Nyayavatarvartik Vrutti

SR No.: 001047
Original Sutra Author: Siddhasen Divakarsuri
Author: Shantyasuri, Dalsukh Malvania
Publisher: Saraswati Pustak Bhandar Ahmedabad
Publication Year: 2002
Total Pages: 525
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari, Nyay, Philosophy, P000, & P010
File Size: 11 MB

Page 231

४९
न्यायाववारसूत्रवार्तिकवृत्तो. [१. सामान्य परि० कारणसामान्ये सिद्धेऽपि नेष्टसिद्धिः । न, यथा वहिसामान्यसिद्धौ तद्विशेषसिसि क्या कारणसामान्यात् कारणविशेषसिद्धौ कथं नेष्टसिद्धिः । सिख्खतु यथादृष्टो विशेषः । न हि धूमेनाप्यलौकिको पहिः साध्यते; तयेहापि दृष्टान्तदृष्टो विशेषः सिखतु । न तु नित्य
बुख्खादियुक्तः। .६१६. अपि प-नित्यायां बुद्धौ संबन्धाभावात् मत्वर्थीयोऽपि नोपपयते । अनित्यत्वे तु तां यदि बुख्यन्तरेण करोति तदा वामपीति अनवस्था । अथ बुद्धिमन्तरेणापि करोति; सदा न बुद्धिमत्पूर्वकं सर्वमिति व्याप्तिः । अछष्टोत्पत्तयध वने वनस्पतयः कर्तारमन्तरेणापि उत्पद्यमाना दृश्यन्त इति कथं व्याप्तिः ।
६.१७. अदृश्यत्वात् कर्तुतयेति चेत् । ननु किमहश्यत्वात् , किंवाऽभावाचयेति संदिग्ध॥विपक्षव्यावृत्तिको हेतुः । पक्षेण व्यभिचाराभावादिति चेत् येन येन व्यभिचार: तस्य वस पक्षीकरणे न कश्चिदहेतुः स्यात् । किंच घटेऽपि स एवाश्यः कर्ता भवतु नकुलालः । तत् कथं तदृष्टान्तात् कर्तृसिद्धिः १ । कुलालस्य दृष्टत्वात् नान्यकल्पनेति चेत्, वनसत्यादिष्वपि दृष्टमस्तु, किमदृष्टकल्पनया ?। [७]
.६१. अपि प-यथाऽयं हेतुः कर्तारं साधयति तथेष्टविपर्ययमपि । तदाह-विरुद"मित्यादि।
विरुद्धं चेष्टघातेन न कार्य कर्तृसाधनम् । ६२. तथा हि-कुलालः शरीरी, सरागः, असर्वज्ञश्च । ईश्वरोऽपि तथा स्यात् । स्था, धरकल ईश्वरः कर्ता न भवति, शरीररहितत्वात् , मुकात्मपवित्यपि स्यात् । निषेधः।
६३. अयेह हेत्वन्तरेण किं प्राकनस्य हेतोरन्यतररूपाभावः ख्याप्यते ?, किंवा बस्मिव धर्मिणि विशेषः साध्यते ?, यथा शब्देनित्यत्वे सिद्धे अम्बरगुणत्वमिति । तत्र न वावदनेनान्यतररूपाभावः ख्याप्यते । नापि विशेषः साध्यमानो दोषमावहति । यदि साम्यविपर्ययसाधनेऽपि न दोषस्तदा न विरुद्धस्य हेतोर्दोषः स्यात् ।
.६४. अथ शरीरमस्योपेयते । यदि तन्नित्यम्, तदा 'रचनावत् सर्व कार्यम्' इति न स्यात् । अथानित्यम्, तदा तदपि शरीरवतान्येन कर्तव्यम् । तदप्यन्येन 'शरीरिणेत्यनवला।
६५. कि-इदं चेतनावताऽचेतनस्याधिष्ठानं किं तहेतुकत्वम्, किं वा सदिच्छानुविधायित्वमिति। ६६. तत्र
"सचेतनं यदा कर्म किमीशेन प्रयोजनम् । अचेतनः कथं भावस्त दिच्छामनुवर्तते ॥ कुलालकरसंपर्कजन्यः कुम्भस्तदिच्छया। दृष्टान्तेन भवन् दृष्टस्तदिच्छासाधनः कथम् ॥ जगतःकरणे चास्य यदि किश्चित् प्रयोजनम् ।
हीयेते कृतकृत्यत्वं प्रेक्षाकारी न चान्यथा ॥ १. तां बुख्य म०। २. अदृश्योऽपि करोति चेत् भ०। ३. पक्षणाव्यक०मु०। ४.अय हेन क०प० मु०। ५. शब्दे निये क० मु० ब०। ६.०पि दोषः क. मु०। ७.शरीर· मवश्यमभ्युपेयवे मु०। ८. शरीरेणेक०म०। ९. हीयते बमु० ।