________________
૩૭૪૦શ્રી શ્રાદ્ધ-પ્રતિક્રમણ-સૂત્રપ્રબોધટીકા-૧
ટૂંકામાં કહીએ તો ઉપસર્ગો એટલે ઉપદ્રવો. કોઈ પણ ઉપસર્ગ દેવકૃત, મનુષ્યકૃત, તિર્યંચકૃત અથવા આત્મસંવેદનીય જ હોય. આ સિવાયનો કોઈ ઉપસર્ગ હોઈ શકે નહીં માટે ઉપસર્ગો ચાર પ્રકારના છે એમ કહેવાયું છે.
આ ચારે પ્રકારના ઉપસર્ગોના ચાર ચાર ભેદો છે તેથી સર્વ ઉપસર્ગોના ભેદો ગણતાં કુલ સોળ ભેદો થાય છે.
દેવકૃત ઉપસર્ગોના ચાર પ્રકાર નીચે મુજબ છે :
(૧) હાસ્યથી કરાયેલા, (૨) દ્વેષથી કરાયેલા, (૩) પરીક્ષા માટે કરાયેલા અથવા ઉપરોક્ત ત્રણ પૈકી કોઈપણ બેના સંમિશ્રણથી કરાયેલા.૨
મનુષ્યકત ઉપસર્ગોના ચાર પ્રકાર નીચે મુજબ છે :
(૧) હાસ્યથી કરાયેલા, (૨) દ્વેષથી કરાયેલા, (૩) પરીક્ષા માટે કરાયેલા અને (૪) અબ્રહ્મચર્યના (મૈથુનના) સેવન માટે કરાયેલા.
તિર્યંચકૃત ઉપસર્ગોના ચાર પ્રકાર નીચે મુજબ છે :
(૧) ભયથી કરાયેલા, (૨) પ્રષથી કરાયેલા, (૩) આહારના હેતુથી કરાયેલા અને (૪) પોતાનાં બચ્ચાં, ગુફા, માળા વગેરેના રક્ષણની બુદ્ધિથી કરાયેલા.
આત્મસંવેદનીય ઉપસર્ગોના ચાર પ્રકાર નીચે મુજબ છે :
(૧) ઘટ્ટનથી થતા, (૨) પ્રપતનથી થતા, (૩) ખંભનથી થતા અને (૪) શ્લેષ્ણથી થતા.પ
१. चउव्विहा उवसग्गा पणत्ता-तं जहा दिव्वा माणुसा तिरिक्खजोणिआ आयसंवेयणिज्जा ।
સ્થા. ૪ ઠા. ઉ. ૪ २. दिव्वा उवसग्गा चउव्विहा पण्णत्ता तंजहा हासाप्पओसा वीमंसा पुडो वेमाया ।
સ્થા. ૪ ઠા. ઉ. ૪ ३. माणुस्सा उवसग्गा चउव्विहा पण्णत्ता तं जहा हासाप्पओसा वीमंसा कुसीलपडिसेवणया।
સ્થા. ૪ ઠા. ઉ. ૪ ४. तिरिक्खजोणिया उवसग्गा चउव्विहा पण्णत्ता तं जहा भया पदोसा आहारहेउ अवच्चलेणसारक्खणया ।
-સ્થા. ૪ ઠા. ઉં. ૪ ५. आयसंवेयणिज्जा उवसग्गा चउव्विहा पण्णत्ता तं जहा घट्टणया पवडणया थंभणया लेसणया ।
-સ્થા. ૪ ઠા. ૪ ઉ.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
