________________
प्रमाणमीमांसायाः
___प्रा. हेमचन्द्र ने भी उसी त्रिविध अर्थ के पक्ष को ही लिया है पर उसके स्थापन में नई युक्ति का उपयोग किया है।
पृ. ३. पं० ४. 'न चानुपादेया-तुलना-"ननु कोयमुपेक्षणीयो नाम विषयः १ । स हि उपेक्षणीयत्वादेव नोपादीयते चेत्, स तर्हि हेय एव, अनुपादेयत्वादिति । नैतद् युक्तम् , उपे. 5 क्षणीयविषयस्य स्वसंवेद्यत्वेन अप्रत्याख्येयत्वात् ।
हेयोपादेययोरस्ति दुःख-प्रीतिनिमित्तता । यत्नेन हानोपादाने भवतस्तत्र देहिनाम् । यत्नसाध्यद्वयाभावादुभयस्यापि साधनात् । ताभ्यां विसदृशं वस्तु स्वसंविदितमस्ति नः ॥ उपादेये च विषये दृष्टे रागः- प्रवर्तते ।
इतरत्र तु विद्वेषस्तत्रोभावपि दुर्लभौ ॥ ।
यत्तु अनुपादेयत्वात् हेय एवेति, तदप्रयोजकम् , म ह्यवं भवति, यदेतद् नपुंसकं स पुमान्, अस्त्रत्वात् । स्त्री वा नपुंसक अपुंस्त्वादिति । स्त्रीपुंसाभ्यामन्यदेव नपुंसकम् , तथो
पलभ्यमानत्वात् । एवमुपेक्षणीयोऽपि विषयो हेयोपादेयाभ्यामर्थान्तरम्, तथोपलम्भादिति । 15
यदेतत् तृणपर्णादि चकास्ति पथि गच्छतः ।।
न धीश्छत्रादिवत् तत्र न च काकोदरादिवत् ॥"-न्यायम• पृ० २४-२५. पृ० ३. पं० ६. 'सम्यग'-तुलना-"तत्र सम्यगिति प्रशंसार्थो निपातः समचते भाव:"-तत्त्वार्थभा० १. १. पृ० ३. पं० ११. 'संभव'-तुलना
"संभवव्यभिचाराभ्यां स्याद्विशेषणमर्थवत् । न शैत्येन न चौष्ण्येन वह्निः क्वापि विशिष्यते ॥"-तन्त्रवा• पृ० २०८. "संभवव्यभिचाराभ्यां विशेषणविशेष्ययाः ।
दृष्टं विशेषणं लोके यथेहापि तथेक्ष्यताम् ॥"-बृहदा० वा० पृ० २०१२. "संभवे व्यभिचारे च विशेषणं युक्तम्-"हेतुबि० टी० लि. पृ० ६१.
20
25
पृ० ३. पं० १६. 'न चासावसन -प्रा. हेमचन्द्र ने 'स्वप्रकाशत्व' के स्थापन और ऐकान्तिक 'परप्रकाशकत्व' के खंडन में बौद्ध, प्रभाकर, वेदान्त आदि सभी 'स्वप्रकाश'वादियों की युक्तियों का संग्राहक उपयोग किया है।
ज्ञानमेवेदम्" प्रमाणन० १.३। "अभिमतानभिमतयोरुपलक्षणत्वादभिमतानभिमतोभयाभावस्वभाव उपेक्षणीयोऽप्यत्रार्थो लक्षयितव्यः। रागगोचरः खल्वभिमतः । द्वेषविषयोऽनभिमतः। रागद्वेषद्वितयानालम्बनं तृणादिरूपेक्षणीयः। तस्य चोपेक्षक प्रमाणं तदुपेक्षायां समर्थमित्यर्थः॥"-स्याद्वादर.१.२।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
