Mathuri

SR No.: 001059
Original Sutra Author: N/A
Author: Dalsukh Malvania, Jitendra B Shah
Publisher: Gurjar Granthratna Karyalay
Publication Year: 2003
Total Pages: 269
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Articles
File Size: 13 MB

Page 40

જૈન ધર્મના આરાધ્યદેવો – ૧૯
જૈન ધર્મમાં તીર્થંકર વિશેની આવી માન્યતા સ્થિર થઈ તે પૂર્વેનાં સોપાનો વિશે અહીં વિચારવું પ્રાપ્ત થાય છે.
પ્રાચીન કાળમાં તીર્થંકર માટે જે શબ્દો વપરાયા છે તે જિન, બુદ્ધ, અર્હત, આરિયા, મુનિ, વીર, મહાવીર ઇત્યાદિ છે, પરંતુ તીર્થંકર શબ્દ વપરાયો નથી. અને આ શબ્દોમાં ઉપદેશકપણાનો ભાવ નથી અને સંગઠન કરનારનો પણ ભાવ નથી. પરંતુ ઉપદેશકની માત્ર યોગ્યતા તે શબ્દો સ્પષ્ટ કરે છે. તેમના ઉપદેશને પરિણામે જ્યારે તેમની આસપાસ વ્યવસ્થિત રીતે તેમના અનુયાયીનું ટોળું જામે અને દર્શનની વ્યવસ્થા થાય ત્યાર પછી જ તીર્થંકર જેવા શબ્દનો પ્રયોગ તેમને માટે થાય તે સ્વાભાવિક ક્રમ છે, અને બન્યું પણ તેમ જ છે. આની પ્રતીતિ જૈન ધર્મનાં પ્રાચીનતમ આગમોના અંશો જોવાથી થઈ જાય છે.
જૈન આગમોમાં આચારાંગ પ્રથમ શ્રુતસ્કંધ સૌમાં પ્રાચીનતમ છે. તે જોતાં સ્પષ્ટ થાય છે કે તેમાં ઉપદેશક માટે નીચેના શબ્દો પ્રયુક્ત છે :
‘ભાવયા વેડ્સ' (માવા ૧, ૨, ૬; ૬, ૩, ૨; ૮, ૪, ૨) વારંવાર પ્રયુક્ત આ ‘ભગવાન’ શબ્દમાં સામાન્ય આદરણીય કે પૂજ્ય વ્યક્તિનો બોધ કરાવવાની શક્તિ છે, પરંતુ વિશિષ્ટ જૈન ઉપદેષ્ટાનો બોધ આથી થતો નથી. આ જ વાત ‘દ્સ મળે આરિહિ પવેપ' (૨, ૨, ૩; ૨, ૨, ૬; ૧, ૨, ૬); ‘ધર્મો માહિઁ પવે' (૧, રૂ, ; ૮, રૂ, ; ૬, રૂ, ૩); ‘આયિવયળમંય’ (૪, ૨, ૪; ‘મહામુળિ’ (૬, ૬, ; ૬, ૨, ૨; ૬, ૬, ૪); ‘મુળિળા હૈ ણં પવેછ્યું' (૨, ૩, ૬; ૧, ૪, ૪); ‘આધારૂ નાળી' (૪, ૨, ૨); ઇત્યાદિમાં પ્રયુક્ત આર્ય, મુનિ, મહામુનિ, જ્ઞાની જેવા શબ્દો વિશે પણ કહી શકાય છે. આ શબ્દો પણ તેના સંદર્ભ સાથે વિચારવામાં આવે તો જણાશે કે આમાં માર્ગ અને ધર્મના પ્રરૂપક, પ્રવક્તા તરીકે તેમને જણાવ્યા છે. એટલે તીર્થંકર શબ્દની યોજનાની ભૂમિકા તો આમાં તૈયાર થઈ જ છે, પણ હજી તે શબ્દનો પ્રયોગ થયો નથી.
‘આર્ય’શબ્દની જેમ જ બ્રાહ્મણોમાં પ્રચલિત ‘મહર્ષિ’, ‘વેદવિદ્’, ‘બ્રાહ્મણ’ ‘મેધાવી’ જેવા શબ્દો પણ હજુ પોતાના આરાધ્ય માટે શ્રમણોમાં મહત્ત્વ ધરાવે છે તે પણ ધ્યાન ખેંચનારી બાબત છે.
‘મહાવી’ માટે જુઓ-, ૨, ૬; ૨, ૪, રૂ; ૨, ૭, ૭; ૨, ૨, ૬; ૨, ૬, ૨; ૩, ૬, ૪; રૂ, ૨, ; , ૬, ૧; ‘મહેસી’ રૂ, રૂ, ૨; ૬, ૯, ૧; ‘વેયવી' ૧, ૪, ૩, ૬, ૬, ૨; ‘માહળેળ મમયા' ૮, ૨, ૪; ૮, ૨, ૬; ‘માદળ' ૮, ૮, ૨૦.