________________
૪૧૪૦ શ્રી શ્રાદ્ધપ્રતિક્રમણ સૂત્રપ્રબોધટીકા-૧ કારને (કે જે ધરણેન્દ્ર પદ્માવતી તથા પાર્શ્વનાથનું પ્રતીક છે.) નમું છું.
આ પરથી નિશ્ચિત થાય છે કે પિઝા પણ વિદ વદ વિપત્નિા મંત્રમાં છ પદો છે : (૧) નમિ., (૨) પાસ, (૩) વિદર, (૪) વસ૬, () નિ, (૬) પુર્તિા .
આનો અન્વયે નીચે મુજબ કરી શકાય :
વિદિવસ નિતિન ('પૂજિત' પદ અધ્યાહાર સમજવાનું છે) પાર નUિT.
અર્થ - વિષધરોમાં વૃષભ એટલે શ્રી ધરણેન્દ્ર અને “નિકુત્રિા ' એટલે લિંગો (અગ્નિકણ જેવા ઉપદ્રવો) ઉપર જય મેળવનાર શ્રી પદ્માવતી તેનાથી પૂજિત “પાર' એટલે શ્રી પાર્શ્વને “નમિઝ' એટલે નમીને. જો કે અહીં ‘વિરહર વદનો અર્થ ધરણેન્દ્ર કરાયો છે તે તો બરાબર છે, કારણ કે ધરણેન્દ્ર તે નાગરાજ છે અને વિષધર વૃષભનો અર્થ પણ નાગોના રાજા છે પરંતુ નિપુર્તિાનો અર્થ પદ્માવતી કેવી રીતે કરવો તેનું સમાધાન સાંપડતું નથી.
નમસ્કાર વ્યાખ્યાનટીકા'માં આ વિગતના સંદર્ભમાં એક ચક્ર દર્શાવાયું છે તે ચિંતામણિ ચક્ર છે. જો કે દ્વિજપાર્ષદેવગણિએ દર્શાવેલ ચિંતામણિ ચક્ર સાથે આને મેળવતાં આમાં કેટલીક વિભિન્નતા દૃષ્ટિગોચર થાય છે. અમે આ જ ગ્રંથમાં અન્યત્ર સર્વ યંત્રો દર્શાવ્યાં છે. ત્યાં દ્વિજપાર્શ્વદેવગણિએ દર્શાવેલ ચિંતામણિ ચક્ર પણ દર્શાવ્યું છે; તેથી “નમસ્કાર વ્યાખ્યાનટીકા'માં સૂચવેલ યંત્ર અહીં દર્શાવ્યું નથી. - ઉવસગ્ગહર સ્તોત્રની બીજી ગાથામાં વિસર પુર્તિા' પદ દ્વારા આ મંત્ર કહેવાયો છે. ત્યાં “નમિઝા પાન મંત' પદ ન મૂકતાં વિસર પુત્રિ મંત' પદ શા માટે મુકાયું ? આ શંકા પણ ઊઠવી સ્વાભાવિક છે. પણ તેનું સમાધાન એ છે કે આ મંત્ર દ્વારા બે કાર્યો થાય છે; એક તો વિષોનું હરણ અને બીજું ક્લિષ્ટ (તણખા મુકાયા હોય તેવા) રોગોનો નાશ. આ
१. वर्णान्तः पार्श्वजिनो यो रेफस्तलगतः स धरणेन्द्रः । तुर्यस्वरः स बिन्दुः स અત્યવતી સંજ્ઞ:
-ભૈ, ૫., ક., નૃ., ૫, શ્લો. ૩૪
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
