________________
૧૬૦ શ્રી શ્રાદ્ધ-પ્રતિક્રમણ-સૂત્ર પ્રબોધટીકા-૧ શ્રીજિનભદ્રગણિક્ષમાશ્રમણે વિશેષાવશ્યકભાષ્યમાં મંગલનો અર્થ કરતાં કહ્યું છે કે :
मंगिज्जएऽधिगम्मइ, जेण हिअं तेण मंगलं होई । अहवा मंगो धम्मो, तं लाइ तयं समादत्ते ॥२२॥
ભાવાર્થ :- જેના વડે હિત સધાય તે મંગલ કહેવાય છે. અથવા જે મંગને એટલે ધર્મને લાવે-ધર્મને પ્રાપ્ત કરાવે, તે મંગલ કહેવાય છે.
-[] અને.
આ અવ્યય અહીં અન્તાચય રૂપે એટલે કે મુખ્ય ભાવની સાથે ગૌણ ભાવ દર્શાવે છે. તેનો અર્થ આ પ્રમાણે થાય છે :
અને (ગૌણ પ્રકારે)
જોહિ-[સર્વેકાન-સર્વેનું.
સર્વ શબ્દથી દ્રવ્ય અને ભાવ અથવા લૌકિક અને લોકોત્તર વિભાગો વડે સૂચિત થતા સર્વ પ્રકારો ગણવાના છે. દ્રવ્યમંગલ એટલે બાહ્ય દષ્ટિએ મંગલરૂપ ગણાતા પદાર્થો; જેવા કે દહીં, દૂર્વા અને અક્ષત. ભાવમંગલ એટલે આંતરિક દૃષ્ટિએ મંગલારૂપ ગણાતી વસ્તુઓ; જેવી કે સમ્યગ્ દર્શન, સમ્યગુ જ્ઞાન અને સમ્યગું ચારિત્ર. લૌકિક મંગલમાં નીચેની આઠ વસ્તુઓની ગણના થાય છે :
(૧) સ્વસ્તિક (સાથિયો), (૨) શ્રીવત્સ (આકૃતિ વિશેષ), (૩) નંદ્યાવર્ત (એક પ્રકારનો સ્વસ્તિક અથવા આકૃતિ-વિશેષ), (૪) વર્ધમાનક (શરાવ-સંપુટ), (૫) ભદ્રાસન (બેસવાનું-એક પ્રકારનું આસન), (૬) કલશ, (૭) મીનયુગલ (માછલાનું જોડલું) અને (૮) દર્પણ (આરાસો).
લોકોત્તર મંગલમાં અરિહંત, સિદ્ધ, સાધુ અને કેવલિપ્રણીત ધર્મની ગણના થાય છે. તે સંબંધી આવશ્યકસૂત્રમાં કહ્યું છે કે :
चत्तारि मंगलं, अरिहंता मंगलं, सिद्धा मंगलं, साहू मंगलं, ત્રિપન્નરો થપ્પો કંપન્ન | એ મંગલોનો સંક્ષેપ કરતાં ધર્મને જ ઉત્કૃષ્ટ અથવા લોકોત્તર મંગલ ગણવામાં આવ્યો છે. તે માટે દશવૈકાલિકસૂત્રના પ્રારંભમાં કહ્યું છે કે :
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
