________________
કરેમિ ભંતે' સૂત્ર ૨૨૧
પ્ર ષિ -છોડવાની પ્રતિજ્ઞા કરું છું. (આ શબ્દથી ભવિષ્યકાળના પાપવ્યાપારોનો ત્યાગ થાય છે.)
સાવM નો પવૅવશ્વાભિ-અશુભ પ્રવૃત્તિને છોડવાની પ્રતિજ્ઞા કરું છું.
નવ નિયાં-જ્યાં સુધી નિયમને.
નવ-શબ્દ પરિમાણ કે મર્યાદાને સૂચવે છે અને નિયમ-શબ્દ અહીં પ્રતિજ્ઞાની અપેક્ષાએ વપરાયેલો છે, એટલે નાવ નિયમનો અર્થ જ્યાં સુધી પ્રતિજ્ઞા ચાલુ છે ત્યાં સુધી એવો થાય છે. સામાયિક એ સમભાવને સાધવાની ક્રિયા છે, જે રાગ અને દ્વેષનો જય કરવાથી સધાય છે. એટલે તેનો સંબંધ મુખ્યત્વે ચિત્ત-શુદ્ધિ સાથે છે. તેમાં ચિત્તની શુદ્ધિ આર્તધ્યાન ને રૌદ્રધ્યાન છોડવાથી તથા ધર્મધ્યાન અને શુક્લધ્યાન ધારણ કરવાથી થાય છે. તેનું ધ્યાન એક જ વિષય પર અંતર્મુહૂર્ત કે બે ઘડીથી વધારે વાર ટકી શકતું નથી; તેથી એક સામાયિકનો કાલ એક મુહુર્ત કે બે ઘડીનો ઠરેલો છે. શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય યોગશાસ્ત્રમાં સામાયિકની વ્યાખ્યા કરતાં કહ્યું છે કે :
त्यक्तार्त-रौद्रध्यानस्य, त्यक्तसावद्यकर्मणः । मुहूर्तं समता या तां, विदुः सामायिकव्रतम् ॥
(પ્ર. ૩, શ્લો. ૮૨) આર્ત અને રૌદ્ર ધ્યાનનો તથા સાવદ્ય કર્મોનો ત્યાગ કરવાની એક મુહૂર્ત-પર્યત જે સમતા, તેને સાધુ પુરુષો સામાયિકવ્રત તરીકે ઓળખે છે. - શ્રીપાર્ષદેવે શ્રાદ્ધ-પ્રતિક્રમણ સૂત્રાની વૃત્તિમાં કહ્યું છે કે :વ્રતાવસ્થાનcalભ કચેરાપિ વિરુને મુર્તા વ્રતનો અવસ્થાન-કાલ ઓછામાં ઓછો મુહૂર્ત જેટલો હોય છે.
મુહૂર્ત અને ઘડી એ પ્રાચીન કાલનાં સમય-દર્શક માપો છે. અહોરાત્રનું પ્રમાણ ૩૦ મુહૂર્ત=૨૪ કલાક છે. તેથી એક મુહૂર્તની ૪૮ મિનિટ અને એક ઘડીની ૨૪ મિનિટ થાય છે.
પબ્લવીસામ-સેવું, સેવા કરું.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
