________________
૫૭૬ ૦ શ્રી શ્રાદ્ધ-પ્રતિક્રમણ-સૂત્રપ્રબોધટીકા-૩
પ્રાપ્ત થયા પછી સિદ્ધિ મળે છે.*
તાત્પર્ય કે પ્રત્યાખ્યાનનું પરંપર-ફળ સિદ્ધિ છે. (૨) પ્રત્યાખ્યાનનું પ્રયોજન
અહીં એવો પ્રશ્ન ઊઠવાનો સંભવ છે કે ‘જો સામાયિકથી મુક્તિ પર્યંત પહોંચી શકાય છે, તો ચતુર્વિશતિ-સ્તવની શી આવશ્યકતા છે ? અથવા ચતુર્વિંશતિ-સ્તવથી શિવ-સુખ સાધી શકાય છે, તો વંદનકની શી આવશ્યકતા છે ? અથવા વંદનકથી મોક્ષસુખ મેળવી શકાય છે, તો પ્રતિક્રમણની શી આવશ્યકતા છે ? અને પ્રતિક્રમણથી પરમાનંદની પ્રાપ્તિ કરી શકાય છે, તો કાયોત્સર્ગની શી આવશ્યકતા છે ? તે જ રીતે કાયોત્સર્ગથી પરમપદમાં સ્થિર થવાતું હોય, તો પ્રત્યાખ્યાનનું પ્રયોજન શું ?’
આ પ્રશ્નનો ઉત્તર એ છે કે ‘છયે આવશ્યકની ક્રિયાઓ પરંપરફલની દૃષ્ટિએ સમાન છે, છતાં પ્રયોજનની દૃષ્ટિએ ભિન્ન છે અને તેમાં કારણ-કાર્યનો સંબંધ પણ રહેલો છે, એટલે તે દરેકની આવશ્યકતા છે. સામાયિકનું મુખ્ય પ્રયોજન સાવઘ યોગની વિરતિ એટલે સાંસારિક પ્રવૃત્તિઓનો ત્યાગ છે; આવો ત્યાગ કર્યા વિના આત્મ-શુદ્ધિ કે આત્મવિકાસની કોઈ ક્રિયા થઈ શકતી નથી. ચતુર્વિંશતિસ્તવનું મુખ્ય પ્રયોજન અર્હતોની ઉપાસના છે અને વંદનકનું મુખ્ય પ્રયોજન સદ્ગુરુનો વિનય છે. આ બંને ક્રિયાઓ દેવ અને ગુરુની ભક્તિરૂપ હોઈ યોગ-સાધનાની પૂર્વભૂમિકાઓ છે, પૂર્વ સેવા છે. યોગવિશારદોનો એ સ્પષ્ટ અભિપ્રાય છે કે કોઈપણ પ્રકારની યોગ સાધના કરવી હોય તો પ્રથમ દેવ અને ગુરુની ભક્તિરૂપ પૂર્વસેવા અવશ્ય કરવી જોઈએ. પ્રતિક્રમણનું મુખ્ય પ્રયોજન આત્મ-શોધન છે. જ્યાં સુધી મનુષ્ય પોતાની ભૂલોને શોધવા અને
* આ સંવાદનો સંગ્રહ કરનારી ગાથા નીચે મુજબ છે :
"सवणे णाणेय विन्नाणे पच्चक्खाणे य संजमे ।
અળહવે તવ સેવ, વોવાળે અભિરિયા સિદ્ધી ''
(સાધુઓની પર્યાપાસનાથી) શ્રવણ, શ્રવણથી જ્ઞાન, જ્ઞાનથી વિજ્ઞાન, વિજ્ઞાનથી પ્રત્યાખ્યાન, પ્રત્યાખ્યાનથી સંયમ, સંયમથી અનાસ્રવ, અનાસ્રવથી તપ, તપથી કર્મનિર્જરા, કર્મ-નિર્જરાથી અક્રિયપણું અને અક્રિયપણાથી સિદ્ધિ મળે છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
