Page Text
________________
१००
न्यायावतारसूत्रवार्तिकवृत्तौ
[ ३. अनुमानपरि०
इत्युक्तम् । स्वात्वस्मरणं तु कचिदकस्माद् धूमदर्शनात् वह्निप्रतिपत्तौ अपि दृष्टम् । अब अर्थित्वात् पूर्वमेव सर्वस्य कर्तस्वात् तथा प्रतिपत्तिः । अत्रापि समानम् ।
२. किल, किं तत् प्रमाणान्तरम् १ । भौतमिति चेत्; किमिदं भौतम् ? किं शब्दविषयम्, किं वा शब्दलेखीति ? । प्रथमपक्षे भोत्रेन्द्रियज्ञानं सकलमेव श्रोतम् ३ स्यात् । तचागमविरोधीति । तथा हि- अष्टाविंशतिभेदमतिज्ञानाभिधायी जिनागमः । स चैवं त्यक्तः स्यात् । अथ शन्दोलेखि । एवमपि मतिज्ञानम् श्रौतं स्यात् । सविकल्पकं च सकलं प्रमाणं प्रसत्येते । तभेदं श्रौतस्य लक्षणम् । किं तत्याह- परोपदेशजं श्रौतस् इति । परोपदेशजं श्रौतं मर्ति शेषं जगुर्जिनाः ।
परोक्षं प्रत्यभिज्ञादि त्रिधा श्रौतं न युक्तिमत् ॥ ३९ ॥
६३. परस्मै परस्मादुपदेशः परोपदेशः । तस्माख्यातं यत् ज्ञानं तत् भौतं जगुर्जिनाः ।
तथा चागमः ।
绵
"सुयकारणं जओ सो सुयं च वकारणं तेंड तम्मि ।
कीर सुभवयारो सुर्य तु परमत्थय जीवो ॥ [ विशेषा० ९९ ] अस्वायमर्थः - श्रौतस्म ज्ञानस्य कारणं यतः स इति शब्दः । श्रौतं वा तत्कारणं " तस्य शब्दस्य हेतुः । ततः तस्मिन् शब्दे क्रियते श्रुतोपचारः । कारणे कार्योपचारात् कार्ये वा कारणोपचारादिति । परमार्थतस्तु जीव एैव श्रुतमिति । ज्ञानस्म जीवात् कथंचिदभिन्नत्वादिति ।
६४. नन्वनेन शब्दस्य जन्यं जनकं वा ज्ञानं श्रुतमभिहितम्, न तु सकलमेव परोपदेशजम्, शरीरचेष्टालक्षणेन उपदेशेन जनितस्मासंग्रहात् । न, शब्दस्योपलक्षणत्वात् । 20 यद्वा सापि शब्द एव इत्याह ।
"सो चिय सहत्थो विय जं तंमि कर्यमि पचओ होति ।
"कचा वि हु तदभावे तदभिप्याओ कुणति" चे ॥” [विशेषा० १७५] errears । सापि च हस्तादिसंज्ञा परबोधनाय क्रियमाण शब्दस्थाने प्रयुक्तत्वात् teasers | शब्दस्म अर्थो यस्याः सा शब्दार्था । शब्द एवेत्यर्थः । कुत एतदित्याह - यत् * तस्यां कृतायां प्रत्ययो भवति प्रतिपाद्यस्य । चेष्टायाः स्त्रीलिङ्गत्वेऽपि प्राकृतत्वात् लिङ्गउवत्ययः । एतदेव समर्थयति - कर्तापि चेष्टायाः । हुरिति यस्मादर्थे । यस्मात् कर्ताऽपि तमावे शब्दाभावे मूकत्वात् । तदभिप्रायः शब्दार्थप्रतिपादनाभिप्रायः । करोति पेष्टाम् हस्तादिलक्षणम् इत्यर्थः । तस्मात् परोपदेशजं श्रौतमिति । तेनें कचित् शब्दाभावेऽपि श्रौतम् । सत्यपि च शब्दे शब्दोलेक्यपि कचित्र श्रौतमिति । अत एव आह । " मतिं "शेषमिति । अपरोपदेशशब्दजनितां मर्ति प्रतिपादयन्ति स्म । " भुतनिःसृता च " इति वचनात् ।
१. कृतकत्वात् अ० ब० स० । २. प्रसज्यते अ० ब० । ३. 'दुपदेशः तस्मा' मु० । ४. रणं वि श्री सम्मि - विशेषा० । ५. कार्योपचारादिति अ० ब० । ६. 'मार्थतः जीव मु० क० । ७. जीवः श्रीतमिति सु० क० । ८. जनकलं जन्यं वा । ९. सा वा सहत्यो थिय तया वि जं तम्मि पचओ होइ विशेषा० । १०. तदभावेपि तद क० । ११. कुन चिट्ठं विशेषा० । १२. सा च मु० क० | १३. माण मु० । १४. तदाभानें अ० । १५. चेष्टा ह' मु० क० । १६. क्षणा इत्यर्थः मु० क० । १७. तब क अ० । तेन शब्दा 'मु० । १८. कचिचात्रौ भ० ब० मु० । १९. शेषामिति अ० मं० क० | २०. 'पदेशजनितां अ० ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001047 |
| Book Title | Nyayavatarvartik Vrutti |
| Original Sutra Author | Siddhasen Divakarsuri |
| Author | Shantyasuri, Dalsukh Malvania |
| Publisher | Saraswati Pustak Bhandar Ahmedabad |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 525 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari, Nyay, Philosophy, P000, & P010 |
| File Size | 11 MB |