलब्धिहेतु:'१-प्रा० हेमचन्द्र ने प्रमाणसामान्य के लक्षण का विचार समाप्त करते हुए दर्शनप्रसिद्ध खण्डनप्रणाली के अनुसार केवल न्याय- बौद्ध परम्परा के 5 तीन ही लक्षणवाक्यों का निरास किया है । पहिले और दूसरे में न्यायमञ्जरी और न्यायसार के मन्तव्य की समीक्षा है। तीसरे में धर्मकीर्ति के मत की समीक्षा है जिसमें शान्तरक्षित के विचार की समीक्षा भी आ जाती है । न्यायभा० २. १.१२ । चरकसं० पृ० २६६ । तुलना - 'उपलब्धिहेतुश्च प्रमाणम् ।" पृ० ६. पं० १८ अथ कर्तृ कर्मादि'" - तुलना - " अपरे पुनराचक्षते - सामग्री नाम समुदि- 10 तानि कारकाणि तेषां द्वैरूप्यमहृदयङ्गमम्, अथ च तानि पृथगवस्थितानि कर्मादिभावं भजन्ते । अथ च तान्येव समुदितानि करणोभवन्तोति कोऽयं नयः । तस्मात् कर्तृकर्मव्यतिरिक्तमव्यभि चारादिविशेषण कार्थप्रमाजनकं कारकं करणमुच्यते । तदेव च तृतीयया व्यपदिशन्ति ।.... तस्मात् कर्तृकर्मविलक्षणा संशयविपर्ययरहितार्थबोधविधायिनी बोधाबोधस्वभावा सामग्री प्रमाणमिति युक्तम् ।" न्यायम० पृ० १४-१५ । पृ० ७. पं० ७. 1 पृ० ६. पं० २७ 'सांव्यवहारिक' - तुलना - " सांव्यवहारिकस्येदं प्रमाणस्य लक्षणम्, 'प्रमाणमविसंवादि ज्ञानम्' इति । " - तत्त्वसं० प० का० २६८१, २६८२ । पृ० पं० २८ 'उत्तरकालभाविना ' - तुलना - " ननु च यद्यविकल्पकं प्रत्यक्षं कथं तेन व्यवहारः, तथाहि इदं सुखसाधनं इदं दुःखस्येति यदि निश्चिनोति तदा तयेाः प्राप्तिपरिहाराय प्रवर्तते - " विकल्पमपि ज्ञानं विकल्पोत्पत्तिशक्तिमत् । निःशेषव्यवहाराङ्ग तद्द्वारेण भवत्यतः ॥ Jain Education International १८ 15 तद्वारेणेति । विकल्पद्वारेणाविकल्पकमपि निश्चय हेतुत्वेन सकलव्यवहाराङ्ग भवति । तथाहि प्रत्यक्षं कल्पनापोढमपि सजातीयविजातीयव्यावृत्तमनलादिकमर्थं तदाकारनिर्भासात्पत्तित: परिच्छिन्ददुत्पद्यते । तच्च नियतरूपव्यवस्थितवस्तुप्राहित्वाद्विजातीयव्यावृत्तवस्त्वाका- 25 रानुगतत्वाच्च तत्रैव वस्तुनि विधिप्रतिषेधावाविर्भावयति-अनलोऽयं नासौ कुसुमस्तबकादिरिति । तयोश्च विकल्पयेोः पारम्पर्येण वस्तुनि प्रतिबन्धाद [वि] संवादित्वेऽपि न प्रामाण्यमिष्टम् । दृश्यविकल्प्ययेोरेकत्वाध्यवसायेन प्रवृत्तेरनधिगतवस्तुरूपाधिगमाभावात् । " - तत्त्वसं ० प० का० १३०६ । For Private & Personal Use Only 20 श्र० १ ० १ सू० ८-१० पृ० ७. जैन परंपरा में ज्ञान चर्चा दो प्रकार से है- पहली प्रागमिक विभागाश्रित और दूसरी तार्किकविभागाश्रित । जिसमें मति, श्रुत आदि रूप से 30 विभाग करके चर्चा है वह आगमिकविभागाश्रित और जिसमें प्रत्यक्ष प्रादिरूप से प्रमाणों का www.jainelibrary.org
SR No.001069
Book TitlePramana Mimansa Tika Tippan
Original Sutra AuthorHemchandracharya
AuthorSukhlal Sanghavi, Mahendrakumar Shastri, Dalsukh Malvania
PublisherZZZ Unknown
Publication Year1995
Total Pages340
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari, Philosophy, Nyay, Nay, & Praman
File Size24 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy