SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 341
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ १५२ टिप्पणानि । [पृ० १७. पं० २५ अ० मु० पृ० १४ । तात्पर्य० पृ० ३६९ । प्रमेयक० पृ० १३६ । स्याद्वादर० पृ० २२१ “अंगुल्यनं यथात्मानं नात्मना स्प्रष्टुमर्हति" प्रकरणपं० पृ० ६३ । पृ० १७. पं० २५ ' कथम्' यहाँसे शान्त्या चार्य उत्तरपक्षकी रचना करते हैं। तुलना"स्वस्मिन्नेव प्रमोत्पत्तिः स्वप्रमातृत्वमात्मनः । प्रमेयत्वमपि स्वस्य प्रमितिचेयमागता ॥" तत्त्वार्थश्लो० पृ० ४३ । पृ० १७ पं० २५. 'कल्पिताः' शान्त्या चार्य ने क्रियाकारक व्यपदेशको कल्पित कहा है उसका तात्पर्य है कि 'यह कर्ता है', 'यह करण है' 'यह क्रिया है' इत्यादि व्यवहार विवक्षाधीन है अतएव कल्पित है। क्यों कि एक ही वस्तुको हम विवक्षाके मेदसे कर्ता-करणादि अनेक रूपसे कह सकते हैं । विवक्षाका मूल जैन दृष्टिसे वस्तुकी अनेकात्मकता है । जब कि बौद्ध दृष्टिसे वासना है । जैन और बौद्ध दोनों कारकव्यवहारको काल्पनिक मानते हैं । बौद्धों ने उसे वासनामूलक माना । जब कि जैनों ने अनन्तधर्मात्मक वस्तुके किसी विवक्षित रूपको तत् तत् व्यवहार का कारण माना "कारकाणां विवक्षातः प्रवृत्तेरेकवस्तुनि ॥ विवक्षा च प्रधानत्वात् वस्तुरूपस्य कस्य चित् । तदा तदन्यरूपस्याविवक्षा गुणभावतः ॥ तत्त्वार्थश्लो० पृ० ६१ । "एवंप्रकारा सर्वैव क्रियाकारकसंस्थितिः ", " एवंप्रकारा = २.३१९ । - कल्पितैव" - प्रमाणवा ० "कल्पितः कर्मकर्मादिः परमार्थो न विद्यते । आत्मानमात्मनैवात्मा निहन्तीति निरुच्यते ॥” - प्रमाण० अ० मु० पृ० ३७ | इस विषय में भर्तृहरि का मत मी उल्लेख योग्य है - उन्होंने मी सकल पदार्थोंको सर्व शक्तियुक्त मान करके व्यपदेशको विवक्षाधीन स्वीकार किया है - और उस व्यवहारको बुद्धिकृत माना है - " शक्तिमात्रासमूहस्य विश्वस्यानेकधर्मणः । सर्वदा सर्वथा भाषात् कचित् किंचिद्विवक्ष्यते ॥ साधनव्यवहारम्ध बुद्ध्यवस्थानिबन्धनः । सन्नसन् वार्थरूपेषु मेदो बुज्या प्रकल्प्यते ॥” वाक्य० काण्ड. ३. पृ० १७४, १७५ । " प्रयोकैवाभिसन्धते साध्यसाधन रूपताम् । अर्थस्य वाऽभिसम्बन्धकल्पनां प्रसमीहते ॥” वाक्य० का० २.४३५ | पृ० १८. पं० १. 'प्रदीपवदिति' तुलना - "न, प्रदीपप्रकाशसिद्धिवत् तत्सिद्धेः ।” न्यायसू० २.१.१९ । “केचित्तु दृष्टान्तमपरिगृहीतं हेतुना विशेषहेतुमन्तरेण साध्यसाधनायोपाददते - यथा प्रदीपप्रकाशः प्रदीपान्तरप्रकाशमन्तरेण गृह्यते तथा प्रमाणानि प्रमाणान्तरमन्तरेण गृह्यन्त इति ।" - न्यायभा० २.१.१९ । “उत्पद्यमानैवासौ शायते ज्ञापयति चार्थान्तरं प्रदीपवत्" । - शाबर० १.१.५ । "आत्मरूपं यथा ज्ञाने शेयरूपं च दृश्यते । अर्थरूपं तथा शब्दे स्वरूपं च प्रकाशते ॥” वाक्य० १.५० । "प्रकाशमानस्तादात्म्यात् स्वरूपस्य प्रकाशकः । यथा प्रकाशोऽभिमतस्तथा धीरात्मबेदिनी ॥” प्रमाणवा० २.३२९ । परी० १.१२ । न्याया० टी० पृ० १२ । प्रमाणलक्ष्म पृ० १ । स्याद्वादर० पृ० २२०,२३१ । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.001047
Book TitleNyayavatarvartik Vrutti
Original Sutra AuthorSiddhasen Divakarsuri
AuthorShantyasuri, Dalsukh Malvania
PublisherSaraswati Pustak Bhandar Ahmedabad
Publication Year2002
Total Pages525
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari, Nyay, Philosophy, P000, & P010
File Size11 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy