Page Text
________________
४८
न्यायावतारसूत्रवार्तिकचौ
[ १. सामान्य० परि०
I
काठे दरवाहस्याऽपि । तदपि न, यतः किंचित् कचिदनिवर्त्स्यविकारारम्भकं दृष्टम्, यथा काष्ठेऽग्निः । कचिच निवर्यविकारारम्भकम्, यथा सुबर्णे द्रवतायाः । तत्र यदि दोषविकारोऽनिवर्त्यः स्यात्, चिकित्साशासं वृथैव स्यात् । ततो दौर्बल्यादिविकारस्येव महतोऽपि मरविकारस्य निवृत्तिः प्रसज्येते । अथ चिकित्साप्रयोगाद्दौर्बल्या दिनिवृत्युपलब्धेः प्रत्या• नेयविकारत्वम्, असाध्यव्याभ्युपलब्वेश्वाप्रत्यानेयविकारत्वं चेत्युभयथाभावात् मरणानिवृतिः । तदसत् ।
"दुर्लभत्वात् समाधातुरसाध्यं किंचिदीरितम् ।
आयुशवाहा दोषे तु केवले नास्त्यसाध्यता ॥" [५०वा०
]
तथा हि- तेनैव व्याधिना कश्चित् त्रियते कश्चिभेति । नेदमसमञ्जसं केवले दोषे 10 बिकारकारिणि घटते । तस्मात् कर्माधिपत्यमेवात्र परिहारः । अन्यथा -
"मृते विषादिसंहारात् तशच्छेदतोऽपि वा । विकारहेतोर्विगमे स नोच्छ्रे सिति किं पुनः ॥ [.1
Jain Education International
११. कि - उपादानविकारमन्तरेण नोपादेयस्य विकारो दृष्टः, यथा मृद्विकारमन्तरेण कुण्ड । इई तु स्वच्छेऽपि देहे भयशोकादिना मनोविकारदर्शनात् न देहस्सोपादानता । " शरीरविकारेणापि चेतस्रो विकारोपलब्धेः तदुपादानमिति चेत्; न पुत्रेण व्यभिचारात् । नियमाभावाच । यथा हि विश्वविकारमन्तरेण नोत्तरचेतसो विकारो नैवं शरीरे नियमः । अबस्थाकारणं तु स्यात् ।
" अवस्थाकारणं वस्तु नैवोपादानकारणम् । अवस्थाकृनिवृत्तौ हि सैवावस्था निवर्तताम् ॥ सन्तानकारणं यत्तु तदुपादानकारणम् । तनिवृत्तौ भवेत्तस्य सन्तानस्य निवर्तनम् ॥ अर्निवृत्तौ ताम्रस्य द्रवतैय निवर्तते । चेतसः सह कायेन तावत्कालमवस्थितिः ॥ अन्योऽन्यसहकारित्वादद्भिताम्रद्रवत्ववत् । तैयोत्वोरकार्ये तु "भिनं तिष्ठति हेमवत् ॥" उपादानम्, न शरीरमिति ।
तचितमेव चेतस
१२. मापि चक्षुरादीनि, यतो मनःसमाश्रितान्येव चक्षुरादीन्युपलभ्यन्ते, न मनस्तदामिवम् । यस्मान्नियमेन भयशोकक्रोधाविनोपहते मनसि चक्षुर्विकारो दृश्यते । न तु साविकानां चक्षुरादिविकारेऽपि मनोविकारः । कादाचित्कस्तु मनसो विकारः पुत्रेन्द्रिय" विकारेऽपि पितुरुपलब्धे इति । न ततो व्यभिचारः । न च यथाग्नेर्विकारमासादयत् घटादिवस्तु तत एव नोत्पद्यते तथेन्द्रियाणीति वाच्यम् । यतः -
"घटादिरन्यथा दृष्टस्ततो न तत एव सः । नान्यथा तु पुनर्दष्टमिन्द्रियं तद्विकारतः ॥"
נ
४. केवलो
१. का दाह मु० । २. प्रसज्यते ब० । ३. वातादिदोषवैषम्यादसाध्यं मु० । ६०। ५ पति अ० मु० । ६. इह खच्छे अ० ॥ ७. शरीरम् अ- टि० ।
८. कारणं यन्तु
०९. तौ त्रस्तु द्रव मु० । १०. पूर्वार्धेन हेतुनिवृत्तौ निवृत्तिमुक्त्वा हेतुसद्भावे युगपत्सत्तामाहब- टि० । ११. यावत् देह कर्मवासितं चेतथ-ब-दि० । १२. कुतः ब- टि० । क० । १४. तु चित्तं विष्ठ' मु० । १५. 'लब्धेरिति मु० । १६. मासाद्य घटा° सु० ।
१३. तयोर्हेतोर मु०
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001047 |
| Book Title | Nyayavatarvartik Vrutti |
| Original Sutra Author | Siddhasen Divakarsuri |
| Author | Shantyasuri, Dalsukh Malvania |
| Publisher | Saraswati Pustak Bhandar Ahmedabad |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 525 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari, Nyay, Philosophy, P000, & P010 |
| File Size | 11 MB |