________________
સામાયિકની સાધના ૦પ૭૯
અવસ્થા તે ગૃહસ્થઘર્મ, શ્રાવકવ્રત કે દેશવિરતિપણું છે.
(૧૧) સાધકની પહેલી યોગ્યતા સામાયિકના સાધક માટે સર્વાશે કે અલ્પાંશે પણ વિરતિ આવશ્યક છે. વિરતિ એટલે જ્ઞાન-શ્રદ્ધાપૂર્વકનો ત્યાગ. વધારે સ્પષ્ટ કહીએ તો મોહપાશમાં બંધાયેલા આત્માને પૌદ્ગલિક વસ્તુઓમાં-ધન, ધાન્ય, માલમિલકત, પત્ની, પરિવાર, એશ-આરામ અને અધિકારમાં-જે રસ આવે છે, જે રતિ ઊપજે છે, તેનું મન, વચન, કાયાથી નિર્ગમન તે વિરતિ છે. અથવા અનાદિ કાલના અધ્યાસથી દેહ, ઇંદ્રિયો અને મનને “માનીને પૌગલિક વિષયોમાં રસ લઈ રહેલા ચૈતન્યદેવ(આત્મા)નું આત્માભિમુખ થવું, આત્મસમ્મુખ થવું કે આત્મ-લક્ષી બનવું તે વિરતિ છે. એનું પ્રાકટ્ય પાર્થિવ વસ્તુઓની નિઃસારતા અને આત્મસાક્ષાત્કારની અભિરુચિને લીધે જ થાય છે. એટલે જડ અને ચૈતન્યની જુદાઈનું અસ્મલિત ભાન એ વિરતિનો પાયો છે અને તે જ સાધકને સામાયિકની સાધના કરવા માટેની પ્રથમ પ્રકારની યોગ્યતા અર્પે છે.
(૧૨) સાધકની બીજી યોગ્યતા લાંબા કાળ સુધી આંતરો પાડડ્યા વિના પ્રેમપૂર્વક સંસ્કારસુધારણાનો સતત પુરુષાર્થ અથવા અભ્યાસ એ સાધકની બીજી યોગ્યતા છે. તે સિવાય વિરતિ કે વૈરાગ્યનો રંગ સ્થિર થઈ શકતો નથી. ગુરુકુલવાસ, સત્સંગ, શ્રવણ, સ્વાધ્યાય અને જપ-તપ એ સર્વની યોજના તેના માટે જ થયેલી છે. સામાયિકને સિદ્ધ કરવાની ભાવનાવાળો જે સાધક આ ગુણની પ્રાપ્તિમાં બેદરકાર રહે છે, અથવા તો તે અંગે પ્રમાદનું સેવન કરે છે, તેનું વૈરાગ્ય-બલ જલદી ક્ષીણ થઈ જાય છે અને પુન: તે કામ-ભોગની અટપટી ગલીમાં અટવાઈ જાય છે.
(૧૩) સાધકની ત્રીજી યોગ્યતા દેવ અને ગુરુ પ્રત્યે અનન્ય શ્રદ્ધા એ સાધકની ત્રીજી યોગ્યતા છે. જેણે એ પ્રકારની યોગ્યતા પ્રાપ્ત કરી નથી તેની સાધના સફળ થઈ શકતી નથી. દેવ એ સામાયિકની સિદ્ધિ કરીને તેનો જગતને વિનિમય કરનાર
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
