________________
‘વંદિત્તુ’ સૂત્ર
પ્રકારે છે :- (૧) ભોગથી અને (૨) કર્મથી. તેમાં ભોગ બે પ્રકારે છે. (૧) ઉપભોગ અને (૨) પરિભોગ. બન્નેને આશ્રયી પાંચ અતિચાર તથા કર્મઆશ્રયી (વ્યાપાર આશ્રયી ૧૫ અતિચાર મળી ૨૦ અતિચાર થાય છે.
૧૮૩
હવે ભોગોપભોગ પરિમાણ નામના સાતમા વ્રતનું સ્વરૂપ અને પ્રમાદવશાત્ લાગતાં અતિચારોનું પ્રતિક્રમણ (ચાર ગાથા દ્વારા) જણાવાય છે.
(૨૦-૩) મન્નÇિ-[મū] મઘની વિરતિ વિશે, દારૂ(ની વિરતિ) વિશે.
‘માયતીતિ મદ્યમ્’-જે કેફ ચડાવે તે ‘મઘ’. સુરા, વારુણી, કાદંબરી, દારૂ વગેરે તેના પર્યાયશબ્દો છે. ‘માં ઘુળ ૬-પિટ્ટુ-પ્પિન્ન’–‘મદ્ય' બે પ્રકારનું છે : “કાષ્ઠ-નિષ્પન્ન અને પિઇ-નિષ્પન્ન”. તેમાં વનસ્પતિનાં ફલ, છાલ વગેરે કહોવડાવીને બનાવેલું ‘મદ્ય' તે ‘કાષ્ઠ-નિષ્પન્ન’ છે અને આટો કહોવડાવીને બનાવેલું ‘મઘ’ તે ‘પિષ્ઠ-નિષ્પન્ન' છે. આધુનિક યુગમાં મદ્યની બનાવટ અનેક વસ્તુઓમાંથી અનેક પ્રકારે કરવામાં આવે છે, તે બધાનો સમાવેશ ‘મદ્ય’માં થાય છે.
‘મઘ’ના દોષો અનેક છે. તે વિશે કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રીહેમચંદ્રાચાર્યે યોગશાસ્ત્રમાં જણાવ્યું છે કે :
‘વિશ્વત્ય શૈથિત્યું, તપયન્તીન્દ્રિયાળિ ૬ | मूर्च्छामतुच्छां यच्छन्ती, हाला हालाहलोपमा ॥१५॥
ઉપભોગ અને પરભોગ-એ બન્ને શબ્દોનો પુનઃપુનઃ ભોગવાય તેવા પદાર્થો-એ પ્રમાણે સમાન અર્થ થયો. અહીં ઉપભોગ શબ્દને આવશ્યકસૂત્રમાં જણાવેલા પરિભોગ શબ્દાર્થનો વાચક છે એ પ્રમાણે સમજવું. અને ભોગ શબ્દ તે ઉપભોગ શબ્દની સાથે સંબંધવાળો હોવાથી નિરૂઢ લક્ષણ(રૂઢિ)થી આવશ્યકસૂત્રમાં કહેલા ઉપભોગ શબ્દાર્થનો વાચક છે એ પ્રમાણે સમજવું.
અર્થાત્ ભોગોપભોગ-(૧) ભોગથી (ભોગવવાનું પરિમાણ તે ભોજન વગેરેથી) અને તેને મેળવવાના ઉપાયરૂપ (૨) કર્મથી-પ્રવૃત્તિથી (વ્યાપાર, ઉદ્યોગ તે કાર્યોનું પરિમાણ કરવું તેનાથી) ઉપભોગ-પરિભોગ વ્રત જાણવું. (ધર્મસંગ્રહ ભાગ ૧. પૃ. ૧૯૬-૧૯૭)
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
