Book Title: Visheshavashyaka Mahabhashya Sswopagnya Tikanu Astitva
Author(s): Punyavijay
Publisher: Punyavijayji
Catalog link: https://jainqq.org/explore/230236/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyaka mahAbhASya-svapajJa TIkAnuM astitva AjanA lekhanuM maMgaLavarUpa zIrSaka vAMcIne mAtra jaina jagata ja nahi, kintu vizeSAvazyakamahAbhASya graMthanuM gaurava samajanAra jainetara jagata paNa AnaMdamagna thaze, emAM leza paNa zaMkAne sthAna nathI. Aja paryata bhagavAna zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNakRta vizeSAvazyaka mahAbhASya uparanI svopajJa TIkA naSTa thayAnI ja mAnyatA pracalita hatI, paraMtu tapAsane pariNAme e graMthanI pajJa TIkA vidyamAna che ane ene jovA ApaNe sau nasIbadAra chIe enI prastuta lekhathI darekane khAtarI thaze. sAthe sAthe e jANIne darekane dilagIrI paNa thaze ke, praratuta TIkAne chaThThA gaNadharanI vaktavyatA sudhI pahoMcADIne bhagavAna zrI jinabhadragaNi svargavAsI thaI gayA che; chatAMya ApaNuM parama saubhAgya che ke e apUrNa TIkAne zrIkaTTAryavAdi gaNi mahattara mahArAje pUrNa karI che. prastuta vopajJa TIkAnI zarUAtamAM zrI kSamAzramaNa bhagavAne maMgalAcaraNa ke avataraNa Adi jevo kazeya ullekha karyo nathI tema ja teozrI potAnI TIkAne racatAM ekAeka svargavAsI thayela hovAthI prazasti ke puSpikA jevo ullekha paNa ApaNane maLI zake tema nathI. atu. saupahelAM ApaNe kSamAzramaNakRta paNa TIkAno prAraMbha aMza joIe. hUM | OM namo vItarAya che kayapavayappaNAmo vuccha caraNaguNasaMgahaM sayala AvassayANuogaM gurUvaesANusAreNa // 1 // procyante hyanena jIvAdayaH asminniti vA pravacanam / athavA pragataM pradhAnaM zastamAdau vA vacanaM dvAdazAMgam / athavA pravaktIti pravacanam / tadupayogAnanyatvAdvA saMghaH pravacanam / praNamanaM praNAmaH pUjetyarthaH, kRta: pravacanapraNAmo'nena kRtapravacanapraNAmaH / 'vocchaM' vakSye / caryate taditi caraNaM cAritram guNAH mUlottaraguNAH caraNaguNAH / athavA caraNaM cAritram guNagrahaNAt samyagdarzanajJAne / teSAM saMgrahaNaM saMgrahaH / saha kalAbhiH sakala: saMpUrNa ityarthaH / asti hyatad dezagRhItatvAd ve(vi)kalo'pi saMgrahaH, ayaM tu samastagrAhitvAt sakalaH / katham ? sAmAyike eva dvAdazAMgArthaparisamApteH / vakSyate ca-" sAmAiyaM tu tivihaM samma suyaM tahA carittaM c|" ityAdi / kiM ca samyagdarzanAditrayeNa na saMgRhItam ? ataH sakala iti| tam caraNaguNasaMgahaM Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyaka mahAbhASya-svASajJa TIkAnuM astitva [13 sayalaM / kazcAsau ? AvazyakAnuyogaH / avazyakriyAnuSThAnAdI Avazyakam, anuyojanamanuyogaH arthavyAkhyAnamityarthaH, AvazyakasyAnuyoga AvazyakAnuyogaH tam AvazyakAnuyogam / gRNaMti zAstrArthamiti guravaH, bruvantItyarthaH, te punarAcAryAH arhadAdayo vA tadupadezaH tadAjJA gurUpadezAnusAraH, gurUpadezAnuvRttirityarthaH, tayA gurUpadezAnuvRttyA gurUpadezAnusAreNeti / tassa phala0 gAhA // [ pravarttakaprati patra 1 ] upara kahevAI ja gayuM che ke bhagavAna zrI jinabhadra kSamAzramaNa, TIkAnI racanA karatAM, ekAeka svavAsI thaI gayA che; eTale tene upasaMhAra, puSpikA ke prazasti ApaNane maLI zake tema nathI. A sthitimAM prastuta TIkAnA raciyatA bhagavAna zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNa che ke hatA e hakIkata ApaNate temanA peAtAnA zabdomAM maLI zake tema nathI, para Mtu e hakIkata ApaNane uparokta TIkAne pUrNa karavAnuM mahAna puNya kAryo karanAra bhagavAna zrI keTTA vAdigaNi mahattaranA TIkAnusaMdhAnanA prAraMbhika aMzamAMthI maLI zake che, je aza A nIce ApavAmAM Ave che ; " Na ha vai0 gAhA // saumya ! " na ha vai [ sa ] zarIrasya priyApriyayorapahatirasti, azarIraM vAvasantaM priyApriye na spRzata: ityeSAM ca vedapadAnAM na vAkyArthamavabudhyate bhavAn ataH saMzete kimiha bandhamokSau syAtAM na veti / na ceha saMzayo'nurUpaste, yato niSpaSTamevedamucyatesazarIrasyeti / bAhyAdhyAtmikAnAdizarIrasaMtAnamayo bandhaH / tathA'zarIraM vAva santamityazeSazarIrApagamasvabhAvo mokSa iti / chiNNammi0 gAhA // nirmApya SaSThagaNadhara vaktavyaM kila divaMgatAH pUjyAH / 'anuyogamAryadezika ( ? ) jinabhadragaNikSamAzramaNAH // cha // tAneva ca praNipatyAtaH paramavi (va ? ) ziSTavivaraNaM kriyate / koTTAryavAdigaNinA mandadhiyA zaktimanapekSya saMghaTanamAtrametat sthUlakamatisUkSmavivaraNapadasya / // 1 // zivabhaktyupahRtalubdhakanetravadidamananurUpamapi sumatisvamatismaraNAdarza ( ? ) parAnuvacanopayogavelAyAm // madvadupayujyate ced, gRhNantvalabhA ( sA ) stato'nye'pi // 2 // atha saptamasya bhagavato gaNadharasya vaktavyatAnirUpaNasambandhanAya gAthAprapaMca: - te pavvaie souM0 / AbhaTTo ya0 / kiM maNNe atthi devA0 taM maNNasi NerayitA0 / sacchaMdacAriNo puNa0 / de mauryaputra ! AyuSman kAzyapa ! tvaM manyase - tArakAH saMkliSTAsuraparamadhArmikAyattatayA karmavazatayA paratantratvAt svayaM ca duHkhasaMprataptatvAd ihA''gantumazaktAH, asmAkamapyanena zarIreNa tatra gantu karmavazatayaivAzaktatvAt pratyakSIkaraNopAyAsambhavAdAgamagamyA eva zruti - smRtigraMtheSu zrUyamANAH zraddheyA bhavantu ye punaramI devA te svacchandacAriNaH kAmarUpAH divyaprabhAvAzca kimiti darzanaviSayaM nopayAnti ? kimiha nA''gacchantItyabhiprAyaH, avazyaM na santi yenAsmAdRzAnAM pratyakSA na bhavanti ato na santi devAH, asmadAdyapratyakSatvAt, kharaviSANavat zrUyaMte ca zrutyAdiSu, tad AgamaprAmANyAdanumAnagamyatvAdvA paramANvAdivat kiM santIti / evaM bhavato deveSu saMzayaH / mA 1. " anuyogamArgadezaka " pATha hI sa Mbhave che. 2. " sumatiH smaraNAdarzaH " mev| pATha khaDI saMgata lAge che. // 3 // Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 ] jJAnAMjala kuru saMzayam // athAdRSTAzru tanAmagotrAbhibhASaNa- hRdayasthArthaprakaTIkaraNavismApanAnaMtaraM devAbhAvapratipAdaka hetorasiddhatodbhAvanArthaM pratyakSapramANasiddhatAM prakAzayan bhagavAnAha - mA0 gAhA / (pravartta prati, patra 6-62) upara bhagavAna zrI koTTAya vAdigaNie pUTIkAkAra zrI jinabhadragaNi kSamAbhramaNanA nAmane ane e apUrNa TIkAnA anusaMdhAnakAra tarIke peAtAnA nAma Adine je nirdeza karyAM che, te neAMdhavAmAM AvyeA che. A ullekhathI e hakIkata spaSTa thAya che ke, bhagavAna zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNe vizeSAvazyaka mahAbhASyanI TIkA pUrNa nathI karI, paraMtu chaThThA gaNadharatI vyAkhyA sudhI ja te thaI zakI che-thaI che. ane te samaya daramiyAna teezrI svargavAsI thayA che. upara je ullekha neAMdhavAmAM AvyA che temAM zrI koTTAvAdigaNi mahArAja mahattara hatA tevA ullekha joke nathI, paraMtu prastuta TIkAmAM temaNe be ThekANe pAte mahattara hovAnI sAbitI ApatAM ullekhA karelA che. eka namaskAranI vyAkhyA pUrNa thAya che tyAM ane bIjo graMthane a Mte~~ 1. dharmakathAdivaditi namaskAra niyuktibhASyavyAkhyAnaM samAptam // cha // / / zrRti: kAryavAdigaNimahattarasya // atha sUtrasparikaniryuktiH kramaprAptA, tasyAH saMbaMdhArtha gAthA / kayapaMcaNamokkAro0 ityAdi / [pravarttavRti, vatra 270] ' sarvasUtrArtha kana (ma) yasya anuyogasya mUla (laM) kAraNaM bhASyaM sAmAyikasya gAthA nibaddha jJAtvA' gurUpadezAt svayaM vA zabdArthanyAyasiddhAnta prAvINyAdavagamye ( mya a) rtham, anena parikarmitabuddhiryogyo bhavati sAmAyikAnuyogavyatiriktasya zeSAnuyogasya zravaNe'nupravacane ceti / paramapUjya janabhadragaNikSamAzramaraNakRtavizeSAvazyakaprathamAdhyayana sAmAyikabhASyasya vivaraNamidaM samAptam // cha // sUtrakAraparamapUjya zrIjinabhadragaNikSamAzramaNaprArabdhA samarthitA 'zrIkoTTAcAryavAdigaNimahattareNa zrIvizeSAvazyakalaghuvRttiH // cha // [pravartta prati, patra 66] upara kATTA vAdigaNi mahattarazrIe spaSTa karI dIdhuM che ke peAte je TIkA racI che te jinabhadragaNi kSamAzramazrInI apUNaeN TIkAnA anusa MdhAnarUpe che. eTale A TIkAneA chaThThA gaNudharavAda sudhIne pUrva aMza ane aMza ja bhagavAna zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNaviracita che e nirvivAda che. " 2. savvANuogamUlaM bhassaM sAmAiyassa NAUNa / hoi parikammiyamaI joggo sesA ogassa || A rIte vizeSAvazyaka mahAbhASyanI svApara apUrNa athavA khaMDa TIkAnuM astitva ane tene kATTA vAdigaNimahattare pUrNa karyAMnuM jANyA pachI, kATavAcAkRta TIkA saha mudrita thayelI vizeSAvazyaka mahAbhASyaTIkAnA praNetA koTavAcAkaNa athavA kayA ?-e Adi aneka prazno ApaNA sAme AvIne UbhA rahe che. khAsa karI mudrita TIkAnA AdhAre pUjyapAda prAvacanikAcArya zrI sAgarAnaMdasUrIzvarajI mahArAjazrIe uparAkta mudrita TIkAnI prastAvanAmAM ane zrImAna munijI zrIjinavijayajIe jItakalpacUrNinI prastAvanAmAM pAta-peAtAnAM maMtavyAnA samanamAM je anekavidha anumAne deryAM che, temane tA e aMge navesara ja UhApeAha karavAnA UbhA rahe che. astu ! e game te he, ahI' ApaNe prasaMgopAtta svApanna TIkA aMge keTalu ka avalAkana ane vicAra karI laI e. 1. ahIM pratimAM voTTAvArya che paNa e lekhakanI bhUlathI ja lakhAyela che. vAstavika rIte koTTA ja hAvuM joI e, Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyaka mahAbhASya svapajJa TIkAnuM astitva [ 133 mukita kevAcAryAya vizeSAvazyaka TIkAmAM ane mAladhArI AcArya kRta TIkAmAM paNa TIkAne nAme je je ullekho Ave che te badhAya prastuta pajJa TIkAaMzamAM akSarazaH che. u. tarIke, mukita keTayAcArya TIkAnA patra 245-265-282 mAMnA kSamAzramaNakRta TIkAnA ullekho anukrame likhita pravartakajI mahArAjazrInI pratinA patra 33-35-38mAM che. mudrita patra 358 mAM zrImAna kayAcAryuM 'pUrvalabdhasamyaktvAditrayAH sUkSmasamparAyAdayaH' iti pUjyapAdAH 2 pramANe urekha pA simita pravartakapratimAM patra pa3 mAM che. mA 52ita patra 544 mA zrImatkSamAzramaNapUjyapAdAnAmabhiprAyo lakSaNIyaH tathAhi // pramANene, paNa TIkA-aMzanI bhrAti pedA karato je pATha che e Akhe pUrvapakSa uttarapakSane lagatA pATha kSamAzramaNa-mahattarIya TIkAmAM nIce mujaba che : athavA kazcidAha-mutto krnnaabhaavaadityaadi| ajJAnI muktaH, akaraNatvAt, AkAzavat / nanvevaM dhamisvarUpaviparya yasAdhanAd viruddhaH, AkAzavadajIvo'pi muktaH prApnoti, etasmAdeva hetoriti / evamAcAryeNokta paraH kila pratyAha-bhavatu tannAma, nAmetyabhyanujJAyAm, ajIvo nAma mukto bhavatu, na kazciddoSaH, eSo'syAbhiprAya:-viruddho'sati bAghane tannAmo(mA) jIvatvamiSTameveti siddhasAdhanAd viruddhAbhAva iti / nanu caivamAha-tasyAbruvANasya svato'bhyupagamavirodha iti bAdhane sati kathaM viruddha tA codyate ? sarvatra ca viruddhAnai kAntikatveSUbhayasiddhasya parigraha iti nyAyalakSaNAt; mA vA'tra parihAragAthA-davvAmuttattasahAvajAtito tassa dUravivarIyaM / Na hi ta(ja)ccataragamaNaM juttaM Nabhaso va jIvattaM // iyamapyasambaddhA, yataH pareNavaM codite eSA yajyate vaktama, na svayaM codite viruddhe, tata kathametadagamanIyaM pujyakSamAzramaNapAdAnAmabhiprAyo lakSaNIyaH ? ucyate-parasyApi jIvapadArthazcAjIvapadArthazcaityubhayaM vidyate, jIvaH saMsArI muktazcati dvadhA, tasya muktasyAjIvatvApAdanamaniSTameva parasyaikAntavAdinaH padArthasaMkarApattibhayAt, tasyAjIvatvamabhyupagama eva virodhaH, tattazcAsati bAdhane viruddhacodaneti yuktamevAcAyaNa bhaNyate, svayamAhatasyAbhyupagamavirodhAbhAvAt, parasya ca jIvapadArthasyAjIvaprApteraniSTApAdanAt kadAcit sarvAtmaguNahAne siddhatvaprAptAvajItvavamevetyupara (?) iti tannivAraNArthamiyaM gAthA yujyate davAmuttatasahAvajAtito0 / [prava0 patra, 62-63 ] mAyA zrI manadhArIye mudrita patra 274 mAM kSamAzramaNapUjyazca 'thINaddhi' ityAdi gAthAyAmitthaM vyAkhyAtam " sa ca kila jadhanyo'nantabhAgaH" ityAdi mA pramANe ne kSamAzramaNIya TIkAno ullekha karyo che te likhita pratinA patra 26 mAM che. tema ja mUtraTItinA nAmathI je manaHryAyajJAnanA darzana viSe carcA karI che te likhita pravra pratinA patra 35 mAM che. zrI mAladhArIe patra 208 mAM vRddhaTIlaranA nAmano ullekha karyo che te kSamAzramazrI mATe ke temanI TIkA mATe nathI. mudrita bharadhArI thAnA patra 1106 bhAM saMvyavahArarAzigatavizeSaNaM ceha pUrvaTIkAkAraiH vRta ema lakhyuM che. A ullekha kSamAzramaNa mahattarIya TIkAmAM nathI, paraMtu e ullekha hAribhakIyA ane keTayAcAyayA TIkAmAM jarUra che. kSamAzramaNa-mahattarIya TIkAmAM to A rIte pATha che: atha eSAmeva caturNA sAmAyikAnAM ki kena jIvena spRSTapUrvaM prAptapUrvamityarthaH, ata ucyate -savvajIvehiM suyaM / zrutajJAnaM mithyAiSTirapi labhate iti sarvajIvairanantena kAlena zrutasAmAyika labdhapUrvamiti sukhamevocyate / // 48mAM saMvyavahArarAzi vizeSaNa cha / nali, meTale pUrva / / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 ] jJAnAMjali kAra zabdano artha sAmAnya rIte AvazyakasUtra Adi upara TIkA karanAra AcAryo ja' samajavAno che. zrImAna kosthAcArye paNa potAnI TIkAmAM je TIkA, kUtarI, sAvarathamUtraTIvA vagere ullekha karyA che e badhAya AvazyakasUtraniryukti uparanI hAribhadrIyA TIkA, yUrNi Adine lakSIne ja che ema mAnavuM joIe. kSamAzramaNa-mahattarIyA TIkA prastuta upalabdha kSamAzramaNaprArabdha ane kaTTAryavAdigaNimahattara pUrNa karelI TIkAne ApaNe labhAzramaNa-mahattarIyA TIkA tarIke oLakhavI e vadhAre sagavaDa bharelI vastu che. bhASyagAthAnI saMkhyAnA mukAbale prastuta TIkAne ardhA karatAM kAMIka vadhAre pUrvabhAga zrI kSamAzramaNa bhagavAne racele che ane te pachIno samagra uttarabhAga zrI mahArazrIna che. kSamAzramaNathInI TIkAnuM svarUpa saMkSipta hoI temanI pUrva aMzanI TIkA lagabhaga 4500 zleka jeTalI che, jayAre mahattarazrInI TIkA sahaja vistAra pAmatI hoI pachIne aMza lagabhaga 5750 zleka jeTaluM che; ekaMdara TIkAnuM pramANa anumAna 10250 zloka jeTaluM che; chevaTe dasa hajArathI to ochuM nathI ja. prastuta TIkAne koTTArya bhagavAne laghutti tarIke oLakhAvI che ethI ApaNane evI lAlaca saheje ja thAya tema che ke temaNe prastuta laghuvRtti ane bRhatti ema be vRttio racI haze ane prastuta laghuvRtti ane mudrita keTayAcAryanI vRttinA praNetAnA nAmamAM amuka sAmya jotAM tevI kalpanA UThavI e svAbhAvika vastu paNa che; paraMtu TIkAnuM avalokana karatAM ApaNo e bhrama bhAMgI ja jAya che ane spaSTa rIte lAge che ke banneya TIkAkAra eTale ke kSamAzramaNIya TIkAnA anusaMdhAtA keTTArya mahArAja ane mudrita TIkAnA praNetA koTavAcArya baneya AcArya eka nathI paNa judA che. enAM kAraNo aneka che: - 1. paheluM kAraNa to e ke, bannayanA nAma, upAdhi vageremAM bheda che. kSamAzramaNIya TIkAnA anusaMdhAtA AcAryanuM nAma keTTArya che ane temaNe potAne mATe "vAdigaNimahattara evuM vizeSaNa ApyuM che, jayAre mudrita TIkAmAM mAtra aMtanI atisaMkSipta pupikAmAM mAtra rUti TacavAryatA dIvA samAjoti eTaluM ja jaNAvyuM che. je baneyanA praNetA AcArya eka ja hota to moTI jaNAtI kakSAcAryAya TIkAmAM AvI atisaMkSipta, sAdI-vizeSaNa vinAnI pupikA na ja hota. - 2. bIjuM kAraNa e che ke, mudrita keTayAcAyaya TIkAmAM TIvA, mUnaTI), mUtAvaravADa, jAva, unanamAryags: Adi je ullekho che te paikIno eka paNa ullekha kSamAzramaNa-mahattarIya TIkAmAM nathI, tema ja patra 224, 934 AdimAM je bhAgyanA pAThabhedanI noMdha che te paNa kSamA maha0 TIkAmAM nathI. 3. A uparAMta bhaladhArI AcAryo patra 273 mAM je tu "so gf savagaDha jethavi' ityAdigAthAyAM " sa punarakSaralAbha :" iti vyAcakSate, idaM cAnekadoSAnvitatvAt jinbhdrgnnisamarzramaUTUATIbhAi vAnAvasaMtame nakSar: e pramANe je anyanA matanI samAle karIne ene asaMgata jaNAvela che, e pATha mukita keTayAcAryAya TIkA patra 186 mAM che, kSamAzramaNamahattarIya TIkAmAM nathI. A ane A sivAyanAM bIjAM ghaNAM evAM kAraNo che ke jethI baneya TIkAnA praNetA AcAryo judI judI vyakti che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyaka mahAbhASya-rapa TIkAnuM astitva [135 ATaluM jANyA-vicAryA pachI eka vastu dhyAnamAM rAkhavA jevI che ke graMthapramANanI dRSTie kSamAzramaNa-mahattarIya TIkA karatAM keTayAcAyaya TIkA moTI che kharI; arthAta eka TIkA 10250 zleka jeTalI ane bIjI 13700 zleka jeTalI che; te chatAM, tAtvika dRSTie jotAM, kSamAzramaNamahattarIya TIkA ja vistRta ane mahattvanI che. keTalIka kathAo ane keTalIka gAthAo ke jene kSamA maha0 TIkAmAM sugama jaNAvIne cheDI dIdhI hoya tenI vyAkhyA, vivecana ke sUcana AmAM bhale hoya, paraMtu bAkInAM dareka tAvika ke carcika sthaLo vagere aMge to kSamAzramaNamahattarIya TIkA ja caDiyAtI che. UDatI najare baneya TIkAnAM saMkhyAbaMdha sthaLane sarakhAvatAM kSamAzamaNu-mahattarIya TIkA karatAM khAsa vizeSa gaNI zakAya tevuM keTayAcAryAya TIkAmAM kazuM ja mArA jovAmAM AvyuM nathI. paraMtu eTaluM to spaSTa dekhAyuM che ke, lagabhaga kSamAzramaNa-mahattarIya TIkAne sAme rAkhIne ja keTayAcArya mahArAje potAnI TIkAnuM nirmANa karyuM che. meM je saMkhyAbaMdha sthaLonI sarakhAmaNI karI che te dareka sthaLe kSamA. maha0 TIkA karatAM keTayAcAyaya TIkAmAM saMkSepa je jovAmAM Avyo che, eTaluM ja nahi, paNa pramANa tarIke ApelAM uddharaNe paNa kSamA maha0 TIkA karatAM kyAMya navAM jovAmAM AvyAM nathI ke khAsa vizeSa paNa kazuM karavAmAM AvyuM nathI, A vizenuM baneya TIkAonuM vizeSa aMtaHparIkSaNa bIjI vAra karavA vicAra rAkhe che. vidvAnone huM AnaMdasaMdeza ApuM chuM ke prastuta kSamAzramaNa--mahattarIya TIkAne zrIjinAgAmaprakAzinI saMsada dvArA savAra prakAzamAM mUkavA banatuM karavAmAM Avaze. vaDodarA, phAgaNa zudi 2. ("zrI AtmAnaMda prakAza, phAgaNa, saM. 2004)