Nyayavatarvartik Vrutti

SR No.: 001047
Original Sutra Author: Siddhasen Divakarsuri
Author: Shantyasuri, Dalsukh Malvania
Publisher: Saraswati Pustak Bhandar Ahmedabad
Publication Year: 2002
Total Pages: 525
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari, Nyay, Philosophy, P000, & P010
File Size: 11 MB

Page 283

न्यायाववारसूत्रवातिकतो
[२. प्रत्यक्षपरि० इति । यदा युगपदुमयप्राधान्यप्रतिपादन विवक्ष्यते वदा 'अवक्तव्यम्' । एते सकलादेशाः । तत्संयोग एवापरे चत्वारो भगा भवन्ति । ते च स्वावयवापेक्षया विकलादेशाः । तद्यथाभसि नास्ति च । अति पावक्तव्यं च । नास्ति चावक्तव्यं च । अस्ति च नाति पापचय इति नापरमासम्भवः । [३५] .६१. एवं संख्या-लक्षण-गोचरविप्रतिपत्ति निराकृत्येदानी फलविप्रतिपत्ति निराकुर्वाहप्रवीतेस्तु फलमिति ।
प्रतीतेस्तु फलं नान्यत् प्रमाणं न ततः परम् ।
अताप्येऽपि योग्यत्वानियतार्थस्य वेदनम् ॥ ३६॥ १२. 'पुनरर्थे । फलं पुनः प्रमाणस्वार्थाधिगतिरेव नान्यदिति, तैद्धि मानान्तरं वा "प्रमाण- सात् प्रवृत्तिर्वा अर्थक्रियाप्राप्तिर्वेति । तत्र न तावत् मानान्तरम् । तद्धि बस्या। प्रमाणाद्विमाविषयं पा. स्यात्, अभिन्न विषयं वा। यदि भिन्नविषयं तदा नि संगतम् । एवं हि घटज्ञानस्यापि पटझानं फलं स्यात् । अथाभिन्न विषयम् । पदा बाधितकिये कर्मणि अविशेषाधायि किं कुर्वत् साधनं स्यात् । । निश्चयमिति चेत् ; न, प्रमाणलैब निधयात्मकत्वात् । अथानिश्चयात्मकं प्रमाणं तर्हि निश्चय एवं प्रमाणमस्तु । ॥ वेन निलपकरणात् । तदपि चेत्, चक्षुरादिकमस्तु । नै चानिश्चयात्मकप्रमाणवादिमिरपि नियः फलमिप्यते । समझानान्तरं फलमिति ।
१३. नापि प्रवृतिप्राप्ती, क्योः पुरुषसाध्यत्वात् । उक्तं च शाबकारैः- "महि प्रमाणं गळे पीत्वा पुरुषं प्रवर्तयति नाप्यर्थमुस्पाय अर्पयति किन्तु अर्थपरिच्छेदकत्वमेव प्रवर्त
संप्रापकत्वं" इति । तस्मादधिगतिरेव फलम् । • ६४. प्रमाणमपि न तसा प्रतीते" परं, किन्तु प्रतीयते नेनेति प्रमाणं प्रतीतिरेव । एखदुकं भवति-मात्मना परमार्थेन प्रमाणं भियते किन्तुं आत्मैव मानावरणक्षयोपक्षमवान् प्रमाण, स एव प्रतीतिरूपत्वात् फलमिति ।
६५. बाकारः प्रमाणमिति चेत् न, अर्थाकारतायां ज्ञानस जस्ता सात् । अब मीठापाकारतेव अर्थाद्ववति ने जडता । यदि नीलपरमाणुरूपता तदा कयं न जडवा। भयापरमाण्वात्मके विज्ञाने नीप्रतिविम्बमात्रमेव भवति । यथाऽनीलात्मके स्फटिके मीडाविति । वदसत् । यतो न स्फटिकस्यापि नीलपरमाणुपरिणतेरन्यत् प्रतिविम्बमिति ।
६६. कि, कारणत्वाद् यथा अर्याकोरो भवति तया चक्षुरादेरपि स्यात् । अयोग्यत्वात् न इति चेत्, वर्हि योग्यतेवास्तु किमाकारेण । तेन यदुतम् - "माकारमन्तरेण
१.पावनविवक्षा मु००। २. सकलविशाः मु०। ३. तद्विशा मु०क०। ४. शानान्तरप्रमाणान्तरम् । तहि प्रमाक०। ५. तम्कि मु०। ६. स्थापि पटशानस्यापि पटशानं फलंक०। ७. मिषयात्मक प्रमाण मुक०। ८. मस्त निषया मु०क०। ९. अर्थयति मु०। १०. कसं च प्रापक०। ११. प्रतीवेऽपर मु०। १२. प्रवीयन्ते म०प०। १३. प्रतीतेरेव मु०क०।१४. किचात्मैव मु०। १५. पसंभवात् मु०। १६. रूपः फलं ब०क० । रुपफलं मु०। १७. वति जडता मु०क०। १८. मीका प्रतिवन्धमात्रमेव भ००। १९. मर्यादाकारोक०। २०. °न्तरे प्रति मु.।