Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Namotthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa zrI bhuvanabhAnusUri janmazatAbdImAM navaluM najarANu - 21 'vizeSopaniSa' bhAvAnuvAdathI alaMkRta vizeSazatAnuM che mUlakAra che upAdhyAyazrI samayasuMdaragaNivarya * pustakanuM nAma : vizeSazatakam | bhAvAnuvAda + saMpAdana : pa.pU.vairAgyadezanAdakSa AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSya pa.pU. AcAryadeva zrImadvijaya kalyANabodhisUrIzvarajI mahArAja viSaya : 100 viziSTa praznonA samAdhAno. * vizeSatA : vidvAnone paNa muMjhavatA prazno. pratyeka samAdhAnamAM zAstrasAlI sAthe vizada chaNAvaTa. A eka anekAneka viSayonuM zAstrIya jJAna maLI zakaze. * prakAzaka : zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa, muMbaI paThanapAThananA adhikArI : gItArthaguru anujJAta AtmA * prati : 500 * AvRtti : prathama, prakAzana varSa-vi.saM. 2066, vI.saM. 2536, I.sa. 2010 mUlya : rUA.100/(c) zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa prastuta graMthanA koI paNa aMzano upayoga karatAM pUrve lekhaka ane prakAzakanI lekhita maMjUrI jarUrI che. A graMtha jJAnadravyamAMthI prakAzita thayo hovAthI gRhasthoe tenI mAlikI karavI hoya, to tenuM mUlya jJAnakhAtAmAM arpaNa karavuM. prApti sthAna : zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa zrI caMdrakumArabhAI jarIvAlA, du.naM. 5-6, badrikezvara sosAyaTI, marIna DrAIva I roDa, muMbaI-2. phonaH 22818390, 22224477 zrI caMdrakAMtabhAI esa. saMghavI, 6bI, azokA koplekSa, pahelA garanALA pAse, pATaNa-384265. (u.gu.), mo. : 9909468572 zrI bAbubhAI saremalajI beDAvALA, siddhAcala baMglojha, senTa ena hAIskUla pAse, hIrA jaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-5. mo. : 94265 8pa904, mudraka : zrI pArzva komyuTarsa, amadAvAda. phona : 079-25460295 & bhAvAnuvAda + saMpAdana che pa.pU.vairAgyadezanA dakSa AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna pa.pU.AcAryadeva zrImadvijaya kalyANabodhisUrIzvarajI mahArAja che prakAzaka che zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSazatam ...anumodaAL.... abhinaMdarbhe....... dhanyavAda. tv sukRta sahayogI ts pa.pU. mahAna Agama-zAstroddhAraka AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjA pa.pU. tapasvIratna A.zrI vijaya raviratnasUri ma.sA. pa.pU.A.zrI vijaya kalyANabodhisUri ma.sA. Adi vizALa parivAranI nizrAmAM gulAbagaMja nagare (rAja.). vi.saM. 2066 mAgasara suda10 nA roja thayelA mumukSu zvetAkumArI amRtalAla zAhanI dIkSA prasaMge thayela jJAnanidhinI upajamAMthI zrI gulAbagaMja jaina saMgha rAjasthAna. jJAnanidhi sadvyayanI bhUri bhUri anumodanA - virovarAtave che samAdhAnanI sarita a 'sirasA maNasA mayUeNa vaMdAmi' A pAThamAM punarukti nathI ? T zithilAcArIne vaMdana karAya ke nahIM ? 0 dharatIkaMpa kema thAya che ? a UMTanuM dUdha pIvAya ke nahIM ? 0 kumikApaNa zuM hoya che ? D 18 bhAra vanaspatino zuM artha ? 0 zayyAtaranuM zuM vahorI zakAya ? ane zuM nahIM ? dIvAno prakAza sayita ane sUrya-caMdrano ayita, enuM zuM kAraNa ? AvA aneka prazno anekonA manamAM udbhave che. paNa samAdhAna maLatuM nathI. prastuta graMthamAM AvA ja viziSTa 100 praznonA samAdhAno ApavAmAM AvyA che. tethI tenuM 'vizeSazataka' evuM nAma sArthaka che. dhanya dhanya kSetra mahAvidehajI dhanya puMDarikagiNI dhAma... A stavana dvArA zrIsaMghamAM jeo prakhyAta banI cUkyA che, tevA upAdhyAyazrI samayasuMdaragaNi A graMthanA kartA che. samayasaMdaranI vinati jI mAno vAraMvAra... A paMkti bolanArAomAM kadAca bhAgye ja koIne khabara haze, ke pU. samayasuMdarajIe AvA gaMbhIra graMthanI paNa racanA karI che. ahIM pratyeka samAdhAnomAM temaNe sAkSIpAThone raju karyA che. saraLa ane sugama zailI apanAvI che. teozrI kharataragacchanA hovAthI sAmAcArIbhedanI chAMTa kyAMka AvI jAya te sahaja che, paNa e sivAya Agamo, chedagraMtho, bhASyo, pU. haribhadrasUri Adi pUrvAcAryakRta graMtho vageremAMthI ahIM pracura pramANamAM sAkSIpATho ApavAmAM AvyA M ....e.numodaL.... abhinaMdaK..... dhanyavAda...
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivazatam - vizeSarAta ## che. ane ekaMdare anya gacchomAM paNa A graMtha prAyaH svIkArya ane upAdeya banI zake che. Ama chatAM viziSTa padArtho aMge zaMkA thAya, to sva-sva gacchanA nAyakane pUchIne tenuM samAdhAna meLavI zakAya. A graMthanI upayogitA joIne teno bhAvAnuvAda 'vizeSopaniSa' nA nAme prastuta karatA AnaMda anubhavuM chuM. paramakRpALu paramAtmA ane pa.pU. vairAgyadezanAdakSa gurudevazrI hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnI kRpAthI A bhAvAnuvAdanuM sarjana ane saMpAdana saMpanna thayuM che. zrI pArtha komapyuTarsa - zrI vimalabhAIno sahakAra paNa smaraNIya che. A prabaMdha sva-para-kalyANanuM nimitta bane e ja zubhAbhilASA sAthe jinAjJAviruddha lakhAyuM hoya, to micchAmi dukkaDam. - pa.pU.vairAgyadezanAdakSa AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAno caraNakiMkara vijaya kalyANabodhisUri aSADha vada 1, vIrasaMvat 2535, viramagAma zrI bhuvanabhAnusUri janmazatAbdIe navaluM najarANu jJAmR4 zrojhanam... pariveSaka pa.pU.vairAgyadezanAdakSa A. hemacandrasUrIzvaraziSya A. kalyANabodhisUrIzvarajI ma.sA. 1. siddhAntamahodadhi mahAkAvyam - sAnuvAda. 2. bhuvanabhAnavIyam mahAkAvyam - sAnuvAda, savArtika. 3. samatAsAgara mahAkAvyam - sAnuvAda. 4. paramapratiSThA kAvyam - sAnuvAda, kalAtmaka Albama sAthe. 5. jIrAvalIyam kAvyam - sAnuvAda. 6. premamaMdirama - kalyANamaMDherapAThapUrti stotra - sAnuvAda, savArta5. 7. chaMdolaMkAranapaNam - kavi banavAno zorTakaTa - pokeTa SAyarI. 8. tattvopaniSa 9. vAtopaniSad zrIsiddhasenadivAkarasUrikRta 10, vedoinaSa - SaSThI, aSTamI, navamI ane aSTAthI 11. zikSopanaSad ) dvAaNakA para saMskRta TIkA - sAnuvAda. 12. AvopaniSad - zrIsiddhasenadivAkarasUri tathA kalikAlasarvajJazrI hemacaMdrAcAryakRta adbhuta stutionA rahasya - sAnuvAda. 13. sattvopaniSad - yogasAra caturNaprANavRtti - sAnuvAda. (mAtra saMyamI bhagavaMto mATe) 14. devadharmopaniSad - mahopAdhyAyazrI yazovijayajIkRta devadharmaparIkSA graMthanI gurjara TIkA 15. paramopaniSad - mahopAdhyAyazrI yazovijayajI Adei kRta pAMca 'parama' kRtio para gurjaravRtti 16. ArSopaniSadra-1) zrI pratyekabuddhapraNIta RSibhASita 17. ArSopaniSa-2 (IsibhAsiyAI') AgamasUtra para saMskRta TIkA.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 600 vizeSazatakam 18. vairAgyopaniSad - zrIhariharopAdhyAyakRta bhartuharinirveda nATaka bhAvAnuvAda. 19. sUkatopaniSad - paradarzanIya adbhuta sUtono samuccaya tathA rahasyAnuvAda 20. karmopaniSad - siddhAntamahodadhi zrI premasUrIzvarajIkRta karmIsaddhi graMtha para bhAvAnuvAda. ra1. vizeSorponiSad - zrI samayasuMropAdhyAyajIkRta vizeSazataka graMtha para gurjara bhAvAnuvAda. rara. hiMsopaniSad - zrI haribhadrasUrikRta svopajJa vicUri alaMkRta hiMsASTaka graMtha para gurjara TIkA. 23. haMsopaniSad - ajJAtakartRka (pravAdadH zrIharibhadrasUri mahArAjA kRta) nAnacattaprakaraNa para saMskRta TIkA-sAnuvAda. ra4. dharmopaniSad - veda thI mAMDIne bAIbala sudhInA dharmazAstronA rahasya. 25. zopaniSad - navanirmita saptaka prakaraNa - sAnuvAda. ra6. lokopanaSad - zrI haribhadrasUrikRta lokadrqnarNaya graMtha para saMskRta vRtti (bhAga-1). ra7. AbhopaniSad - zrI udayanAcAryavRta Atmataqvaveka graMtha para gurjara TIkA (bhAga-1). 28. sAmyopaniSad - mahopAdhyAyazrI yazovijayajIkRta samAdha sAmyadvAvRMzakA sacitra sAnuvAda. ra9. sabodhopaniSad - saddabodhacandrodaya paMcazakA para saMskRta vArtIka - sAnuvAda 30. stotropaniSad - zrIvajasthAmakRta zrIgautamasvAmastotra - sacitra sAnuvAda. vizeSazatam 888 31. darzanopaniSad-1 ) zrI mAdhavAcAryavRta sarvadarzanasaMgraha 32. darzanopaniSadra C graMtha para gurjara bhAvAnuvAda. 33. rAmAyaNanA teja kiraNo - rAmAyaNI mATe paryApta AlaMbana 14. asparzopaniSad - mahopAdhyAyazrI yazovijayajIkRta aspRzagaMtavAda para gurjara vRtti 35. hitopaniSad - adhyAtmakalpadrumanA yaMtaNakSopadezAdhikAra tathA taNakSApaMcazakA para gurjara vArtika + sAnuvAda sAvacUra yaMtavicAra 36. jJAnopaniSad - aSTAvakra gItA para saMskRta vRtti. 37. saMbodhopaniSad - saTIka zrIratnazekharasUrikRta saMbodhasamrata graMtha para gurjaravRtti 38. ISTopanaSad - zrIpUjyapAdasvAmikRta Ibdopadeza graMtha para saMskRta TIkA-sAnuvAda 39. vimohopaniSad - zrIyazapAlamaMtrIkRta moharAjaparAjaya nATaka para viSamapadavyAkhyA ane anuvAda 40. brAmaNyopaniSad - darzAvadha yatidharma para navanirmita prakaraNa | (bIjuM nAma zramaNaNata5) 41. saphaLatAnuM saranAmuM - saphaLa jIvana jIvavA mATe saphaLa kemiyAo 4ra. sUtropaniSad - zrImUtrakRtAMgasUtra-dvitIyazrutaskaMdha para saMskRta saMgrahaNI. (zrIsUtrakRtAMgadIpikA bhAga-ranA punaH saMpAdana sAthe.) 43. pravajyopaniSad - ajJAtapUrvAcAryavRta pravajyavadhAna prakaraNa para gurjara vRtti
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000vizeSazatakam 10 - 44. prasannatAnI paraba - vaktA-zrotA baMnene upayogI vairAgyade rasajharaNA. 45. dezanopaniSad - vairAgyadezanAkSa pU. gurudevazrInI vAcanAonuM saMskRta kAvyamaya avataraNa. 46. jIrAvalA juhArIe - gIta guMjana. 47. upadezopaniSad - upadezaranakoSa graMtha para vizaTha vRtti. 48. prArthanopaniSad - alaMkArika stutio para tAtparyavRtti sAnuvAda. - vizeSazatam 8 - zrI jinazAsana sukRta mukhya AdhArastaMbha (1) nayanagALA bAbubhAI jarIvAlA ha. lInAbena caMdrakumArabhAI jarIvAlA parivAra (muMbaI) (2) mULIbena aMbAlAla zAha ha. mAbena paMDarIkabhAI zAha parivAra - khaMbhAta (muMbaI) -- zrI jinazAsana sukRta AdhArastaMbha - (1) nayanagALA bAbubhAI jarIvAlA ha. zobhanAbena manIzabhAI jarIvAlA parivAra (muMbaI) / / P IOCESS... * aMgopaniSad - adhAtR amudrita Agama aMgacUlikAsUtra para nUtana saMskRtavRtta vargopaniSad 1 - arvAdha amudrita Agama vargacUlikAsUtra para nUtana saMskRtavRtti boTikopaniSad - arvAdha amudrita kRtio-boTika pratiSedha, boTika nirAkaraNa, digaMbaramata khaMDana, boTikorATananA samanvaya sAthe ane prAcIna graMthonA AdhAre digaMbaramatanI gaMbhIra samIkSA eka AgamoinaSad - AgamaitapakSonarAkaraNa (1qsavAI - prakaraNa) para vizada vivaraNa e duHSamApanaSad - duHSamAMDekA graMtha para vivAda vRtti. ja AyAropaniSad - zrIdevasuMdarasUrikRta sAmAcArI prakaraNa para vizada vRtti che zrutasamuddhAraka che 1. bhANabAI nAnajI gaDA, muMbaI | (preraka : pa.pU.gacchAdhipati AcAryadeva zrImadvijaya bhuvanabhAnusUri ma.sA.) 2. zeTha ANaMdajI kalyANajI, amadAvAda 3. zrI zAMtinagara zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, amadAvAda (preraka : pa.pU.tapasamrATa AcAryadeva zrImadvijaya himAMzusUri ma.sA.) 4. zrI zrIpAlanagara jaina upAzraya TrasTa, vAlakezvara, muMbaI (preraka : pa.pU.ga.A.rAmacaMdrasUri ma.sA.nI divyakupA tathA pU. AcAryadeva zrImadvijaya mitrAnaMda su.ma.sA.) 5. zrI lAvaNya sosAyaTI zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, amadAvAda (preraka : pa.pU. paMnyAsajI zrI kulacaMdravijayajI gaNivarya) 6. nayanabAlA bAbubhAI sI. jarIvAlA hA. caMdramAra, manISa, kalpaneza (preraka : pa.pU. munirAjazrI kalyANabodhi vijayajI ma.sA.) 7. kezarabena ratanacaMda koThArI hA. lalitabhAI (preraka : pa.pU.gacchAdhipati AcAryadeva zrImadvijaya jyaghoSasUrIzvarajI mahArAja). 8. zrI zvetAMbara mUrtipUjaka tapagacchIya jaina pauSadhazALA TrasTa, dAdara, muMbaI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12. -vizeSazatam 8 (preraka : pU. AcArya zrI nararatnasUri ma.nA saMyamajIvananI anumodanArthe pUjya tapasvIratna AcArya zrI himAMzusUrIzvarajI ma.sA.) 22. zrI premavardhaka ArAdhaka samiti, dharaNidhara derAsara, pAlaDI, amadAvAda (preraka : pU.gaNivarya zrI akSayabodhi vijayajI ma.) 23. mahAvIra jaina zve. mUrtipUjaka saMgha, pAlaDI, zeTha kezavalAla mUlacaMda jaina upAzraya, amadAvAda. (preraka : pa.pU. AcArya zrI rAjendrasUri mahArAja sA.) 24. zrI mATuMgA jaina zva. mUrtipUjaka tapAgaccha saMgha enDa ceriTIjha , mATuMgA, muMbaI RvizeSazatam - - 11 9. zrI muluMDa zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, muluMDa, muMbaI (AcAryadeva zrIhemacaMdrasUri ma.sA.nI preraNAthI) 10. zrI sAMtAkrujha che. mUrti. tapAgaccha saMgha, sAMtAkrujha, muMbaI (preraka : AcAryadeva zrIhemacaMdrasUri ma.sA.) 11. zrI devakaraNa mUlajIbhAI jaina derAsara peDhI, malADa (vesTa), muMbaI (preraka : pa.pU. munirAjazrI saMyamabodhi vi.ma.sA.) 12. saMghavI aMbAlAla ratanacaMda jaina dhArmika TrasTa, khaMbhAta (pU.sA. zrI vasaMtaprabhAzrIjI ma.tathA pU.sA.zrI svayaMprabhAzrIjI ma. tathA pU.sA. zrI divyazAzrIjI ma. nI preraNAthI mULIbenanI ArAdhanAnI anumodanArthe). 13. bAbu amIcaMda pannAlAla AdIzvara jaina Tempala cerITebala TrasTa, vAlakezvara, muMbaI- 4 06. (preraka : pU. munirAjazrI abodhi vijayajI ma.sA. tathA .munirAjazrI mahAbodhi vijayajI ma.sA. tathA pU. munirAjazrI hiraNyabodhi vijayajI ma.sA.) 14. zrI zreyaskara aMdherI gujarAtI jaina saMgha, muMbaI (preraka : pU. munizrI hemadarzana vi.ma. tathA pU. munizrI ramyaghoSa vi.ma.) 15. zrI jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, maMgala pArekhano khAMco, zAhapura, amadAvAda (preraka : pa.pU. AcAryadeva zrI rucakacaMdrasUri ma.) 16. zrI pArzvanAtha zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, sAMghANI esTeTa, ghATakopara (vesTa), muMbaI (preraka : pU. munirAjazrI kalyANabodhi vijayajI ma.sA.) 17. zrI navajIvana sosAyaTI jaina saMgha, bombe senTrala, muMbaI (preraka : pU. munirAjazrI akSayabodhi vi. ma.) 18. zrI kalyANajI sobhAgacaMdajI jaina peDhI, pIMDavADA. (siddhAMtamahodadhi sva. A. zrImadvijaya premasUrIzvarajI ma.sA. nA saMyamanI anumodanArthe) 19. zrI ghATakopara jaina zvetAMbara mUrtipUjaka tapAgaccha saMgha, ghATakopara (vesTa), muMbaI (preraka : vairAgyadezanAdakSa pU.A. zrI hemacaMdrasUri ma.sA.) 20. zrI AMbAvADI zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, amadAvAda (preraka : pU. muni zrIkalyANabodhi vi.ma.) 21. zrI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha, vAsaNA, amadAvAda 25. zrI jIvIta mahAvIrasvAmI jaina saMgha, nAdiyA (rAjasthAna) (preraka : 5. gaNivarya zrI akSayabodhi vijayajI ma.sA. tathA munizrI mahAbodhi vijayajI ma.sA.) 26. zrI vizA osavAla tapAgaccha jaina saMgha, khaMbhAta (preraka : vairAgyadezanAdakSa pa.pU.AcAryadeva zrI hemacaMdrasUri ma.sA.) 27. zrI vimala sosAyaTI ArAdhaka jaina saMgha, bANagaMgA, vAlakezvara, muMbaI 4jI cha7. 28, zrI pAlitANA cAturmAsa ArAdhanA samiti (parama pUjya vairAgyadezanAdakSa AcAryadeva zrImadvijaya hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanA saMvata 2053nA pAlitANA madhye cAturmAsa prasaMge) 29. zrI sImaMdhara jina ArAdhaka TrasTa, ema epArTamenTa, aMdherI (IsTa), muMbaI (preraka : munizrI netrAnaMda vijayajI ma. sA.) 30. zrI dharmanAtha popaTalAla hemacaMda jaina zve. mUrtipUjaka saMgha, jainanagara, amadAvAda. (preraka : munizrI saMyamabodhi vi.ma.) 31. zrI kRSNanagara jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha, saijapura, amadAvAda (pa.pU. AcArya vijaya hemacaMdrasUrIzvarajI ma.sA. nA kRSNanagara madhye saMvata 205ranA cAturmAsa nimitte pa.pU. munirAjazrI kalyANabodhi vijaya ma.sA.nA preraNAthI) 32. zrI bAbubhAI sI. jarIvAlA TrasTa, nijAmapurA, vaDodarA 33. zrI goDI pArzvanAthajI Tempala TrasTa, punA (preraka : pU. gacchAdhipati
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ RviroSazatam - AcAryadeva zrImadvijaya jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA. tathA pU. munirAjazrI mahAbodhi vijayajI ma.sA.) 34. zrI zaMkhezvara pArzvanAtha jaina dhUtAmbara maMdira TrasTa, bhavAnI peTha, punA. (preraka : pU. munirAja zrI anaMtabodhi vijayajI ma.sA.) 35. zrI rAMdera roDa jaina saMgha, surata (preraka : pU.paM. akSayabodhi vijayajI ma.sA.) 36. zrI zvetAmbara mUrtipUjaka tapAcha dAdara jaina pauSadhazALA TrasTa, ArAdhanA bhuvana, dAdara, muMbaI (preraka : munizrI aparAjita vijayajI ma.sA.) 37. zrI javAhara nagara jaina che. mUrtipUjaka saMgha, goregAva, muMbaI (preraka : pU. A. zrIrAjendrasUri ma.sA.) 38. zrI nyAzAlA jaina upAzraya, khaMbhAta (preraka : pU.pra.zrI raMjanazrIjI ma. sA. ane pU. pra.zrI IMdrazrIjI ma.sA.nA saMyamajIvananI anumodanArthe pa.pU.sA. zrI vinayaprabhAzrIjI ma. sA. tathA pa.pU.sA.zrI vasaMtaprabhAzrIjI ma.sA. tathA sAdhvIjI zrI svayaMprabhAzrIjI ma.sA.). 39. zrI mATuMgA jaina zvetAmbara mUrtipUjaka tapAgaccha saMgha enDa cerITIjha, mATuMgA, muMbaI (preraka : pU. paMnyAsapravara zrIjayasuMdaravijayajI gaNivarya) 40. zrI zaMkhezvara pArzvanAtha zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, 60 phuTa roDa, ghATakopara (IsTa) (preraka : pU.paM. zrI varabodhivijayajI gaNivarya) 41. zrI AdinAtha zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, navasArI (preraka : pa.pU.A. zrIguNaratnasUri ma.nA ziSya pU. paMnyAsajI zrIpuNyaratnavijayajI gaNivarya tathA pU.paM. zrIyazoratnavijayajI gaNivarya) 42. zrI koImbatUra jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMdha, koImbatUra 43. zrI paMkaja sosAyaTI jaina saMgha TrasTa, pAlaDI, amadAvAda (pa.pU.A. zrI bhuvanabhAnusUri ma.sA. nI gumUrtipratiSThA prasaMge thayela AcArya-paMnyAsa- gaNi padArohaNa-dikSA vagere nimitte thayela jJAnanidhimAMthI) 44. zrI mahAvIrasvAmI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka derAsara, pAvApurI, khetavADI, muMbaI (preraka : pU. munizrI rAjapAlavijayajI ma.sA. tathA pU.paM. zrI akSayabodhivijayajI ma.sA.) virovAta ) 45. zrI hIrasUrIzvarajI jagadaguru zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha TrasTa, malADa (pUrva), muMbaI 46. zrI pArzvanAtha che. mUrti. pU. jaina saMgha, sAMghANI esTeTa, ghATakopara (vesTa), muMbaI (preraka : gaNivaryazrI kalyANabodhi vi.ma.) 47. zrI dharmanAtha popaTalAla hemacaMda jaina che. mu.pU. saMdha jaina nagara, amadAvAda (pU. munizrI satyasuMdara vi.ma.nI preraNAthI cAturmAsamAM thayela jJAnanidhimAMthI) 48. ratanabena velajI gAlA parivAra, muluMDa, muMbaI (preraka : pU. munizrI ratnabodhi vijayajI ma.sA.) 49. zrI marIna DrAIva jaina ArAdhaka TrasTa, muMbaI 50. zrI sahastraphaNA pArzvanAtha jaina derAsara upAzraya TrasTa, bAbulanAtha, muMbaI (preraka : munizrI satvabhUSaNa vijayajI) 51. zrI govAlIyA TeMka jaina saMgha, muMbaI (preraka:gaNivaryazrI kalyANabodhi vi.) para. zrI vimalanAtha jaina derAsara ArAdhaka saMdha, bANagaMgA, muMbaI pa3. zrI vADIlAla sArAbhAI derAsara TrasTa prArthanA samAja, muMbaI (preraka : munizrI rAjapAlavijayajI tathA paM. zrI akSayabodhi vijayajI gaNivara) 54. zrI prInsesa sTrITa, luhAra cAla jaina saMdha (preraka : gaNivarya zrI kalyANabodhi vi.), 55. zrI dharmazAMti cerITebala TrasTa, kAMdivalI (pUrva), muMbaI (preraka : munizrI rAjapAla vijayajI tathA paM. zrI akSayabodhi vijayajI gaNivara) 56. sAdhvIjI zrI suryayazAzrIjI tathA suzIlayazAzrIjInA pAla(pUrva) kRSNakuMjamAM thayela cAturmAsanI AvakamAMthI 57. zrI premavardhaka davA che. mUrtipUjaka jaina saMgha, devAsa, amadAvAda (preraka : pU.A. zrI hemacaMdrasUrijI ma. tathA pU. munirAjazrI kalyANabodhivajiyajI ma.) 58 zrI pArzvanAtha jaina saMgha, samA roDa, vaDodarA (preraka : paMnyAsajI zrI kalyANabodhivijayajI gaNivarya) pa9. zrI munisuvratasvAmI jaina derAsara TrasTa, kolhApura (preraka : pU. munirAja zrI premasuMdara vijayajI)
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ RvizeSazatam - - 15 60. zrI dharmanAtha po. he. jainanagara zve.mU.pU. saMgha, amadAvAda (preraka : pa.pU. paMnyAsapravara puNyaratnavijayajI mahArAjA). 61. zrI dipaka jyoti jaina saMgha, kAlAcokI, parela, muMbaI (preraka : pU.paM. zrI bhuvanasuMdara vijayajI gaNivarya tathA pU.paM. zrI guNasuMdara vijayajI gaNivarya) 62. zrI padmamaNi jaina zvetAMbara tIrtha peDhI - pAbala, punA (preraka : 5. kalyANabodhi vijyajI gaNinI vardhamAna tapanI so oLInI anumodanArthe, paM. vizvakalyANa vijayajI) 63. omakAra sUrIzvarajI ArAdhanA bhavana, surata (preraka : A. guNaratnasUri ma.nA ziSya munizrI jinezaratnavijayajI ma.) 64. zrI goDI pArzvanAtha jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, nAyaDu kolonI, ghATakopara (pUrva) muMbaI (preraka : pa.pU.A. zrI hemacaMdrasUri ma.sA.) 65. zrI Adizvara zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, goregAva (preraka : pa.pU.A. zrIhemacaMdrasUri ma.sA.) 66. zrI AdIzvara zvetAMbara TrasTa, sAlema (preraka : pU. gacchAdhipati A. jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA.) 67. zrI govAliyA Teka jaina saMgha, muMbaI (preraka : pa.pU.paM.zrI kalyANabodhivi.ma.sA.) 68. zrI vilepArle zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha enDa ceriTIjha, vilepArle (pUrva), muMbaI (preraka pa.pU.A.zrIhemacaMdrasUri ma.sA.) 69. zrI nensI kolonI jaina che. mU.pU. saMgha, borIvalI, muMbaI (preraka : pa.pU.paM.zrI kalyANabodhi vi. ma.sA.) 70. mAtuzrI ratanabena narasI monajI sAvalA parivAra (preraka : pa.pU.paM. zrIkalyANabodhi vi.nA ziSya muni zrIbhaktivardhana vi. ma.tathA sA. jayazIlAzrIjInA saMsArI suputra rAjananI puNyasmRti nimitte ha. suputro navInabhAI, cunIlAla, dilIpa, hiteza) 71. zrI sImaMdhara jina ArAdhaka TrasTa, emarAlDa epArTamenTa, aMdherI (pUrva) (preraka : pa.pU.paM.zrIkalyANabodhi vijayajI gaNivarya). - vizeSarIta che 72. zrI dharmavardhaka che. mUrtipUjaka jaina saMgha, kArTara roDa naM.1, borIvalI (preraka : pa.pU. vairAgyadezanAdala AcArya bhagavaMta zrI vijaya hemacaMdrasurIzvarajI ma.sA. tathA paMnyAsapravara zrIkalyANodhi vijyajI gaNivarya) 73. zrI umarA jaina saMghanI zrAvikAo (jJAnanidhimAMthI) (preraka : pa.pU. munirAjazrI jinezaratna vijayajI ma.sA.) 74. zrI kezarIyA AdinAtha jaina saMgha, jhADolI, rAjasthAna (preraka : pa.pU. mu.zrI meracaMdra vi.ma. tathA paM. zrI hiraNyabodhivi.ga.) 75. zrI dharmazAMti cerITebala TrasTa, kAMdIvalI (pUrva), muMbaI (preraka : pa.pU. munirAjazrI hemadarzana vi.ma.sA.) 76 , zrI jaina zve. mU. sudhArAkhAtA peDhI, mahesANA 77. zrI vikrolI saMbhavanAtha zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, vikrolI (pUrva), muMbaInI ArAdhaka bahanoM dvArA jJAnanidhimAMthI 78. zrI ke.pI. saMghavI cerITebala TrasTa, surata, muMbaI (preraka : pa.pU. vairAgyadezanAdakSa AcArya bhagavaMta zrI vijaya hemacaMdrasUrIzvarajI ma.sA. tathA paMnyAsapravara zrI kalyANabodhi vijayajI gaNivarya) 9. zeTha kanaiyAlAla bheramalajI ceriTebala TrasTa, caMdanabAlA, vAlakezvara, muMbaI 20. zAha jesIMgalAla mohanalAla AseDAvAlAnA smaraNArthe (ha : prakAzacaMdra je. zAha, AphrikAvALA) (preraka : paMnyAsapravara zrIkalyANabodhi vijayajI gaNivarya) 81. zrI navA DIsA zva. mUrtipUjaka jaina saMgha, banAsakAMThA 82. zrI pAlanapura jaina mitramaMDaLa saMgha, banAsakAMThA (preraka : pU. paMnyAsapravara kalyANabodhi vijayajI gaNivarya) 83. zrI UMjhA jaina mahAjana (preraka : pU. paMnyAsapravara aparAjitavijayajI gaNivarya tathA pU. munirAja zrI hemadarzanavijaya ma.) 84. zrI sImaMdhara jaina derAsara, emarAlDa epArTamenTa, aMdherI (pUrva), muMbaI (preraka : pU.sA.zrI svayaMprabhAzrInA ziSyA pU.sA.zrI tattvaprajJAzrIjI Adi) 85. zrI bApunagara zve.mU. jaina saMdha, amadAvAda.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 od. 000vizeSazatakam - - 17 86. zrI zephAlI jaina saMgha, amadAvAda 87. zAntAbena maNilAla ghelAbhAI parIkha upAzraya, sAbaramatI, amadAvAda (27 : sA.zrI suparapribhAzrI. ma. tathA sA. zrI ratnatrayAzrI ma.) 88. zrI ADesara vizA zrImALI jaina derAvAsI saMgha (prare : A.zrI sAmasUrIzva20 ma.sA.) 89. zrImadda yazovijayajI jaina saMskRta pAThazALA ane zrI zreyaskara maMDaLa, mahesANA. 90. zrI tapAgaccha sAgaragaccha ANaMdajI kalyANajI peDhI, vIramagAma (27 : mA. zrI pratyAyodhisUri bha.) 81. zrI mahAvIra zve.-bhUrtipU jaina saMgha, viyanA2, nA22, abhAvAha. 62. zrI saubhaMdharasvAmina saMgha, aMdherI (pUrva), muMbaI. (24 : mA.zrI svayaMprabhAzrI0 ma.) 93. zrI cakAlA zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha (24 : mA. zrI lyAesamodhisUri bha.) 94. zrI aThavAlAInsa zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha ane zrI phUlacandra kalyANacaMda jhaverI TrasTa, surata 95. zrI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka tapAgaccha saMgha - saMsthAna, khyAvara (204sthAna) (24 : mA. zrI eyaratnasUrIzva20 ma.sA.) 96. pAlanapuranivAsI maMjulAbena rasikalAla zeTha (hAla muMbaI) (24 : mA. zrI lyAemodhisUri bha.) 97. zrI zaMkhezvara pArzvanAtha jai.mU. jaina saMgha, padmAvatI epArTamenTa, nAlAsopArA (8), (24 : pa.pU.bhA. zrIhabhadrasUri bha.sA.) 88. zrI 5 mAIsA , saMdhArI dhAo52 (3), ( 7 : pa.pU.mA. zrIhabhAyaMdrasUri ma.sA.) 88. zrI puja201 rAyayaM mArAdhanA bhavana, sAbaramatI. (5.pU. vyAkhyAna vAcaspati A.de. zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI ma.sA.nI divya kRpAthI) - vizeSazatakam 000 atha vizeSazatakasyAnukramaNikA praznAGkaH praznam pRSThAGkaH zrIkRSNasya bhvctussttym| zuddhA'zuddhaM kSAyikaM dvividham / devAnAM nATakakAlapramANam / jamAleH paJcadaza bhvaaH| jJAnapaJcamyAM puSTAlambane upavAsA'karaNe'pi bismRtyAdinA upavAsamadhye bhuktikaraNe'pi na bhaGgaH / sAdhUnAm anazane diipkrnnm| tAlavRntAdijanitavAyoracitattvam / sArddhatrikoTyo'punaruktAH kathAH / ceTakarAjasaptaputrINAM svasvapatinirNayaH / dvArikA samudrapAthasA pihitAM satI prAduzcakAra / samudravijayarAjasya SoDazaputranirNayaH / jambUdvIpe utkRSTapade'pi jinacatuSTayajanmeti / matthaeNa vaMdAmi ityasyArthaH / 14 sarvAGgebhya: pUrva puurvaanniitivicaarH| zItArttasAdhoragninA tApane gRhasthasya puNyaprAgbhAropArjanam / sthavirakalpikAnAM vastraprakSAlanavicAraH / 17 vikalendriyANAM zoNitasadbhAvaH / 18 mithyAzrutaM bhAratAdi samyagdRSTiparigRhItaM samyak zrutaM bhavatItyaSTAdazo vicAraH / yuglino'pyntrmuhuurtaayuH| pArzvasthAdikAritacaitye'pi vandanAdhikAraH / 21 caturthaprahare'pi tiirthkrdeshnaadhikaarH| 22 anukampayA anyadarzininAmapi bhaktAdidAnAdhikAraH / 3.G 13 15
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000 vizeSazatakam - - 19 pRSThAGkaH 117 123 57 145 praznAkaH praznam 23 dezataH pArzvasthasya vandanIyatvam / 24 sAdhUnAM prAsukapAnIyotpannapUtarAdijIvapariSThApanavidhiH / digambaracaityasya anAyatanatvenA'vandyatvam / sampUrNapauruSIM yAvattIrthakaradezanAdhikAraH / 27 zrAvakANAmapi trividhaM trividhena pratyAkhyAnam / praharadvayAdikaM yAvattIrthakaradAnam / yatInAM rAtrau vihaarH| divase sAdhUnAM nidraadhikaarH| candrasya pUrvabhave uttaraguNavirAdhanA / ziSyakAdinimittaM sAdhUnAM dravyarakSaNam / zrAddhAnAM pratimApUjAvasare prAsukA'prAsukanIrAbhyAM nijadehasnAnaM zvetavastraparidhAnaM ca tadadhikAraH / protapuSpaiH puujaadhikaarH| sAmAyikalAbhAd devagRhakAryakaraNe lAbho bhUyAn / tAmalinaH samyaktvaprAptyadhikAraH / 37 dvaatriNshjjiivbhedaaH| 38 mUlato lavaNArAtrikAdInAM vAmAvarttatayA uttAraNam / apavAdata: sAdhUnAM pustakapaJcakagrahaNam / sAmAyikagrahaNe nAmamudrikottAraNam / labdhyaparyAptakaraNAparyAptavicAraH / 42 bhUkampe hetutrym| nandanavane balakUTasthitivicAraH / unmagnanimagnanadInirgamapravezavicAraH / 45 gajadantAnAM vicaarH| 46 lavaNAntargatazItAzItodAzrotonivarttanahetuH / vizeSazatakam 000 praznAGkaH pRSThAGkaH aadityaadivrsspnyckvicaarH| 102 kevlimnHpryojnvicaarH| 110 AnatAdidevalokacatuSTayadevAnAM manasA bhogsevaavicaar| 114 sacittA'cittalavaNapAnIya pariSThApanavidhiH / 51 bArasayojanamusabhe iti gAthA aprmaanniibhuutaa| biddhAviddhamuktAphalAni svasthAnacyutAni prAsukAni / 53 gahurikAkarabhIkSIrasya abhakSyatvAdhikAraH | acittavanaspatInAmapi yatanA / vidyutpradIpAdiprabhANAM sparza'pi doSa iti vicAraH / 136 tndulmtsyaadhikaarH| 142 kssullkbhvvicaarH| samyaktvalAbhAnantaramapi navapalyopamasthitikarmakSaye vrtprtipttiH| 150 ekabAdaraparyAptakanizrayA asaGkhyeyA bAdarAparyAptAH / 154 bhaviSyattIrthakarAdayo narake zubhapudgalAn AhArayanti / vyantarebhyo'pi kecid bhavanapatayo'lparddhayaH / 157 vigrahagativicAre samayatrayaM catuSTayaM vA jiivaanaamnaahaarktvm| zrIsiddhasenadivAkarasya ko gacchaH ? mAsAdInAM lokottarANi nAmAnIti / 173 prathamato jIvAH kSayopazamikasamyaktvam upazamikasamyaktvaM bA labhante iti bicaarH| 174 66 drshnjnyaanyorbhedvicaars| 67 strIpuruSanapuMsakavedAnAM kaalH| 176 68 yonikulbhedvicaarH| 184 36 61 158 172 176
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000 vizeSazatakam - - 21 pRSThAGkaH 185 228 - vizeSazatakam 600 93 apavAde sacittA''dhAkAhAragrahaNam / pippliimricgraahytvvicaarH| sAdhUnAM graahyaagraahytvvstrvicaarH| bahiHparibhogArthe sAdhUnAM mAMsAdigrahaNam / 232 97 zayyAtaragRhe'pi pIThaphalakAdigrahaNam / 98 sAdhUnAM kUpataDAgAdikhanane upadezo na deyo na ca nissedhniiyH| 99 sAdhUnAM kAraNe sati prAsukAmragrahaNam / 100 gacchavAsisAdhUnAM vastradhAvanavidhiH / -tailWANW U 235 praznAGkaH 69 sarveSAmuttaro meruH| 70 kottishilaavicaarH| sidbhdehmaanvicaarH| 72 balavIryapuruSAkAraparAkramANAm arthabhedaH / lavaNasamudrazikhAyAM candrasUryagatyavyAghAtahetuH / sampUrNadazapUrvANi yAvanmithyAtvaniSedhaH / assttaahikaatryotsvsNmtiH| 76 strINAM muktigamananiSedhanirAsaH / kutrikaapnnvicaarH| nigodAnisRtya manuSyabhavaM prApya marudevA siddhaa| vyavahArataH saadhvH| bhavyajIvAnAM lakSaNam / shriimhaaviirtpomelvicaars| pRthivyAdInAM paJcAnAmapi acittatvam / pnycendriyvissyvicaarH| kuNAlAyA vinAzAttRtIyavarSe kuruttotkuruttsaadhvornrkgmnm| pdssttkvyaakhyaa| sAdhUnAM kaTau davarakabandhanam / 87 jhANaMtarivaTTamANassa arthaH / assttaadshbhaarvnsptisvruupm| marudevI dehmaanm| tadukkaraM vA narapAsamoyaNa iti zuddha pAThaH / mithyAtvasya guNasthAnatvam / chadmasthAvasthAyAM zrImahAvIrasya uktiH / 00000000. 00 218 220
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ arham zrIkharataragacchezayugapradhAna zrIjinacandrasUrINAM pautrairupAdhyAyazrImatsamayasundaragaNibhirviracitam shriivishessshtkm| sudharmasvAminaM natvA tadIyavacanAnugam / vizeSazatakaM vakSye ziSyapraznottarapradam / / 1 / / nanu- zrIkRSNavAsudevastRtIyanarake samutpannastatra cotkRSTatve'pi tasyAyuH saptasAgaropamANi eva, atha ca zrInemerbhAvizrImadamamatIrthaMkarasya dvAdazasya cAntaraM mahat, tataH kathaGkAraM saGgatimaGgati caitad ? 'ucyate' zRNu ziSya ! zrIkRSNavAsudevasya tRtIyanarakAt nirgatasyApi naradevarUpabhavadvayasyAntarAle karaNAd na kA'pyasaGgatiH, yaduktaM zrIsaGghadAsagaNikRtavasudevahiNDau, tathAhi-- " kaNho taiyAe puDhavIe uvvaTTittA, - vizeSopaniSa zrI sudharmasvAmine namaskAra karIne temanA vacanane anusAre ziSyanA praznono uttara henArA 'vizeSazata' graMthane 'hIza. // 1 // (1) prazna :- zrI kRSNavAsudeva zrI nara mAM utpanna thayo. temAM temanuM AyuSya utkRSTa hoya, to paNa sAta sAgaropama ja hoI zake. paNa zrIneminAtha ane bhAvi covIzInA bAramA tIrthaMkara amamasvAmInuM AMtaruM to moTuM che. to pachI narakamAMthI nIkaLIne zrIkRSNano jIva bAramA tIrthaMkara banaze - e vAta zI rIte saMgata thAya ? uttara :- zrIkRSNa narakamAMthI nIkaLIne manuSya ane deva ema be bhava paNa te AMtarAmAM karaze. mATe koI asaMgati nathI. A vAta zrI saMghadAsa gaNivare vasudevahiMDImAM kahI che 1. kenApi procyate kRSNastRtIyanarake jaghanyena trisaagropmaayuH| brahmadevaloke ca madhyamAyuH saptasAgaropamAyuH, ata eva amamatIrthaMkaravArake balabhadrasiddhiH / 2 vizeSazatakam iheva bhArahe vAse sayaduvAre nayare jiyasattussa ranno puttatAe uvavijjaUNa pattamaMDaliabhAvo pavvajjaM paDivajjiya titthayaranAmakammaM samujjaNittA baMbhaloe kappe dasasAgaropamAU hoUNa tao cuo vArasamo amamo nAma arahA bhavissassi" iti / ratnasaJcaye'pyuktam nirayAo narabhavammi devo hoUNa paMcame kappe / tatto cuo samANo vArasamo amamatitthayaro / / 1 // iti kRSNasya bhavacatuSTayavicAraH / / 1 / / - saptakakSaye kSAyikam iti uktatvAt sati kSAyike samyaktve zrIkRSNavAsudevaH kathaM tRtIyanarakAvanIM jagAma zreNikazca prathamAmiti ? *vizeSopaniSad 'kRSNa tRtIya narakamAMthI nIkaLIne A ja bhArata varSamAM zatadvAra nagaramAM jitazatru rAjAnA putra tarIke utpanna thaIne maMDalikapaNuM prApta karIne, pravrajyAno svIkAra karIne tIrthaMkara nAmakarmanuM upArjana karIne brahmaloka nAmanA paMcama (vaimAnika) devalokamAM daza sAgaropama AyuSyavALA thaIne, tyAMthI cyavI bAramA amama nAmanA arihaMta thaze.' A ja rIte ratnasaMrAyamAM paNa kahyuM che - *narakathI nIkaLIne manuSyabhavamAM jaze. pachI paMcama devalokamAM heva yardhane, tyAMthI yyavIne jAramA 'amama' tIrthakara yaze.' mA rIte kRSNanA yAra bhavano vicAra jyo. // 1 // (2) prazna :- anaMtAnugaMdhI odha-mAna-mAyA-lola, mithyaatvmohanIya, samyaktvamohanIya ane mizra mohanIyano kSaya thAya che tyAre kSAyika samyaktva utpanna thAya che. zrIkRSNa vAsudeva ane zreNika mahArAjA pAse kSAyika samyaktva hatuM, to paNa teo trIjI 1. anantAnubandhinAM krodha-mAna- mAyA lobhAnAM mithyAtvamohanIyasya samyaktvamohanIyasya mizramohanIyasya ca kSaye /
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000vizeSazatakam ucyate, kSAyikaM dvadhA zuddhamazuddhaM ceti, tatra zrIkRSNazreNikayorazuddhaM kSAyika, tasya sAdisaparyyavasattvAditi na virodhaH, yaduktaM zrInavapadaprakaraNavRttI, tathAhi- kSAyikasya zuddhA'zuddhabhedena dvibhedatvAt, tatra apAyasadvyavikalA bhavasthakevalinAM muktAnAM ca yA samyagdRSTistacchuddhaM kSAyikama, tasya ca sAdyaparyavasAnatvAt nAsti eva bhagaH, yadAha gandhahastI - bhavasthakevalino dvividhasya sayogAyogabhedasya siddhasya vA darzanamohanIyasaptakakSayAvirbhUtA samyagdRSTiH sAdiraparyavasAneti / yA tvapAyasahacAriNI zreNikAderiva samyagdRSTiH tadazuddhaM kSAyikam, tasya ca sAdiparyavasAnatvAt asti pratipAtaH, yaduktaM gandhahastinA- tatra yA ca -vizeSopaniSad ane pahelI narakamAM kema gayA ? uttara :- kSAyika samyakta be prakAranuM hoya che, zuddha ane azuddha. temAM zrIkRSNa ane zreNikanuM azuddha kSAyika hatuM. kAraNa ke te sAdi sAMta hatuM. mATe temanuM narakagamana thayuM temAM virodha nathI. zrI navapada prakaraNanI vRttimAM kahyuM che - kSAyika zuddha-azuddha ema be prakAre che. temAM apAya tathA saddhavyathI rahita evI bhavasthakevalIo ane siddhanA jIvonI je samyagdaSTi, te zuddha kSAyika che. te sAdi-aparyavasita che, mATe teno bhaMga thato nathI. gaMdhahatie kahyuM che - bhavastha kevalI be prakAre che, sayogI ane ayogI. te baMnene ke siddhanA jIvana darzanamohanIya vagere saptakanA kSayathI pragaTa thayelI je samyagdaSTi te sAdi anaMta che. paNa je apAyasahita evI zreNikarAjA vagere jevI samyagdaSTi che, te azuddha kSAyika che. te sAdi sAMta che. tethI teno pratipAta che. gaMdhaharie tyAM kahyuM che- "je apAyasaddhavyavartinI hoya. ahIM apAya eTale matijJAnano aMza. sadbhavyo eTale zuddha -vizeSazatam 8 apAyasavavyavartinI apAyo matijJAnAMzaH, sadvyANi zuddhasamyaktvadalikAni, tadvatinI, zreNikAdInAM ca sadvyApagame bhavati apAyasahacAriNI, sA sAdiHsaparyavasAnA ceti, kevalajJAnotpattI apAyakSaye, apAyo matijJAnAMzastatkSaye asau bhavati, na prathamakaSAyodaye, tatkAle tadudayA'bhAvAt, tat kSaye eva tasyotpattiriti,alaM prasaGgena, iti zuddhAzuddhaM kSAyikaM dvividham / / 2 / / nanu- devAnAm ekasmin nATake kiyAn kAlo lagati ? kvApi zAstre dRSTaM zrutaM vA ? 'ucyate' zrIpArzvanAthadazagaNadharasambandhe saptamagaNadharAdhikAre devanATakasya caturvarSasahasramAnasyoktatvAt, tathA ca tatpAThaH"jANaM devANaM pechaNayaM pi cauhiM vAsasahassehiM samappai" iti -vizeSopaniSadra samyaktanA daliko. temAM je samyagdaSTi vartatI hoya, zreNika vagerene sadravyano apagama thAya, tyAre te apAyasahita evI samyagdaSTi bane che. ane te sAdi sAMta che. kevaLajJAna utpanna thAya tyAre apAyano kSaya thAya che. apAya eTale matijJAnano aMza. tenA kSaye A (naraka) thAya che. prathama (anaMtAnubaMdhI) kaSAyanA udayamAM thatI nathI. kAraNa ke te kALe teno udaya hoto nathI. kAraNa ke anaMtAnubaMdhI kaSAyano kSaya thAya, tyAre ja kSAyika samyakta utpanna thAya che. mATe prasaMgathI saryuM. A rIte zuddha ane azuddha ema be prakAre kSAyika sakhyattva che. llll (3) prazna :- devonA eka nATakamAM keTalo samaya lAge che ? zuM e koI paNa zAstramAM jovAyuM ke saMbhaLAyuM che ? uttara :- zrI pArzvanAthanA daza gaNadharanA saMbaMdhamAM saptama gaNagharanA adhikAramAM devanATaka cAra hajAra varSo sudhI cAle che, ema kahyuM che. te pATha A pramANe che - 'je devonuM nATaka cAra hajAra varSe samApta thAya che." A
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000 vizeSazatakam - devAnAM nATakakAlapramANavicAraH / / 3 / / nanu- jamAlebhagavadvacanotthApakatvena, ajino'pi jino'hamiti asatpralApapUrvaM bhagavatA samaM vAdakArakatvena ca anantasaMsAritvaM kecid vadanti tat satyam asatyam vA, ucyate, naitad anantasaMsArikatvaM vicAryamANaM carcAcaJcubhiH saGgatimaGgati, jamAleH zrIupadezamAlAvivaraNAntargatavyAkhyAprajJaptipAThAnusAreNa paJcAnAM tribhirguNane paJcadazAnAmeva bhavAnAM bhAvAt, etadarthasaMvAdakaM ca zrIhemAcAryakRtavIracaritraM tathAhi "cyutvA tataH paJcakRtvo bhrAntvA tirygnRnaakissu| avAptabodhirnirvANaM jamAliH samavApsyati / / 106 / / " iti evam eva paJcadazabhavapratipAdikaM zrImadabhayadevasUrisantAnIyazrIguNacandragaNibhiH ekonacatvArizadadhikaikAdazazatasaMvatsare (1139) -vizeSopaniSada haivonA nA25nA 50nA pramAAno vicAra thayo. ||3|| (4) prazna :- mAlIme prabhunuM vayana tyApyuM tuM. pod pina na hovA chatAM paNa 'huM jina chuM evo mithyApalApa karIne bhagavAna sAthe vAda karyo hato. tethI te anaMtasaMsArI che, evuM keTalAka kahe che, te satya cha masatya ? uttara :- vicAra karIe to lAge che ke e anaMtasaMsArIpaNuM ghaTatuM nathI. kAraNa ke upadezamAlAnA vivaraNanI aMdara vyAkhyAprajJatino pATha Apyo che, tene anusAre pAMcane traNathI guNatA paMdara bhavo ja thAya che. zrI hemacandrAcArya kRta zrIvIracaritra paNa A vAtano saMvAda kare che - 'tyAMthI cyavIne pAMca vAra tiryaca-manuSya ane devamAM bhramaNa karIne jamAli bodhi prApta karIne nirvANa pAmaze. ||106o. zrIabhayadevasUrinI paraMparAmAM thayelA zrIguNacandragaNie vi.saM. 1139 mAM zrIvIracaritranI racanA karI hatI. temAM paNa kahyuM che - - vizeSazatakam 000 kRtaM shriiviircritrmpi| tathAhi "puNaravi goyamasAmI pucchai bhayavaM tao stthaannaao| caiuM kaIhiM bhavehiM pAvissai mokkhapuravAsaM / / 1 / / jiNanAheNa bhaNiyaM suratirianaresu pNcvelaao| bhamiUNa pattabohI lahii nivvANasokkhAI ti||2||" evaM zrIupadezamAlAvRttAvapi karNikAnAmikAyAm, tathAhi"pratyanIkatayA dharmAcAryAdInAM tu tatra sH| kilbiSI kilbiSeSveva devatvam api labdhavAn / / 1 / / tiryagmanuSyadeveSu bhrAntvA ca katicid bhvaan| bhUtvA mahAvideheSu dUrAnnivRttimeSyati / / 2 / / punaH zrIbhagavatIsUtralaghuvRttAvapi jamAle: paJcadazabhavAnAM sammatiH spaSTA nirdiSTA, tathAhi "cattAri paMcatti" catuH paJca bhavAn nairayikatiryagyonikamanuSyadeveSu kRtvA devAH kilbiSikAH sidhyantItyarthaH, iti sAmAnyAdhikAre devakilciSibhavAH, jamAlimapekSya tu IdRzo jamAlistiryakSu -vishessopnissd'pharIthI gautamasvAmi pUche che ke- svasthAnathI cyavIne te keTalA bhave mokSe jaze ? jinanAthe kahyuM - pAMca vAra sura-tiryayamanuSyamAM bhamIne bodhine prApta karIne te muktisukhone pAmaze." A ja rIte upadezamAlAnI vRtti karNikAmAM paNa kahyuM che - dharmAcArya vagerenA pratyenIkapaNAthI te kilbiSiyA devomAM kilziSIpaNuM pAmyo che. keTalAka bhavo sudhI tiryaca-manuSya-devagatimAM bhramaNa karIne mahAvidehamAM utpanna thaIne cirakALe nirvANa pAmaze.' vaLI zrIbhagavatIsUtranI laghuvRttimAM paNa jamAlinA 15 bhavo che evI saMmatino spaSTa nirdeza karyo che - 'cAra pAMca- cAra-pAMca bhavo naraka-tiryaya manuSya-devagatimAM karIne kilbiSiyA devo siddha thAya che, evo artha che. A rIte
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ - vizeSarIta che RvizeSazatam - manuSyeSu deveSu evaM pratyekaM paJca paJca bhavanena jamAlibhavena ekena saha jAtAn SoDazabhavAn kRtvA setsyatItyarthariti / nanu- bhagavatyAM sUtrAdarzeSu "cattAri paMca tirikkha joNia maNussadevesu" ityAdipATho dRshyte| tatastasya trayodazAzcaturdazA vA bhavAH syuH, katham ? trayANAM tiryagAdipadAnAM dvAbhyAM "cattAri paMceti" padAbhyAM saMyojanAt, tata: sthAnadvaye catvArazcatvAraH (8) ekatra paJceti trayodazA, athavA ekatra catvAraH padadvaye paJca paJceti caturdazA bhavanti, na tu paJcadazA iti / 'ucyate', "cattAri paJceti" pAThaH zrIprajJaptivRttikRtA na vyAkhyAtaH, nApi zrIhemAcAryAdibhiH sUtrAdazeSu -vizeSopaniSadsAmAnya adhikAramAM kilbiSi devanA bhavo kahyAM che. jamAlinI apekSAe to Avo AzAtanA karanAra jamAli tiryaMca, deva ane manuSyomAM pratyekamAM pAMca-pAMca bhava karIne, jamAlinA bhavane sAthe gaNIne soLa bhava karIne siddha thaze, evo artha che. prazna :- bhagavatIsUtranA hastAdarthomAM to 'cAra pAMca tiryaMcamanuSya devomAM' ItyAdi pATha dekhAya che. mATe jamAlinA tera ke cauda bhavo thAya. kevI rIte ? to tiryaya vagere traNa padone 'cA-pAMca' A be pado sAthe joDavAthI. tethI be sthAnamAM cAra-cAra ema joDavAnuM ane eka sthAnamAM pAMca ema joDavAnuM A rIte 4+4+5 = 13bhava thAya. athavA to ekamAM cAra ane meM mAM pAMca ema joDavAnuM, eTale 455 = 14 bhava thAya. paNa 15 bhava na thAya. uttara :- 'catAri' vagere je pATha vartamAna AdarzomAM maLe che, tenI zrIprajJativRttikAre vyAkhyA karI nathI. vaLI zrIhemacandrAcArye paNa sUtranA AdarzomAM te pATha joyo nathI, kAraNa ke temaNe pote dRSTA, svakRtagrantheSu paJcadazabhavAnAm eva pratipAdanAt, punaH zrIupadezamAlAvRttikRtApi zrIbhagavatImUlagranthAbhidhAnaM paJcadazabhavasammatitayA pratipAditam, tathAhi "AjIvagagaNaNeyA rajjasiriM pahiUNa ya jmaalii| hiamappaNo karito na ya vayaNijje iha paDato" / / 459 / / iti gAthAyAm, AjIvanti dravyaliGgena lokamiti AjIvakA ninavAsteSAM gaNo gacchastasya netA nAyako gururityarthaH, rAjyazriyaM prahAya parityajya pravrajyAM gRhItvA, 'ca'zabdAd AgamaM ca adhItya jamAlirbhagavajjAmAtA hitamAtmane akariSyat, yadi ityadhyAhAraH, tato na ca naiva vacanIye kriyamANaM kRtam iti azraddadhAnaH, kRtameva kRtaM viparItaprarUpaNalakSaNAda ahitAcaraNAdeva nihahnavo'yamiti lokamadhye --vizeSopaniSa rayelA graMthomAM paMdara bhava ja kahyA che. vaLI upadezamAlAnA vRttikAre paNa zrIbhagavatIsUtranA mULa graMthano sAkSI pATha 15 bhavamAM saMmatirUpe Apyo che - 'AjIvaka gaNano netA jamAli rAjyalakSmIne choDIne jo Atmahita karata, to te apayazamAM na paData." A gAthAnI TIkA - je dravyaliMgathI loko para gujAro kare che teo AjIvaka = nirnavo che. temano gaNa = gaccha. tenA netA = nAyaka = guru, rAjyalakSmIne choDIne = dIkSA laIne. 'ca' zabdathI Agama bhaNIne prabhuvIrano saMsArIpaNe jamAI, AtmAnuM hita karata, ahIM 'jo' zabdano adhyAhAra karavAno che, to apayazamAM na paData. teNe 'karAtu hoya te thaI gayuM che" e vacanamAM zraddhA na karI, 'thaI gayuM hoya e ja thaI gayuM che" evI viparIta prarUpaNArUpa ahitAcaraNa karyuM. tethI ja lokomAM 'A nidbhava che" evo teno apayaza thayo. vaLI duSkara tapa karavA chatAM paNa te kibipiyA
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSazatam - vacanIye patitaH, duSkaratapovidhAne'pi kilbiSidevatvaM ca nirvartitavAn iti, uktaM ca prajJaptI "kahaM NaM bhaMte ! jamAlI aNagAre arasAhAre jAva kAlagaye laMtayakappe terasasAgarovamaTThiyesu devesu kivvisiesu devattAe uvavanno ? goyamA ! jamAlI NaM AyariyapaDaNIyayAe ityAdi" jAva jamAlI NaM bhaMte ! tAo devalogAo Aukkhae jAva kahiM uvajjihitti ? goyamA ! "cattAri paMca paMciMdiya tirikkhayoNiya maNussadeva bhvgghnnaaii| saMsAramaNupariyaTTittA tao pacchA sijhahi" rUtyA tato'yaM pATho'sAmpradAyika iva prtibhaaste| nanu- upadezamAlAvivaraNe anantaM bhavaM ca nirvattitavAn ityuktam, tatkathaM na virodhaH, 'ucyate' anantam iti svarUpataH saMsAravizeSaNamasti, -vizeSopaniSad devomAM gayo. prajJatimAM kahyuM che - | 'bhagavaMta ! jamAli aNagAra to arasa AhAra vAparatA hatA yAvata kALa karIne lAMtaka devalokamAM 13 sAgaropamanI sthitivALA devomAM kilziSa devarUpe kema utpanna thayA ? gautama ! jamAlI AcAryanI pratyenIkatAthI ItyAdi... yAvat bhagavaMta ! jamAlI AyuSyano kSaya thatA te devalokamAMthI cyavIne kyAM utpanna thaze ? gautama ! cAra-pAMca bhavo paMcendriya tiryaca, manuSya ane devomAM karIne saMsAramAM bhamIne pachI siddha thaze." ItyAdi. mATe prastuta pATha (pUrvokta cattArio pATha) asAMpradAyika = Agama paraMparAne na anusarato hoya evuM lAge che. prazna :- upadezamAlAnA vivaraNamAM saMsAra anaMta karyo evuM kahyuM che, to virodha kema nathI ? uttara :- anaMta e saMsAranuM svarUpa vizeSaNa che. tene jamAli sAthe joDavAnuM nathI. saMsAra anaMta che, e to sarva lokone pratIta - vizeSazatam 898 na tu jamAlinA sambandha iti, saMsArasya anantatvaM tu sarvajanapratItam eva, anyathA tu sarveSAM muktipakSa: kakSIkRtaH syAt, paJcadazabhavAnAmapi saMsArarUpatvAt, iti sarvaM samaJjasaM jAtam, vRddhaheyopAdeyavRttI tu anantam bhavam iti pATha eva naasti|| nanu- tathApi zrIsamavAyAGgasUtravRttipAThAnurodhena jamAlezcaturantasaMsArakAntAratApattirApannA, tatpATho yathA "icceyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM atIte kAle anaMtA jIvA ANAe virAhittA cauraMtasaMsArakaMtAraM aNupariyaTTisu" sAmprataM dvAdazAGgavirAdhanAniSpannatraikAlikaM phalamupadarzayannAha "icceyaM" ityAdi, ityetad dvAdazAGgagaNipiTakam atItekAle'nantA jIvA AjJayA virAdhya caturantasaMsArakAntAram "anupariyaTTisutti" anuparivRttavantaH, idaM hi dvAdazAGgaM sUtrArthobhayabhedena trividham, tatazcAjJayA -vizeSopaniSaja che. jo evuM na mAno, to badhAnI mukti mAnI levI paDaze. 15 bhavo paNa saMsArarUpa che. mATe jamAlie eTalo saMsAra vadhAryo evI vivakSA ahIM samajavAnI che. A rIte badhuM saMgata thAya che. vaLI, vRddha heyopAdeyA vRttimAM to 'anaMta saMsAra' evo pATha ja nathI. prazna :- to paNa samavAyAMgasUtranI vRttinA pAThanA anurodhathI jamAli caturvidha saMsAravanamAM bhaTakyo evuM mAnavuM paDaze. teno pATha A mujaba che - atIta kALamAM anaMta jIvo A dvAdazAMgInI virAdhanA karI cAturaMga saMsAravanamAM bhaTakyA che. vartamAnamAM dvAdazAMgInI virAdhanAthI thayeluM saikAlika phaLa batAvatA kahe che - 'A rIte A' ItyAdi. A rIte atIta kALamAM anaMta jIvo A dvAdazAMgInI AjJAthI virAdhanA karIne cAturaMga saMsAravanamAM bhaTakyA che. A dvAdazAMgI sUtra-artha-ubhaya Ama traNa prakAranuM che. tethI AjJAthI eTale ke sUTAjJAthI-kadAgrahathI mULa pATha karatA judo pATha bolavo vagerethI
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 vizeSazatakam 11 sUtrAjJayA abhinivezato'nyathApAThAdilakSaNayA atItakAle'nantA jIvAzcaturantasaMsArakAntAraM nArakatiryagnarAmaravividhavRkSajAladustaraM bhavATavIgahanam ityarthaH, anuparivRttavanto jamAlivat / / 1 / / arthAjJayA punarabhinivezato'nyathAprarUpaNAdilakSaNayA goSThAmAhilavat / / 2 / / ubhayAjJayA punarevaMvidhAcAraparijJAnakaraNodyatagurvAdezAderanyathAkaraNalakSaNayA gurupratyanIkadravyaliGgadhAryanekazramaNavat / / 3 / / sUtrArthobhayam virAdhya ityarthaH ityatra 'ucyate ' jamAleH sUtrAjJA- virAdhanAyAm atra ekadezadRSTAnto jJAtavyaH, na caturantasaMsArakAntAratAyAm, anyathA caturantasaMsArakAntAram anuparAvRttavanta ityuktatvena anantajIvAnAm iva jamAlerapi atItakAle saMsAra- vizeSopaniSad atItakALamAM anaMta jIvo nAraka-tiryaMca-manuSya-devarUpa vividha vRkSa samUhathI dustara gahana bhavATavImAM bhaTakyA che, jamAlinI jema. ||1|| arthAjJAthI abhinivezathI anyathA prarUpaNA vagere karavAthI, goSThA mAhilanI jema. / / 2 / / ubhayAjJAthI- A rIte paMcavidhaAcAranA jJAna ane AcAraNamAM udhata evA gurunI AjJA vagerethI anyathAkaraNa dvArA, gurupratyanIka dravyaliMgI zramaNanI jema. II3II sUtrArtha ubhayanI virAdhanA karIne, evo ahIM artha che. uttara :- 'jamAline sUtrAjJAvirAdhanAmAM udAharaNa tarIke kahyo che. te udAharaNa ekadeza samajavuM. arthAt jamAlie sUtrAjJAnI virAdhanAthI saMsArabhramaNa karyuM. eTaluM ja ahIM tAtparya samajavuM. cAturaMgasaMsAravanamAM bhramaNa karyuM, evo artha na levo. jo A rIte ekadezapaNuM na svIkAro to jema anaMta jIvoe saMsArabhramaNa karyu hatuM ema bhUtakALamAM nirdeza che, tema jamAlie paNa bhUtakALamAM saMsArabhraNaNa karyuM evo artha thAya. ane temAM to pratyakSa Agama virodha che. kAraNa ke zAstramAM to bhaviSyakALamAM jamAlinuM bhavabhramaNa kahyuM che. paMcaliMgiprakaraNanI vRttimAM kahyuM che - vizeSazatakam paryaTanam Apadyeta, tatsadbhAve ca pratyakSAgamavirodha: syAt, jamAlerAgAmikAle bhavabhramaNasya pratipAdanAd yaduktaM paJcaliGgivRttI, tathAhitatazcyutaH kSayikavan nikAmamuddAmamArAturamAnaso'sau / anyAnyayonIrupabhokSyate yad mithyA'bhimAnasya vijRmbhitaM tat / / 1 / / paJcaliGgiTippanagata viSamapadArthastu ayam, kSayavyAdhimatpuruSa iva mAraH kAmo maraNaM ca yonayo bhavAni jIvotpattisthAnAni ceti / punastapAgacchIyazrIhIravijayasUriprasAdIkRtapraznottarasamuccaye tacchiSya 12 paNDitakIrttivijayagaNisamuccite mahopAdhyAyazrIkalyANavijayagaNikRtanavamaprazne'pi pratyuttaraM tathaiva tathAhi, tathA zrIbhagavatyanusAreNa kaNikAvRttivIracaritrAdyanusAreNa ca jamAleH paJcadazabhavA eva jJAyante iti / punaratrArthe ekonapaJcAzadadhike SoDazazatasamvatsare, poSapUrNimAyAM zrIrAjanagare tapAgacchIyazrIdharmasAgaropAdhyAyairapi saGghasamakSaM mithyAduSkRtapaJcakadAne -vizeSopaniSad 'tyAMthI cyavIne jamAli utkaTa kAmAtura mana vALo thaIne kSayavALI vyaktinI jema anyAnya yoniomAM duHkhI thaze, tenuM kAraNa tenuM (jamAlinA bhavanuM) mithyAbhimAna ja che.' paMcaliMginA TippaNamAM viSama padano artha A rIte Apyo che'kSaya rogavALA puruSanI jema. mAra eTale kAma ane maraNa, yonio eTale janmo ane utpattisthAno.' vaLI tapAgacchIya zrIhIravijayasUrie kRpA karIne prarUpela praznottara samuccayano temanA ziSya paMDita kIrtivijaya gaNie saMgraha karyo che. temAM mahopAdhyAyazrI kalyANavijayagaNikRta navamAM praznamAM paNa te ja pramANe pratyuttara che - 'zrI bhagavatIne anusAre, karNikA vRtti ane vIracaritra vagerenA anusAre jamAlinA paMdara bhava che - evuM ja jaNAya che.' vaLI A viSayamAM vi.saM. 1649 mAM poSa suda pUnamanA divase
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 vizeSazatakam 13 patre ittham eva likhitam, tathAhi tathA amhe zrIbhagavatIsUtra nai meli jamAlinA anantA bhava kahatA, paNi zrIbhagavatIsUtra / / 1 / / zrIhemAcAryakRtavIracaritra / / 2 / / zrImadabhayadevasUrisantAnIyaguNacandrakRtprAkRtazrIvIracaritrAdikagrantha nai anusAri jamAlinai / / 15 / / bhava jaNAyai chiye te mATe e viparIta kahyaM ehanuM paNi micchAmidukkaDaM iti, sAmpratinaH sarvagacchIyA gItArthA api jamAleH paJcadazabhavAneva nigadanti, punaH kevalivaco yad asti tat satyam, iti jamAlipaJcadazabhavAH / / 4 / / nanu - kenApi jJAnapaJcamItapaHkAriNA jJAnapaJcamyAmasAmarthyAdipuSTAlambanavazenopavAsaH karttuM na zakyate'grimadine ca pUryate, tadA paJcamIbhaGgo bhavet na vA, ucyate, na bhaGgaH / yaduktaM zrItilakasUrikRtayogavidhI - vizeSopaniSad rAjanagaramAM tapAgacchIya zrI dharmasAgara upAdhyAye paNa saMgha samakSa pAMca micchAmi dukkaDam ApyA hatA. temAM temaNe patramAM A rIte lakhyuM hatuM. - 'meM bhagavatIsUtranI upekSA karIne jamAlinA anaMtA bhava kahyA hatA, paNa (1) zrI bhagavatIsUtra (2) zrI hemAcAryakRta vIracaritra (3) zrIabhayadevasUri saMtAnIya guNacaMdrakRta prAkRta zrIvIracaritra vagere graMthane anusAre jamAline 15 bhava jaNAya che. te mATe viparIta kahyuM, enuM paNa micchAmi dukkam.' vartamAnanA sarva gacchonA gItArtho paNa jamAlinA 15 bhava che, evuM ja kahe che. vaLI kevaLInuM vacana je che, te satya che. A rIte jamAlinA 15 bhavo siddha thAya che. ||4| (5) prazna :- koIne jJAnapaMcamIno tapa cAlato hoya. ane te jJAnapaMcamInA divase asAmarthya vagere puSTAlaMbanane kAraNe upavAsa na karI zake ane AgalA divase te tapa kare, to paMcamIno bhaMga thAya ke na thAya ? uttara :- na thAya, kAraNa ke zrItilakasUriSkRta yogavidhimAM 14 vizeSazatakam jJAnapaJcamyadhikAre tathAhi " jai kahavi asAmatthaM hoi sarIrassa divvajogeNaM / to uttarakAlaM pi hu pUrijjA asaDhabhAvAu / / 1 / / eteNaM jeNaM cautthavayapAlaNaM daDhaM bhaNiyaM / te bahA sattI sese hatu hor hAyavyuM||||" evaM jJAnapaJcamI kenApi na jJAtA taddine atha ca bhuktam, athavA kRte'pi upavAse vismRtyAdinA bhuktam, tathApi na bhaGgo, yato " aNNatthaNAbhogeNaM sahassAgAreNaM" ityAdi AkArapaJcakaM varttate, anyathA AkArapAThasya nairarthakyam Apadyeta, iti jJAnapaJcamyAM puSTAmba upavAsAkaraNe'pi vismRtyAdinA upavAsamadhye bhuktikaraNe'pi na maH || || nanu sAdhunAm anazane rAtrau pradIpaH kutrApi kaizcit kriyamANo vizeSopaniSad jJAnapaMcamInA adhikAramAM kahyuM che ke 'jo nasIbajoge koI rIte zarIranuM asAmarthya thAya, to azabhAvathI pachI paNa te tapa karI Apavo joIe. kAraNa ke ekAMte to dRDhatApUrvaka karavAnuM hoya to te caturtha vratanuM pAlana che. mATe te sivAyanI je ArAdhanA che, te yathAzakti karavI joIe.' A rIte 'Aje jJAnapaMcamI che' evo koIne khyAla na rahe ane jamI le. athavA to upavAsanuM paccakkhANa karyA pachI paNa vismaraNa vagerethI jamI le, to paNa bhaMga nathI. kAraNa ke 'anyatra anAbhogathI sahasAkArathI' ItyAdi pAMca AgAro hoya che. jo e AgAro bolavA chatAM paNa paccakkhANano bhaMga gaNAto hoya, to e AgArono pATha nirarthaka thaI jAya. mATe jJAnapaMcamIe puSTAlaMbane upavAsa na kare, athavA to vismaraNa vagerene kAraNe jamI le to paNa bhaMga thato nathI. (6) prazna :- sAdhuo anazana kare, tyAre keTalAMka rAte dIvo
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSazatam - dRzyate, taducitam anucitaM vA, ucyate, ucitameva, zrIharibhadrasUrikRtazrIAvazyakabRhadvRttI pAriSThApanikAdhikAre trizatapatre / / 300 / / anazanino diipkrnnprtipaadntvaat| tathA ca tatpAThaH "aha puNa saMjayassa agaNikAeNa kajjaM jAyaM ahiDaMkko vA DaMbhijjai phoDigA vA vAtagaMThI vA antavRddhirvA vasahIe dIhajAIo paviTTho poTTasUlaM vA tAveyavvaM evamAdIhiM ANie kajje kae tattheva paDichubbhai na dei to tehiM kadvehiM jo agaNI tajjAio tatva vigicijjai na hojjA so pi na dejja vA tAhe tajjAeNaM chAreNaM ucchAijjai pacchA annajAieNa vi dIvaesu telaM gAlijjai vattIya nipIlijjai mallagasaMpuDae kIrai pacchA ahAugaM pAlei bhattapaccakkhAyagAdisu mallasaMpuDae kAUNa atthai sArakkhijjai -vizeSopaniSad kare che. te ucita che ke nahIM ? uttara :- ucita ja che. zrI haribhadrasUrikRta bRhad AvazyakavRttimAM pAriSThApanikAnA adhikAramAM BoomAM pAnA para anazanI mATe dIvo karavAnI vAta karI che. te pATha A pramANe che saMyamIne agnikAyanuM prayojana thAya, sApano DaMkha lAge (?), gumaDA, vAtagraMthi (?), AMtaraDAnI vRddhi (?) vasatimAM sApa pravezyo hoya, peTamAM cULa thAya, tenI cikitsA mATe tApaNuM karavuM hoya, Ityadi prayojanomAM agnikAya lAvavAmAM Ave, kAma samApta thatA jyAMthI lAvyA hoya, tyAM ja pAchuM ApavAmAM Ave, na de to te kASTho vaDe te ja jAtano agni hoya, temAM teno tyAga karavAmAM Ave. evo agni na maLe athavA te na Ape, to te ja jAtinI rAkhathI DhAMkI de, na hoya to pachI anya jAtIya rAkhathI paNa DhAMke, dIvAomAM tela gALI le, vATane pIlI de, koDiyAnA saMpuTamAM agnine laI le ane pachI tenuM AyuSya hoya teTalo samaya tenuM rakSaNa kare. - viparIta kae kajje taheva vivego|" iti sAdhUnAm anazane dIpakaraNam / / 6 / / nanu- tAlavRntAdijanyo vAyuH sacitto'citto vA mizrI vA ? 'ucyate', acitta eva, yata oghaniyuktivRttI tathaiva bhaNitam, tathAhiidAnIM vAyukAyA ucyate, asau api trividhA, scittaadiruupH| tatra naizcayikasacittapratipAdanAya Aha "savalayataNughaNavAyA aihimaaiduddiNe ya necchio| vavahArapAINAdI akkaMtAdI ya acitto||552||" saha valayairvarttante iti savalayA ghanavAtAstanuvAtAzca (1) te nizcayataH scittaaH| tathA atihimapAte yo vAyuH (2) atidurdine ca yo vAyuH (3) sa naizcayikaH, vyavahArataH punaH prAcyAdi:-pUrvasyAM yo -vizeSopaniSa anazanI sAdhu vagerene kAraNa paDe tyAre koDiyAnA saMpuTamAM sAcavI rAkhe. kArya thaI jAya eTale te ja mujaba (pUrvokta rIte) tyAga kare. A rIte sAdhuonA anazanamAM dIvo karavAnI vAta kahI.III. (7) prazna :- paMkhA vagerethI thayelo vAyu sayita, acitta ke mizra ? uttara :- acita ja che. kAraNa ke ghaniryuktinI vRttimAM te ja mujaba kahyuM che - have vAyukAya kahevAya che. e paNa traNa prakArano che. sacita vagere rU5. temAM nizcayasacittanuM pratipAdana karavA mATe kahe che - 'valayasahita tanuvAta, dhanavAta, atihima ati durdinamAM vaicayika sacita vAyu che. vyavahArathI prAcInAdi (pUrvAdi dizAno) sacitta vAyu che. ane AkrAntAdi acitta che. piparA je valayasahita varte che te savalaya che. savalaya ghanavAta che ane savalaya tanuvAta, te nizcayathI sacita che. ati himapAta thAya, tyAre je vAyu hoya ane ati durdina (vAdaLAo atyaMta
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 vizeSazatam - dizi, AdigrahaNAd uttarAdiH parigrahaH / etad uktaM bhavati- atihimA'tidurdinarahito yA prAcyAdivAyuH sa vyavahArataH sacittaH (4) / idAnImacittaH- "akkaMtAdIya acittotti" yaH kardamAdI AkrAnte sati bhavati so'cittaH, sa ca paJcadhA "akkaMte 1 dhaMte 2 pIlie 3 sarIrANugame 4 samucchime 5 tattha akkato cikhillAdisu 1 dhaMto ditimAdIsu 2 pIlio puttacammAisu 3 UsAsanIsAsavAU udarasthANio 4 saMmucchimo tAlaviMTAdIhiM jaNio 5" idAnIM mizra ucyate, Aha kiM puna: kAraNam iha mizraH pazcAd vyAkhyAyate, 'ucyate' acittenaiva sAdhurvyavahAraM karoti, sa ca gRhItaH sanneva mizrIbhavati, asya arthasya pradarzanArthaM pazcAda mizra ucyte| -vizeSopaniSa gherAyelA hoya evo divasa) hoya, tyAre je vAyu hoya te naicayika rIte sacita che. vyavahArathI je pUrva vagere dizAmAMthI 'vagere'thI uttara Adi samajavI. Azaya e che ke je atihima ane ati dina sivAyano je pUrva vagere dizAno vAyu hoya, te vyavahArathI sacitta che. 'ane AkrAntAdi ayita che eTale kAdava vagere dabAvAthI je vAyu thAya te acita che. te vAyu pAMca prakAre che. (1) AkAta (2) dhAnta, (3) pIDita (4) zarIranagama (5) samUcchima. temAM (1) AkAnta kAdava vageremAM hoya che. (2) dhAna dhamaNa (ghamaNa = cAmaDAnI kothaLIrUpa luhAranuM upakaraNa) vageremAM hoya che. 3) pIlita vasa, carma vageremAM (4) zarIrAnugama ucchavAsa-niHzvAsa rUpa udara sthAnIya hoya che. (5) samUcchima paMkhA vagerethI thayelo. (oghaniryukti ll161ii vRtti) have mizra kahevAya che. zaMkA :- mizra pachI kahevAnuM kAraNa zuM ? samAdhAna :- sAdhu ayita vAyuthI ja vyavahAra kare che. te letAnI sAthe ja mizra thAya che A artha batAvavA mATe pachI mizra - vizeSarIta che "hatthasayamegagaMtA daio acittaviiyae miiso| taiyammi o sacitto vatthI puNa porisidiNehiM tti||1||" zrIbhagavatIsUtravRttiprathamazatakadazamoddezake'pi, yathA "vAuyAeNaM" ityAdi / atha ucchvAso'pi vAyutvAd, anyena ucchvAsavAyunA bhAvyam, tasyApi anyena, evam anavasthA, naivam, acetanatvAt tasya, iti tAlavRntAdijanitavAyoracittatvam / / 7 / / nanu- pUrvaM jJAtAdharmakathAyAM kati kathAnakAni punaruktA'punaruktAni, kati cApunaruktAni Asan ? 'ucyate' zRNu, punaruktApunaruktAni -vizeSopaniSad kahevAya che. so hAtha sudhI dati jAya tyAM sudhI teno vAyu acita hoya, bIjA so hAtha jAya tyAM sudhI mizra hoya che ane trIjA so hAtha jAya tyAre sacitta hoya che. basti = cAmaDAnI khAla. tene ayita vAyuthI bharavAmAM Ave to te utkRSTa snigdhakALe eka prahara jeTalA samaya sudhI acitta rahe che. ema karatA yAvat utkRSTa RkSa kALe tarNa divasa sudhI acitta rahe che. (oghaniryukti ll39rA vRtti) llll' zrI bhagavatIsUtranA prathama zatakanA dazamAM uddezAmAM paNa kahyuM che - "vAyukAyathI' ItyAdi. ucchavAsa paNa vAyu che. mATe tenAthI anya ucchavAsavAya hovo joIe. e ucchavAsa jenuM zarIra che. evo 'ucchavAsavAyu" alaga jIva mAnavo paDaze. te paNa vAyu che. tethI anya ucchavAsavAyu mAnavo paDaze. Ama anavasthA thaze. Avo doSa koI Ape to te ucita nathI. kAraNa ke ucchavAsavAya acitta hoya che.' A rIte paMkhA vagereno vAyu acita hoya che. ll7ii. (8) prazna :- pUrve jJAtAdharmakathAmAM keTalI kathAo punaruktaapunarukta hatI ? ane keTalI apunarukta hatI ?
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 000 vizeSazatakam - koTizatadvayaM SaTcatvAriMzatkoTayaH paJcAzat lakSAzca, apunaruktAni punaH ardhacaturthAH kottyH| nanu- kayA paddhatirItyA eteSAM kathAnakAnAM sarvamAnaM pRthak pRthak mAnaM punaruktatvam apunaruktatvaM ca jJAtuM zakyam ityAha, zrUyatAma, prathamazrutaskandhe ekonaviMzati jJAtAni santi, tatra ekAdazAdiSu ekonaviMzatiparyyanteSu navaSu jJAteSu catvAriMzadadhikAni paJca paJca zatAni AkhyAyikAnAM jJeyAni, tatra ekasmin jJAte vartamAnAni cattvAriMzadadhikAni paJcazatAni catvAriMzadadhikapaJcazatA AkhyAyikA navabhirguNyante, jAtAni catvArisahasrANi aSTazatAni SaSTyadhikAni (4860) AkhyAyikAnAm, punastatrApi ekasyAm AkhyAyikAyAM paJca paJca zatAni upAkhyAyikAnAm, tataH pUrvoktAni paJcAzatguNitAni jAtA upAkhyAyikAnAM caturviMzatirlakSAH triMzat sahasrAzca (2430000) punastatrApi ekaikasyAm upAkhyAyikAyAM paJca paJca AkhyAyikopakhyAyikAzatAni, tataH pUrvoktAnAm aGkAnAM paJcazataguNane jAtA -vishessopnissduttara :- punarukta-apunarukta kathAo 2 abaja, 46 karoDa, ane 50 lAkha hatI. apunarukta kathAo sADA traNa karoDa hatI. prazna :- kaI rIte A kathAonuM sarva pramANa, pRthak pRthak pramANa, punaruktapaNu ane apunaruktapaNu jANI zakAya ? uttara :- prathama zrutaskaMdhamAM 19 jJAta che. temAM 11 thI 19 sudhInA 9 jJAtamAM 540-pa40 AkhyAyikAo samajavI. A rIte 480 x 6 = 4850 mANyAthikSAmo ya. mAM payA prtye| mANyAyikAmomAM 400-400 = 2430000 6pANyAyiAmo thaI. temAM paNa pratyeka upAkhyAyikAomAM 500-500 AkhyAyikopAkhyAyikA cha. tethI 2430000 x 400 = 1215000000 thayA. mATe 6 - vizeSazatakam 600 AkhyAyikopAkhyayikAH ekaviMzatikoTyadhikaM koTizataM paJcAzallakSAzca (1215000000) tato navajJAteSu etAvanti kathAnakAni Asan, atha dvitIya zrutaskandhe dharmakathAnAM vargadazake tatsaGkhyAm Aha, ekaikasyAM dharmakathAyAM paJca paJca AkhyAyikA zatAni, tatasteSAM dazasaGkhyatvena dazabhirguNitatvAt jAtA AkhyAyikAnAM paJcasahasrAH, punastatrApi ekaikasyAm AkhyAyikAyAM paJca paJca upAkhyAyikAzatAni, tataH paJcazataguNane jAtA upAkhyAyikAnAM paJcaviMzatilakSAH (2500000) punastatrApi ekaikasyAm upAkhyAyikAyAM paJca paJca AkhyAyikopAkhyAyikAzatAni, tataH pUrvoktarAzeH paJcazataguNane jAtAni kathAnakAni paJcaviMzatikoTyadhikaM koTizatamekaM dazakathAsu (1250000000) atha ubhayarAzimIlane kathAnakAnAM koTizatadvayaM SaTcatvAriMzatkoTyA paJcAzat lakSAzca (2465000000) tanmadhye katicit koTyo'punaruktAH katicit koTyaH punaruktAH / nanvetanmadhye kati kathAnakAni apunaruktAni ityAha, laghurAzinA bRhadrAzI zodhite zeSA ardhacaturthAH -vizeSopaniSad jJAtamAM ATalI kathAo hatI. dvitIya zrutaskaMdhamAM dharmakathAnA 10 vargamAM tenI saMkhyA kahe che - eka eka dharmakathAmAM pa00-5oo AkhyAyikAo hatI. tethI 10 x 400 = 4000 mANyAyiAmo ya. mAM pratye mANyAyismomai 400-400 - 24,00,000 pANyAyiAmo tha. mAM para pratye' upAkhyAyikAomAM 500-5oo AkhyAyikopAkhyAyikAo hatI. tethI 25,00,000 x 400 = 1250000000 5thAmo tharcha. baMne rAziono saravALo karatA 2465oooooo kathAo thAya che. temAM keTalAka karoDa kathAo apunarukta che. ane keTalAka karoDa kathAo punarukta che. emAMthI keTalI kathAo apunarukta che, te kahe
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000 vizeSazatakam - koTyo'punaruktAH kathAnakAnAm, yaduktaM zrIsamavAyAGgavRttau ekonaviMzatyadhyayaneSu AdimAni daza jJAtAni jJAtAnyeva na teSu AkhyAyikAdisambhavaH / zeSANi nava jJAtAni teSu punaH ekaikasmin paJca paJca catvAriMzat adhikAni AkhyAyikAzatAni, tatrApi ekaikasyAM AkhyAyikAyAM paJca paJca upAkhyAyikAzatAni, tatrApi ekaikasyAm upAkhyAyikAyAM paJca paJca aakhyaayikopaakhyaayikaashtaani| sampiNDitAni kiM jAtam ? ___ "igavIsaM koTisayaM lakkhA paNNAsameva bodhvvaa| evaM kae samANe ahigayasuttassa ptthaavo||1||" taM jahA dazadhammakahANaM vaggA tattha NaM egamegAe dhammakahAe paMca paMca akkhAiyA sayAI, egamegAe akkhAiyAe paMca paMca uvakkhAiyA sayAI, egamegAe uvakkhAiyAe paMca paMca akkhAia ovakkhAiyA syaaii| evameyANi kiM sajAtaM ? "paNavIsakoTisayaM patthayasamalakkhaNAiyA jmhaa| nava nAyayasaMbaddhA akkhAiyAi eyA teNaM / / 1 / / to sohijjati phuDaM imAo rAzIu vegalANaM tu / puNarutta vajjiyANaM pamANamitthaM viNihiTuM / / 2 / / " zodhite caitasmin sati ardhacaturthA eva kathAnakakoTayo bhavanti -vishessopnissdche- laghurAzine bRhad rAzimAMthI bAda karatAM je rahe che, te sADA traNa karoDa kathAo apunarukta che. samavAyAMga vRttimAM kahyuM che- 19 adhyayanomAM prathama 10 jJAta jJAta ja che. temAM AkhyAyikAo saMbhavita nathI. zeSa 9 jJAta che, temAM pratyekamAM 540-540 AkhyAyikAo che. temAM paNa pratyeka AkhyAyikAomAM 500-5oo upAkhyAyikAo che. ane temAM paNa pratyeka upAkhyAyikAomAM 500-5oo AkhyAyikopAkhyAyikAo che. e badhI maLIne A - vizeSazatakam 600 "akkhAiyAi" AkhyAyikAni / etA evam etatsaGkhyA bhavanti iti kRtvA AkhyAtA bhagavatA mahAvIreNeti / / 8 / / nanu-ceTakanRpasya yAH sapta putryaH satyo abhUvana, tAsAM madhye kA kasya pariNAyitA iti kvApi granthe vivecanam asti navA ? 'ucyate', zrIhemAcAryakRte zreNikacaritre spaSTaM tAsAM pRthak pRthaka svarUpaM bhaNitamasti, tathAhi pRthak rAjJIbhavAstasya babhUvuH sapta kanyakAH / saptAnAmapi tadrAjyAGgAnAM saptaiva devatAH / / 86 / / prabhAvatI 1 padmAvatI 2 mRgAvatI 3 zivApi 4 ca / jyeSThA tathaiva sujyeSThA 6 cellaNA 7 ceti tAH kramAt / / 1195 / / ceTakastu zrAvako'nyavivAhaniyamaM bahan / dadI kanyA na kasmaicid udAsIna iva sthitaH / / 10 / / -vizeSopaniSad saMkhyA thAya che. (agrima paMktio pUrvoktAnusAre samajI levI) III (6) prazna :- 225 satanI sAta putrImo satI havI. mAMthI kaI kone paraNAvI enuM vivaraNa koI graMthamAM che ke nahIM ? uttara :- zrI hemAcArye karela zreNika caritramAM temanuM pRthaka pRthak spaSTa svarUpa kahyuM che - ceTaka rAjAne alaga alaga rANIothI sAta kanyAo thaI hatI. te kanyAo jANe tenA sAta rAjyAMgonI sAta devatA ja hatI. (1) prabhAvatI (2) pAvatI (3) bhRgAvatI (4) zivA (4) payeSThA (9) supayeSThA mane (7) yeeel, mArI maza: te kanyAonA nAma hatA. ceTaka zrAvakane 'parAyA vivAha na karAvavA' evo niyama hato. tethI te jANe madhyastha rahyA hatA ane koIne kanyA ApI na hatI.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ RvizeSazatam - tanmAtara udAsInamapi hyApRcchya ceTakam / varANAm anurUpANAM pradaduH paJcakanyakAH / / 11 / / prabhAvatI vItabhayezvarodAyinabhUpateH / padmAvatI ca campezadadhivAhanabhUbhujaH / / 12 / / kauzAmbIzazatAnIkanRpasya tu mRgAvatI / zivA tUjjayanIzasya pradyotapRthivIpateH / / 93 / / kuNDagrAmAdhinAthasya nndivrddhnbhuupteH| zrIvIranAthajyeSThasya jyeSThA dattA yathAruci / / 5 / 6 / 190 / / 10-6-16/192) itthaM viraktA sujyeSThA svayamApRcchya ceTakam / samIpe vandra nAryAya parivrAm pAvAda 7 ra64 (10-6-266) -vizeSopaniSa udAsIna evA paNa ceTakane pUchIne temanI mAtAoe anurUpa varone pAMca kanyAo ApI hatI. vItabhayanagaranA svAmi udAyine prabhAvatI ApI. caMpA nagarInA svAmi dadhivAhanane padmAvatI ApI. kauzAMbI nagarInA svAmi zatAnIka rAjAne mRgAvatI ApI. ujjayanI nagarInA svAmi caMDaudhota rAjAne zivA ApI. kSatriyakuMDa gAmanA nAtha zrIvIranA moTAbhAI naMdIvardhana rAjAne tenI rucine anusarIne jyeSThA ApI hatI. zreNika rAjAe sujyeSThAnI sammatipUrvaka tenuM apaharaNa karavAno prayAsa karyo, tyAre sujyeSThA ane cellaNA baMne baheno tenI sAthe javA taiyAra thaI. ratnano dAbaDo levA sujyeSThA pAchI pharI. A bAju zatrunA rAjyamAM vilaMba thavo jokhamI hovAthI zreNika celaNAne laIne nIkaLI gayo. A prasaMge vairAgya pAmIne sujyeSThAe ceTaka rAjAnI anujJA laIne caMdanabALA AryA pAse dIkSA lIdhI. zreNika rAjAe cellaNA sAthe gAndharvavivAhathI pariNaya karyo 24 - viparIta gAndharveNa vivAhena pariNIyA'tha cellnnaam| rAjA nAgasulasayorgatvA''khyat tatsutAn mRtAn / / 9 / 270 / / (10-6-272) iti ceTakanRpasaptaputrINAM svasvapatinirNayaH / / 9 / / nanu- indrAjJayA vaizramaNadevo dvArikAM navInAM kRtvA dadau, kimbA pUrva satIm api samudrapAthasA pihitAM satAM prAduzcakAra ? 'ucyate', samudrapAthasA pihitAM satI prAduzcakAra iti uttrm| yaduktaM zrIhemAcAryakRtanemicaritre tathAhi uvAca kRSNastaM devaM yA pUrva pUrvazAGgiNAm / pUryatra dvAriketyAsIt pihitA sA tvayA'mbhasA / / 397 / / mamApi hi nivAsAya tasyAH sthAnaM prakAzaya / tathA kRtvA so'pi devo gatvendrAya vyjijnypt||398 / / zakrAjJayA vaizramaNazcakre ratnamayIM purIm / -vizeSopaniSad ane nAga tathA sulatAne samAcAra ApyA ke apaharaNa samaye thayela yuddhamAM temanA dIkarAo mRtyu pAmyA che. A rIte ceTaka rAjAnI sAta putrIonA sva-svapatino nirNaya kahyo. ll9II (10) prazna :- IndranI AjJAthI kubere nUtana dvArikAnI racanA karIne ApI hatI ? ke pUrve dvArikA hatI ja, paNa sAgaranA pANIthI DhaMkAyelI hatI ane teNe tene pragaTa karI ? uttara :- e dariyAnA pANImAM DhaMkAyelI hatI ane kubere tene pragaTa karI hatI. zrI hemAcAryakRta zrInemicaritramAM kahyuM che ke - kRSNa te devane kahyuM - je pUrve pUrvanA vAsudevonI dvArikA nagarI hatI, jene te pANIthI DhAMkI dIdhI hatI, mArA paNa nivAsa mATe te sthAnane pragaTa kara. tema karIne te deve jaIne Indrane vijJapti karI. zakanI AjJAthI kubere ratnamaya nagarIne pragaTa karI. je bAra yojanA
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ RvizeSazatam - dvAdazayojanA''yAmA navayojanavistRtAm / / 399 / / iti dvArikA samudrapAthasA pihitAM satI prAduzcacAra iti vicAraH / / 10 / / nanu- zrIsamudravijayarAjasya kati aGgajA iti ced 'ucyate' SoDazAH, te tu jarAsindhurAjena sAdhu saGgrAmamadhye AsannadhikAn tu bhagavAn veda / yaduktaM zrIhemAcAryaH svakRte nemicaritre, tathAhi samudravijayasteSu samudra iva durdhrH| tatrA'gAt sarvasannAhI tasyate tanayA api / / 157 / / mahAnemiH satyanemirdRDhanemisuneminI / ariSTanemi- bhagavAn jayaseno-mahIjayaH / / 158 / / tejasseno'bhayo-megha-zcitrako-gautamo'pi ca / zvaphalkA zivanandazca viSakseno mahArathaH / / 159 / / rUti samuvinayI daza(16)putrA ||11|| - vizeSopaniSad pahoLI hatI ane navayojana vistRta hatI. A rIte dvArikA nagarI gupta hatI, sAgarajaLathI DhaMkAyelI hatI. temAMthI pragaTa karI, te vicAra kahyo. (11) prazna :- zrI samudravijaya rAjAnA keTalA putra hatA ? uttara :- soLa, teTalA to jarAsibdha rAjA sAthe yuddhamAM hatAM. adhika to bhagavAna jANe che. zrI hemAcArye svakRta zrInemicatrimAM kahyuM che - teomAM samudra jevA durdhara samudravijaya sarvapariNAha sAthe tyAM AvyA. tenA A putro paNa AvyA - mahAnemi, satyanemi, deTanemi, sanemi, ariSTanemi bhagavAna, jayasena, mahIjaya, tejassena, abhaya, megha, citraka, gautama, zvaphalka, zivanaMda, viSaksena ane mahAratha. A rIte samudravijayanA 16 putro kahyA. (11) - vizeSarIta che nanu- jambUdvIpe ekasmin samaye utkRSTapade kiyatAM jinAnAM janma bhavati ? 'ucyate' caturNAm eva jinAnAM yugapad janma iti, yaduktaM zrIsamavAyAGgasUtravRttI tathAhi "jabuMdIve NaM ukkosapade cottIsaM titthaMkarA smusspjNti|" vyAkhyA- samutpadyante sambhavantItyarthaH, na tu ekasamaye jAyante, caturNAm eva ekadA janmasambhavAt, tathAhi- merI pUrvAparazilAtalayoDhe dve eva siMhAsane bhavato'to tau dvau dvau evA'bhiSicyate dvayordvayorjanmeti, dakSiNottarayostu tadAnI divasasadbhAvAt na bharatairavatayorjinotpattiH, 'ardharAtre eva jinotpattiriti' iti jambUdvIpe utkRSTapade'pi jinctussttynakhetA2AAM -vizeSopaniSadra(12) prazna :- jabUdvIpamAM eka samaye utkRSTa pade keTalA tIrthakarono janma thAya che ? uttara :- cAra ja tIrthakarono eka sAthe janma thAya che. zrIsamavAyAga sUtranI vRttimAM kahyuM che - 'jabUdvIpamAM utkRSTapade coTIsa tIrthakaro utpanna thAya che.' vyAkhyA :- utpanna thAya che eTale saMbhave che, evo artha samajavo, paNa eka samaye janma pAme che evo artha na levo. kAraNa ke eka samaye to cAra tIrthakaro ja janmI zake che. meru parvatanI pUrva ane pazcima zilAtalamAM be-be siMhAsano hoya che. mATe te be-be no ja abhiSeka eka sAthe thAya che. kAraNa ke be-be no janma thAya che. dakSiNa ane uttaramAM to te samaye divasa hovAthI bhArata ane airAvatamAM te samaye jinezvarono janma thato nathI. kAraNa ke jinezvarono janma ardharaNe ja thAya che. A rIte jaMbUdvIpamAM utkRSTapade cAra tIrthakarono janma thAya che. (12)
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSarazatam - nanu-"sirasA maNasA matthaeNa vaMdAmi" ityatra sirasA ityuktvA matthaeNeti kathane punaruktadoSaH praadurbhvnnsti| 'ucyate' naivam, yato "matthaeNavaMdAmi" iti samayaprasiddham avyutpannaM namaskAravacanam asti, tato na punaruktadoSaH, yaduktaM pAkSikakSAmaNAvacUrNI, tathAhi "sirasA maNasA" iti vyaktam, ca: samuccaye iha draSTavyaH "matthaeNa vaMdAmi" iti namaskAravacanam avyutpannaM samayaprasiddham / ataH "siraseti" abhidhAya api yanmastakenetyuktaM tad aduSTam eva, yathA eteSAM balIvardAnAm eSa gosvAmI iti gosvAmizabdasya svAmipa-yatayA rUDhiH, iti sirasA maNasA matthaeNa vaMdAmi, ityasyArthaH zrItilakAcAryakRtA''vazyakavRttAvapi evameva bodhyam, tathAhi- mastakena vande iti vizeSopaniSad (13) prazna :- "sirasA maNasA mathaeNa vaMdAmi' A pAThamAM 'sirasA' kahIne 'mathaeNa' AvuM kahevAmAM punarukti doSa Ave che. uttara :- nA, kAraNa ke 'mabhUeNa vaMdAmi' A siddhAntaprasiddha ane vyutpatirahita evuM namaskAravacana che. arthAt e padano artha sAmAnyathI namaskAra samajavAno che. mATe punarukti doSa nathI. pAkSika kSAmaNAnI avacUrimAM kahyuM che - 'sirasA maNasA' Ano artha sASTa che. 'ca' ahIM samuccaya arthamAM samajavo. 'marthIeNa vaMdAmi' A namaskAravacana che. te siddhAntaprasiddha che ane vyutpattirahita che. mATe sirasA evuM kahIne paNa je mastakena evuM kahyuM, temAM doSa nathI. jemake koI kahe ke - A baLadono A gosvAmi che. to temAM gosvAmi pada 'svAmi' zabdanA paryAya tarIke rUDha gaNAya che. balIvarda ane go A baMne zabdo hovAthI punarukti che, evuM kahevAtuM nathI. A rIte 'sirasA maNasA maFNa vaMdAmi' eno artha mastakathI ane manathI namaskAra evo samajavo. zrItilakAcAryakRta AvazyakavRttimAM paNa kahyuM che - 'mastakathI 28 -vizeSazatam 8 akhaNDaM sopapadaM samayabhASayA namaskArArthaM kriyApadam, mastakena ityupapadarahitaM tu vande iti abhivAdanArthe stavam eva, na nmskaare| yathA "arihanta vaMdaNa namasaNAI" yathA vA "abhigamaNa vaMdaNeNa namasaNeNa paDipucchaNeNa sAhUNaM ti" tataH zirasA ityukte'pi mastakena vande ityatra mastakena ityasya paunaruktyaM na AzaGkanIyam / / 1 / / zrIharibhadrasUrikRtAvazyakabRhadvRttI punarevam- zirasA uttamAGgena, manasA antaHkaraNena, mastakena vande iti vAcA, ittham abhivandya sAdhUn ityAdi iti matthaeNa vaMdAmi ityasyArthaH / / 13 / / __nanu- pUrvagatasya sarvapravacanAt pUrva kriyamANatvAt kathaM "aMgaTThayAe paDhame aMge AyAre" iti zrIsamavAyAGge, "savvesiM AyAro paDhamo" -vizeSopaniSad vaMdana karuM chuM.' A akhaMDa upapadasahita pada che. te siddhAntanI paribhASAmAM 'namaskAra' arthanuM kriyApada che. mastaka evA upapadathI rahita hoya evuM 'vaMde' pada to abhivAdana (stuti) arthamAM ja che, namaskAra, arthamAM nahI. jema ke 'arihaMtane vaMdana namaskAra' A padamAM tathA sAdhuone abhigamana, vaMdana, namaskAra ane pratikRcchanA karavAthI' ahIM vaMdanano artha abhivAdana che, namaskAra nahIM. mATe 'zirasA" ema kahyuM hovA chatAM paNa 'mastakena vaMde' ahIM 'mastakena' A punarukta che, evI zaMkA na karavI. zrIharibhadrasUrikRta Avazyaka bRhadravRttimAM to A rIte kahyuM che - 'zirasA' eTale mastakathI, 'manasA" eTale aMtaHkaraNathI, mastakathI vaMdana karuM chuM, eTale vANIthI. A rIte sAdhuonuM abhivAdana karIne..... A rIte 'marthIeNa vaMdAmi' eno artha kahyo. (14) prazna :- dvAdazAMgIrUpa sarva pravacana che. temAM pUrvagata zratane sau prathama karAya che. to 'aMgarUpe AcArAMga prathama che' evuM
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ RvizeSazatam - iti zrIAcArAGganiryuktau api pratyapAdi ? 'ucyate' sthApanAm adhikRtya pUrvam AcArAGgam, racanApekSayA tu pUrvam dvAdazAGgam iti na virodhH| yaduktaM zrIsamavAyAGgasUtravRttyoH, tathAhi "aMgaThThayAe paDhame aMge AyAre" aGgArthatayA aGgalakSaNavastutvena prathamam aGgaM sthApanAm adhikRtya, racanApekSayA tu dvAdazAGgaM pUrvam, pUrvagatasya sarvapravacanAn pUrva kriya-mANatvAditi, punaH zrIsamavAyAGge eva pUrvAdhikAre tathaiva proktam, tathAhi- atha kiM pUrvagataH ? 'ucyate' yasmAt tIrthaMkaraH tIrthapravarttanAkAle gaNadharANAM sarvasUtrAdhAratvena pUrva pUrvagatasUtrArtha bhASate tasmAt pUrvANIti bhaNitAni, gaNadharAH punaH zrutaracanAM vidadhAnAH AcArAdikaM krameNa racayanti sthApayanti ca, matAntareNa tu pUrvagatasUtrArthaH -vizeSopaniSadrazrIsamavAyAMgamAM kema kahyuM ? AcArAMga niryuktimAM paNa, 'badhAmAM AcAra prathama che' evuM kema kahyuM ? uttara :- sthApanAne AzrIne AcArAMga prathama che ane racanAne AzrIne dvAdazAMga (daSTivAda) pUrva che. mATe virodha nathI. - zrIsamavAyAMgasUtra ane tenI vRttimAM kahyuM che - aMgarUpe AcArAMga prathama che - aMgarUpavastapaNe sthApanAne AzrIne - kamasanyAsanI apekSAe - AcArAMga prathama che ane racanAnI apekSAe bAramuM aMga-dRSTivAda prathama che. kAraNa ke pUrvagatazrutanI racanA sarva pravacananI pUrve karavAmAM Ave che. pharI zrIsamavAyAMgasUtramAM pUrvAdhikAramAM te ja mujaba kahyuM che - 'pUrvagata zuM che ? te kahevAya che. - tIrthakara tIrthapravartananA samaye gaNadharone sarva sUtronA AdhArarUpe sau prathama pUrvagatasUtrono artha kahe che, mATe tene 'pUrvo' kahevAya che. gaNadharo dhRtaracanA kare tyAre AcArAMga vagerene kramathI race che, ane temanI kramAnusAre sthApanA kare che. matAMtarathI to arihaMte sau prathama pUrvagata sUtrArtha kahyo hato. - viparIta pUrvam arhatA bhASito gaNadharairapi pUrvagatazrutam eva pUrva racitaM pazcAd AcArAdi, nanu evaM yad AcAraniyuktyAm abhihitaM "savvehiM paDhamo AyAro" iti tatkatham, ucyate, tatra sthApanAm Azritya ca uktam, iha tu akSararacanAM pratItya bhaNitam, pUrvaM pUrvANi kRtAni iti, ayam eva AlApakapAThaH zrIpravacanasAroddhAravRttAvapi, iti sarvAGgebhyaH pUrva pUrvAti vivAra: ||4|| nanu- ko'pi gRhasthA sAdhu zItAta vilokya bhaktyanukampAbhyAm agni prajvAlya tApayet, tadA tasya pApaM vA puNyaM vA syAt ? 'ucyate' puNyam ev| yaduktaM zrIAcArAGge aSTame vimokSAdhyayane tRtIyoddezake tathaiva bhnnitmsti| tathA hi- "siyA evaM vadaMtassa paro agiNikAyaM ujjAlettA pajjAlettA kAyaM AyAvejjA vA -vizeSopaniSa gaNadharoe paNa pUrvagatazrutanI racanA ja sau prathama karI hatI, AcArAMga vagerenI racanA pachI karI hatI. zaMkA :- to pachI AcArAMganiryuktimAM ema kema kahyuM ? ke 'sarva zrutamAM AcArAMga prathama che." samAdhAna :- e (A.ni.nuM vacana) sthApanAne AzrIne kahyuM che. 'pUrve pUrvonI racanA karI'- e vAta akSararacanAnI apekSAe karI che.' A ja AlApaka pATha zrIpravacanasAroddhAranI vRttimAM paNa che. A rIte sarva aMgomAM pUrvo prathama che, te vicAra kahyo. TI14ll. (15) prazna :- sAdhu zItathI pIDAtA hoya te samaye koI gRhastha temane jue ane bhakti anukaMpAthI agni peTAvIne tApaNuM kare, to tene pApa lAge ke puNya baMdhAya ? uttara :- puNya ja baMdhAya. kAraNa ke zrIAcArAMgasUtramAM AThamA vimokSa adhyayanamAM tRtIya uddezAmAM te ja rIte kahyuM che - jo Ama kahetA munine te agnikAyanuM ujvAlana ke prajvAlana
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ RvizeSazatam - payAvejjA vA taM ca bhikkhU paDilehAe AgamejjA ANavejjA aNAsevaNAe ttibemi" iti / vRttiH 'siA' ityAdiH syAt kadAcit sa paro gRhastha evam uktanItyA vadataH sAdhoH agnikAyam ujjvAlayya prajvAlayya vA kAyam AtApayed vA tacca ujcAlanA AtApanAdikaM bhikSuH pratyupekSya vicArya svasaMmatyA paravyAkaraNena anyeSAM vAntike zrutvA avagamya jJAtvA taM gRhapatim AjJApayet pratibodhayet kayA anAsevanayA yathA etan mama ayuktam AsevituM bhavatA tu sAdhubhaktyanukampAbhyAM puNyaprAgbhAropArjanam akArIti, bravImIti zabdAvuktArthI, iti zItArtasAdhoragninA tApane gRhasthasya puNyaprAgbhAropArjanam / / 15 / / nanu- sthavirakalpikA vastrANi kadApi prakSAlayanti na vA ? -- vizeSopaniSadukarIne zarIrane AtApanA-pratApanA kare. bhikSu tene joIne jANe ane AjJA kare ke 'Ano upayoga mArA mATe ucita nathI' ema huM kahuM chuM. - vRtti :- 'jo' ItyAdi. kadAca koI gRhastha uparokta rIte kahetA mahAtmAne agnikAyane peTAvIne khUba prajavalita karIne zarIrane AtApanA kare, te ujvAlanA, AtApanAno muni vicAra karIne svamatithI, bIjAnA kahevAthI ke anya pAse sAMbhaLIne, jANIne te gRhasthane AjJA kare, pratibodha kare. zenAthI pratibodha kare ? AnAsavanA kahevAthI ke - 'AnuM Asevana karavuM mArA mATe ucita nathI. tame to sAdhunI bhakti-anukaMpAthI puNyanA prAdhyAranuM upArjana karyuM'. 'tema huM kahuM chuM" A zabdono artha pUrve kahyo che. A rIte zItAd sAdhune agnithI tApaNu kare temAM gRhasthane puNyapAbhAranuM upArjana thAya che. ll15ll. (16) prazna :- sthavira kalpika munio kadI paNa vastronuM prakSAlana kare ke nahIM ? 32 vizeSazatam * 'ucyate' prakSAlayanti, yataH zrImadAcArAGge'STamAdhyayane caturthoddezake, teSAM vastradhAvanam anujJAtam asti, tathAhi "no dhoejjA no raejjA no dhotarattANi vatthANi dhArejjA" vRtti:- yAJcA'vAptAni ca vastrANi yathAparigRhItAni dhArayet, na tatra utkarSeNa dhAvanAdikam parikarma kuryAd / etadeva darzayitum Aha 'no dhoejjA' ityAdi, no dhAvayet = prAsukodakenApi na prkssaalyet| gacchavAsino hi aprAptavarSAdI glAnAvasthAyAM vA prAsukodakena yatanayA dhAvanam anujJAtam asti, na tu jinakalpikasya iti / tathAhi "na dhautaraktAni vastrANi dhArayet" pUrva dhautAni pazcAd raktAnIti / iti sthavirakalpikAnAM vstrprkssaalnvivAra:IuddA nana- vikalendriyANAM rudhiraM bhavati na vA ? kecida badanti na -vizeSopaniSa uttara :- prakSAlana kare che. kAraNa ke zrI AcArAMgamAM AThamAM adhyayananA caturtha uddezAmAM temane varupakSAlananI anujJA ApavAmAM AvI che - 'dho nahIM, raMge nahIM, dhoyelA, raMgelA vastro dhAraNa na kare.' vRtti :- yAcanAthI meLavelA vastro jevA lIdhA hoya, tevA ja pahere, temAM utkarSathI dhovA vagerenuM parikarma na kare. e ja batAvavA kahe che - na dhove vagere. dhove nahIM eTale prAsuka jaLathI paNa tenuM prakSAlana na kare. gacchavAsI mahAtmAne hajI varasAda na Avyo hoya tyAre ke glAna avasthAmAM jayaNAthI prAsuka jaLathI vadhAvanA karavAnI anujJA apAI che, jinakalpikane nahIM (prastuta niSedha jinakalpikane AzrIne karyo che.) ghoyelA-raMgelA vastronuM dhAraNa na kare. ghotarakta eTale pUrve dhoyelA ane pachI raMgelA. A rIte sthavira kalpikono vadhAvanano vicAra kahyo. ll16o. (17) prazna :- vikasendriyone lohI hoya ke nahIM ? keTalAka
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ RvizeSazatam - bhavati / 'ucyate' rudhiraM vikalendriyANAM zarIre bhavatyeva, taniSedhakA abahuzrutA iti mantavyam, yaduktaM zrIsthAnAGgasUtravRttyoH dvitIyasthAne prathamoddezake, tathAhi "neraiyANaM do sarIragA pannattA taMjahA abhiMtarage ceva 1 bAhirage ceva 2, abhitarage kammae bAhirae veuvie, evaM devANaM bhANiyavvaM / puDhavikAiyANaM do sarIragA pannattA taMjahA abhiMtarage ceva bAhirage ceva, abhiMtarae kammae bAhirae orAlie, jAva vnnssikaaiyaannN| beiMdiyANaM do sarIragA pannattA taMjahA abhiMtarae ceva bAhirae ceva, ajiMtarae kammae aTThimaMsasoNiyabaddhe bAhirae orAlie, jAva criNdiyaannN| paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM do sarIragA pannattA taMjahA abhiMtarae ceva bAhirae ceva, abhiMtarae -vizeSopaniSad kahe che, na ja hoya. uttara :- vikalendriyonA zarIramAM lohI hoya ja che. teno je niSedha kare che, teo abahuzruta che ema samajavuM. kAraNa ke zrIsthAnAMgasUtra ane tenI vRttimAM dvitIya sthAnamAM prathama uddezAmAM kahyuM che - nArakone be zarIra hoya che - AvyaMtara ane bAhya. AtyaMtara kArpaNa che ane bAhya vaikriya che. ema devonuM paNa kahevuM. pRthvIkAyikone be zarIra che - AtyaMtara ane bAhya. AtyaMtara kArpaNa che ane bAhya audArika che. ema yAvat vanaspatikAya sudhI samajavuM. beIndriyone be zarIra hoya che - AvyaMtara ane bAhya. AvyaMtara kAzmaNa che ane bAhya asthi-mAMsa-rudhirathI baMdhAyeluM evuM audArika che. yAvat caurindriyone. paMcendriya tiryaMcone be zarIra che - AvyaMtara ane bAhya. AtyaMtara kAzmaNa che, ane bAhya asthi-mAMsa-rudhisnAyu-zirAothI baMdhAyeluM evuM audArika zarIra che. manuSyonuM paNa A ja rIte samajavuM. vizeSazatam * kammae aTThimaMsasoNiyanhAyusirAvaddha bAhirae orAlie, maNussANaM vi evameva" vyAkhyA- 'puDhavItyAdi' pRthivyAdInAM tu bAhyam audArikazarIranAmakarmodayAd udArapudgalanivRttam, audArikam, kevalam ekendriyANAm asthyAdivirahitam, vAyUnAM vaikriyaM yat tanna vivakSitam, prAyakatvAt tasyeti / 'baMdiyANamityAdi' asthimAMsazoNitairbaddham 'naddhaM' yat tat tathA, dvIndriyANAm audArikatve'pi zarIrasya ayaM vizeSaH / 'paJcendriyeti paJcendriyatiryagmanuSyANAM punarayaM vizeSo yad asthimAMsazoNitasnAyusirAbaddham iti| asthyAdayastu pratItAH, iti vikalendriyANAM shonnitvicaarH||17|| nanu- ke'pi pravadanti mithyAdRSTivinirmitabhAratatarkavyAkaraNakAvyAdInAM paThane mithyAzrutatvAta mithyAtvaM jAyate, tataH samyagdRSTibhirna -vizeSopaniSavyAkhyA :- pRthvI vagere. pRthvI vagerene bAhya audArikazarIranAmakarmanA udayathI udArapagalomAMthI baneluM evuM audArika zarIra che. mAtra ekendriyo vagerene hADakA vagerethI rahita evuM audArika zarIra hoya che. vAyukAyanuM je vaikriya zarIra hoya che, te prAyika hovAthI tenI vivakSA karI nathI. 'beIndriyone" ItyAdi. asthi-mAMsa ane rudhirathI baMdhAyeluM evuM zarIra hoya che. beIndriyonuM zarIra audArika ja hoya che, paNa temAM A vizeSatA che.. paMcendriya eTale paMcendriya tiryaMca tathA manuSyone A vizeSatA hoya che ke temanuM zarIra asthi-mAMsa-rudhira-snAyu ane zirAothI baMdhAyeluM hoya che. asthi vagere pratIta che. A rIte vikasendriyonA rudhirano vicAra kahyo. ll17ii. (18) prasta :- keTalAka kahe che ke mithyASTioe banAvelA mahAbhArata, tarka, vyAkaraNa, kAvyo vagerene bhaNavAthI, te mithyAzruta hovAthI mithyAtva lAge che. mATe te samyagdaSTioe na bhaNavuM
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ RvizeSazatam - paThanIyam iti / tat satyam itarat vA ? 'ucyate' tadvaco'satyam eva sambhAvyate, mithyAzrutasyA'pi samyagdRSTiparigRhItatvena samyakzrutatvena bhaNanAt, tathA ca paJcaliGgivivaraNe'pi uktam, tathAhi "aMgANaMgapaviTuM sammasuyaM loiyaM tu ittha micchasuyaM / zAsanna : samatta tophAnonuttare maLaT" vyAkhyA- iha aGgapraviSTam AcArAdizrutam, anaGgapraviSTaM tu AvazyakAdizrutam, etad dvitayamapi svAmitvacintAyA nirapekSaM svabhAvena samyakzrutam, laukikaM tu bhAratAdi prakRtyA mithyAzrutam, svAmitvam AsAdya svAmitvacintAyAM punalaukike bhAratAdau, lokottare ca AcArAdI bhajanA vikalpanA avaseyA, samyagdRSTiparigRhItaM bhAratAdi api samyakzrutam, sAvadhabhASitvabhavahetutvAdiyathAvasthitatattvarUpabodhato viSaya -vizeSopaniSadjoIe. e vAta sAcI che ke khoTI ? uttara :- te vAta asatya ja saMbhave che. kAraNa ke samyagdaSTi grahaNa kare tenAthI te mithyAzruta paNa samyakra-bRta thaI jAya che, evuM zAstromAM kahyuM che. paMcaliMgi vivaraNamAM paNa te pramANe kahyuM che aMga-anaMga praviSTa samyakthata che. ahIM laukika to mithyAzruta che. svAmitvane AzrIne laukika-lokotaramAM bhajanA che. vyAkhyA :- ahIM aMgapraviNa zrata AcArAMga vagere che. anaMga praviSTa Avazyaka vagere che. A baMne svAmitvanI ciMtAthI nirapekSa svabhAvathI samyaka gRta che. laukika to mahAbhArata vagere prakRtithI mithyAzruta che. svAmitvano vicAra karIe to laukika mahAbhArata vageremAM ane lokottara AcArAMga vageremAM bhajanA samajavI. samyagdaSTi vaDe parigRhIta evuM mahAbhArata vagere paNa samyakthata che. kAraNa ke samyagdaSTine tenuM adhyayana karatI vakhate paNa yathArthabodha ja thAya che, ke ahIM A sAvadhabhASAno prayoga che. A padArtha saMsAranuM - vizeSazatam 28 bhAgena yojanAt, mithyAdRSTiparigRhItaM tu AcArAdi api mithyAzrutam, ayathA'vasthitabodhato vaiparItyena yojanAt, iti bhaavaarthH| iti samyaktviparigRhItaM sarvaM bhAratAdi api samyakzrutam iti| yaduktamtathA tacca samyaktvaM paJcadhA bhavati / ittham eva zrIAvazyakabRhadvRttI sAmAyikanikSepAdhikAre'pi uktam, tathAhi sarvam eva samyagdRSTiparigRhItaM parasamayasambandhi api samyakzrutameva tasya svasamayopakAritvAd iti| punarapi zrInandisUtram etat sAkSibhUtam, tathAhi "se kiM taM sammasuyaM ? jaM imaM arahaMtehiM bhagavaMtehiM uppannaNANadaMsaNadharehiM tilokkanirikkhiyamahiyapUiehiM aIapaccUpaNNaM aNAgayajANaehi -vizeSapaniSad kAraNa che. te kRtanA padone samyagdaSTi A rIte viSayavibhAga karIne joDe che. mATe tenA mATe mahAbhArata vagere paNa samyapha zruta che. mithyAdaSTi vaDe parigRhIta evuM to AcArAMga vagere paNa mithyAzruta che, kAraNa ke te yathAvasthita bodha karyA vinA viparItarUpe yoje che. A rIte samyagdaSTi vaDe parigRhIta, mahAbhArata vagere sarva paNa samyapha zruta che. kahyuM paNa che - te samyakta pAMca prakAranuM che - ItyAdi. A rIte ja zrIAvazyakabRhaddhatimAM sAmAyika nikSepanA adhikAramAM paNa kahyuM che - samyagdaSTi vaDe parigRhIta evuM sarva parasamayasaMbaMdhI zrata paNa samyaka kRta ja che. kAraNa ke te samayamAM upakArI che, arthAt tenAthI paNa samyagdaSTine svasamayanI zraddhA ane svazAstronA boghanI ja deTatA thAya che. vaLI zrInaMdIsUtra paNa temAM sAkSI pUre che - samyapha vyuta zuM che ? je utpanna thayelA jJAna-darzananA dhAraka, railokya vaDe nirIkSita, sanmAnita
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSazatam - savvannUhi savvadarisIhiM paNIyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM AyAro jAva diTThivAo icceiyAI duvAlasaMgANi gaNipiDagaM cauddasapuvvissa sammasuyaM abhinnadasapubbissa smmsuyNti| se taM smmsuyN| se kiM taM micchasuyaM ? jaM imaM annANiehiM micchaTThiIhiM sacchaMdabuddhimayavigappiyaM, navaraM rAmAyaNaM-bhArahaM bhImAsurukka-koDillayaM sagaDabhadiyAo khoDaguhaM kappAsiyaM nAga-suhamAkaNagasattarIvayasesiyaM buddhavayaNaM visiyaM kAvilalogAyittaM sadvitaMtaM mADharaM porANaM vAyaraNaM nADagAI athavA bAvattarikalAo cattAriveyANaM saMgovaMgANaM eyAi micchadivissa micchattapariggahiyAI micchasuyaM eyANi ceva sammadiTThissa samattapariggahiyAi sammasuyaM, ahavA micchadiTThissa -vizeSapaniSaane pUjita, atIta, vartamAna ane anAgatane jANanArA sarvajJa, sarvadarzI evA zrI arihaMta bhagavaMtoe racela dvAdazAMga-gaNipiTaka AcArAMgathI daSTivAda sudhInuM che. A dvAdazAMga gaNipiTaka caudapUrvIne samya-zruta che. sADA navapUrvathI adhika jJAna dharAvanArane sakhyadbhuta che. A samyakazruta kahyuM. mithyAzruta zuM che ? je ajJAnI mithyAdaSTio vaDe svachaMda buddhithI parikalpita hoya, te mithyAzruta che. rAmAyaNa, mahAbhArata, bhImAzurukka, kauTilya, zakaTa bhadrikAo, khoDagRha, kAryAsika, nAgazubha, AkaNaga, sattarivajazeSita, buddhavacana, vaizika, kApila, lokAyita, SaSTitaMtra, mAThara, paurANa, vyAkaraNa, nATaka athavA 72 kaLAo, sAMgopAMga evA cAra veda, A badhuM mithyASTi dvArA mithyAtva vaDe parigRhIta hoya to e mithyAzruta che. e ja zruta samyagdaSTi vaDe samyakrarUpe parigRhIta hoya te samyaka kRta che. athavA to mithyASTine paNa e samyaphathuta che. kema ? samyattvanuM kAraNa hovAthI. jema te mithyASTione te ja siddhAnto vaDe preraNA karAtA teo potAnA pakSanI dRSTio (mithyASTi)nuM vamana tyAga kare che. have mAre mAtra svasamayanuM ja Alekhana na karavuM joIe. to zuM - vizeSazataSTha 8 vi sammasuyaM kamhA sammattahetuttaNao jahA te micchadiTThiNo tehiM ceva ga(sa)maehiM coiyA samANA sapakkhadiTThIo vamaMti" sAmprataM na kevalaM svasamaya eva mayA lekhanIyaH, kiM tarhi ? paravyAkaraNAdyavabodham paratarkAdInAm avagamaM ca vinA sAmpratikAnAM mandamatitayA svasamayasyA'pi durbodhatvAd azakyasamarthanatvAcca paravyAkaraNAnyapi sAdhukRte lekhanIyAni / tathA pAThakasAdhUnAM vasatyAdhupaSTambhena pustakadAnena ca kutIrthyA'rja(je?)yatAm Agate pravacane bhavyasattvabodho'pi madabhisandhitsitaH sampatsyate iti taca cintAM gAthApaJcakena Aha 'chaddarisaNagAhA' jinasaugata-sAGkhya-jaiminIya-naiyAyika-lokAyatikamatabhedAt SaDdarzanAni, pravAdAsteSAM tarkAH tattanmatavyavasthApakAni pramANazAstrANi, tadvidaH tadrahasyAbhijJAH, kutIthikAnAM dvijAtinAM siddhAntAH zrutismRtipurANAdayaH, tajjJAya --vizeSopaniSad karavuM joIe ? parasamaya paNa lakhavo joIe. kAraNa ke paradarzananA vyAkaraNa vagerenA jJAna vinA ane paradarzananA tarka vagerenA jJAna vinA vartamAnanA maMdamatione svasamaya paNa durbodha che, te jJAna vinA te svasamayanuM samarthana na karI zake. mATe bIjAnA vyAkaraNa vagere paNa lakhavA joIe. pAThaka evA sAdhuone vasati vagere ApavA dvArA puSTi karavAthI tathA pustako ApavAthI pravacana kutIrthio mATe ajeya banatA bhavyajIvono bodha paNa thaze, ke je mane abhipreta che. ema samajIne pAMca gAthAothI teno vicAra kahe che. cha darzana-gAthA - jina-buddhasAMkhya-jaiminIya-naiyAyika ane cArvAka A rIte cha darzano che. tenA pravAdo-tarko- te te matanA vyavasthApaka pramANazAso. tenA netAo = tenA rahasyanA jANanArA. kutIrthika brAhmaNonA siddhAnto - zruti, smRti, purANa vagere. tenA jJAtA = temAM atyaMta kuzaLa. paratIrthikonA tarkasiddhAntanA jJAna vinA pratipakSano vikSepa na thaI zake, tethI svapakSanuM samarthana na thaI zake. AnA
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSazata - kAstatkuzalAH, dhaNiyaMnitAntam, paratIrthikAnAM tarkasiddhAntAvabodhaM hi vinA pratipakSavikSepeNa svapakSasamarthanA'yogAt, etena svasamayaparasamayavidaste ityuktaM bhavati, na ca parasamayAnAM mithyAtvAGkitatvAt samyagdRzAM tatpATho na saGgacchate iti vAcyam, samyagdRSTiparigraheNa teSAmapi duSTatvapradarzanena svasamayavyavasthApanayA samIcInatvAbhidhAnAt, yaduktaM "parasamao ubhayaM vA sammaddiTThissa sasamao ceva" yata evaMvidhA eva jinAgamasAdhanasamarthAH, tattasmAt, teSAM sAdhUnAm, kAraNe iti nimittam, sarvam eva sakalameva, svaparazAstravRndam, iha pravacane, bhavati yujyate, lekhanIyam, pustakeSu nivezyam, ityartho gaathaayaaH| evaM zrIharibhadrasUrikRtAvazyakabRhadvRttI api zrutajJAnAdhikAre proktam- tathA samyakzrutam aGgAnaGgapraviSTam AcArAvazyakAdi, tathA mithyAzrutaM -vizeSopatiSa dvArA teo sva-para samayanA jANakAra hoya che, evuM kahevAyuM che. zaMkA:- parasamaya ja mithyAtvathI kalaMkita che, tethI samyagdaSTio teno pATha kare te ucita nathI. samAdhAna :- samyagdaSTinA parigrahathI parasamayanI doSayuktatAnuM pradarzana karAya che. A rIte svasamayanI vyavasthApanArUpa lAbha thAya che, mATe paradarzananA graMthonuM adhyayana paNa samyaka che. kahyuM paNa che. - parasamaya ke svaparasamaya baMne paNa samyagdaSTinA mATe svasamaya ja che. svaparasamayanA jJAtAo ja jinAgamane sAdhavAmAM samartha bane che. arthAt teo ja jinAgamanI siddhi karIne tene yathArtharUpe puravAra karI zake che. tethI sAdhuonA mATe sarva sva-para-samayanA zAstro pustakomAM lakhavavA nivezita karavA e jinazAsanamAM ucita che. evo gAthArtha che. A rIte zrIharibhadrasUrikRta Avazyaka bRhaddhatimAM paNa zrutajJAnanA adhikAramAM kahyuM che - samyaka kRta aMga ane anaMgamAM praviSTa che, te AcArAMga ane Avazyaka vagere che. mithyAzruta - vizeSazatakram purANarAmAyaNabhAratAdi, sarvameva vA darzanaparigrahavizeSAt samyakzrutam "itarayaM teNa paraM bhinnabhayaNAhiM savvannUhiM savvadarisIhiM paNIyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM AyAro jAva diTThivAo icceiyAI duvAlasaMgANi gaNipiDagaM cauddassapuvvissa sammasuyaM abhinnadasapuvissa sammasuyaM ti" mithyAzrutaM bhAratAdi samyagdRSTigRhItaM samyakzrutam bhavati ityaSTAdazo vicAraH / / 18 / / ___nanu- nirupakramAyuSo yugalino'pi antarmuhUttamAyuH kadApi sambhavati? 'ucyate' zrIsUtrakRdaGgasUtre dvitIyAdhyayane dvitIyagAthAyAM tripalyopamAyuSkasyApi manuSyasya antarmuhUrtAyuHpratipAdanAt sambhavatyeva, tathA ca tatpAThaH "bhagavAn eva sarvasaMsAriNAM sopakramatvAd aniyatam gApurapayannAda" -vizeSopaniSa purANa, rAmAyaNa, mahAbhAratarUpa che. athavA to darzanaparigrahavizeSathI eTale ke samyagdaSTinA parigrahathI samyapha vyuta che - Itara = tenA sivAyanuM bhinna bhajanAothI-aneka nayothI sarvajJa-sarvadarzIe raceluM dvAdazAMga gaNipiTaka - AcArAMgathI mAMDIne dRSTivAda sughI che. A dvAdazAMga gaNipiTaka caudapUrvIne samyaka kRta che ane abhinna darzapUrvI (sADA nava pUrvathI adhika jJAnanA dhAraka) ne samyapha zruta che. mahAbhArata vagere mithyAzruta samyagdaSTi dvArA gRhIta thAya to e samyak zruta bane che. A rIte 18 mo vicAra kahyo. TI18 (19) prazna :- yugalikanuM AyuSya nirupakrama hoya che. Ama chatAM kyAreka tenuM AyuSya aMtarmuhUrta paNa saMbhave che ? uttara :- hA. kAraNa ke zrIsUtrakRtAMgasUtramAM dvitIya adhyayananI dvitIya gAthAmAM traNa palyopama AyuSyavALA manuSyanuM AyuSya paNa aMtarmuhartamAtra thaI zake che, evuM kahyuM che - bhagavAna ja 'sarvasaMsArIonuM AyuSya sopakama hovAthI anitya
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ RviroSazatam - "DaharA buhA ya pAsaha gabbhatthA vi cayaMti maannvaa| seNo jahA vaTTayaM hare evaM AUkkhayaMmi tutttti||1||" vyAkhyA- 'DaharA' bAlA eva kecana jIvitaM tyajanti, tathA vRddhAzca garbhasthA api, etat pazyata yUyam, ke te 'mAnavA' manuSyAsteSAm eva upadezadAnArhatvAt, mAnavagrahaNaM babapAyatvAd AyuSaH sarvAsu api avasthAsu / prANI prANAn saMtyajati ityuktaM bhavati, tathAhitripalyopamAyuSkasyA'pi paryAptyanantaram antarmuhUrtena eva kasyacin mRtyurupatiSThatIti, api ca "garbhasthaM jAyamAnaM zayanatalagataM maaturutsnggsNsthN| bAlaM vRddhaM yuvAnaM pariNatavayasaM nisvamADhyaM khalAya'm / / -vizeSopaniSadra hoya che, e batAvatA kahe che - juo, nAnA, moTA ane garbhastha manuSyo paNa cyave che. jema bAja pakSI tetarane harI jAya ema AyuSyano kSaya thatA jIvita tUTI jAya che. vyAkhyA :- keTalAka jIvo bALapaNamAM ja mRtyu pAme che, keTalAka vRddhapaNe ane keTalAka to garbhAvasthAmAM ja mRtyu pAme che. e tame juo. koNa ? manuSyo. manuSyonI vAta eTalA mATe karI ke teo ja prastuta upadeza ApavA mATe yogya che. vaLI, mAnavanuM AyuSya aneka ApattiovALuM hovAthI paNa 'mAnava'nuM grahaNa karyuM che. Azaya e che ke sarva avasthAomAM prANI prANa mAtra choDI de che. jenuM AyuSya traNa palyopama hoya, te paNa koIka jIva paryApti pUrNa thayA bAda, aMtarmuhUrtamAM ja mRtyu pAme che. vaLI - garbhastha hoya, jama pAmato hoya, zayanatalamAM hoya, mAtAnA khoLAmAM hoya, bALa-vRddhayuvAna hoya ke pAkaTa vayanI vyakti hoya, garIba hoya ke zrImaMta hoya, durjana hoya ke sajjana hoya, jhADanI Toce hoya ke parvatanA zikhare hoya, AkAzamAM hoya ke rastAmAM hoya, pANImAM 42 virogharAta mae vRkSAne zailazRGge nabhasi pathi jale paJjare koTare vaa| pAtAle vA praviSTaM harati ca satataM durnivAryaH kRtaantH||1||" atraiva dRSTAntam Aha, yathA zyena:-pakSivizeSo vartaka-tittirajAtIya haret- vyApAdayed, evaM prANinaH prANAn mRtyurapaharet- upakramakAraNamAyuSkam upakAmed, tadabhAve ca AyuSaH kSaye tuTyati- vyavacchidyate jIvAnAM jIvitam iti, punaH zrIAcArAGge lokavijayAdhyayane prathamoddezake sUtravRttI "appaM ca khalu AuyaM iha ekesiM maannvaannN|" vRttiH- alpaM stokam, cazabdo'dhikavacanaH khaluH avadhAraNe Ayuriti bhavasthitihetavaH karmapudgalAH, iheti saMsAre, manuSyabhave ca ekeSAJcid mAnavAnAM manujAnAm iti padArthaH, vAkyArthastu- iha asmin saMsAre keSAJcinmanujAnAM kSullakabhavopalakSitAntarmuhUrttamAtram -vizeSopaniSahoya ke pAMjarAmAM hoya, guphAmAM hoya ke pAtALamAM hoya, yamarAjanuM nivAraNa karavuM zakya nathI. e to e badhA jIvone satata harI le che. ahIM daSTAnta kahe che. jema bAja pakSI tetaranI jAtanA pakSIne harI le, ema mRtyu jIvanA prANone harI le che. roga, zastra vagere upakramanA kAraNo AyuSyano upakrama kare che. evA kAraNono yoga na thAya, to ya AyuSya khUTI jAya eTale jIvonA jIvitano vyavaccheda thAya che. zrIAcArAMgasUtramAM 'lokavijaya" nAmanA adhyayanamAM prathama uddesAmAM A pramANe sUtra ane vRtti che - ahIM amuka mAnavonuM AyuSya alA hoya che. vRtti :- alpa eTale thoDuM, 'ya' zabda adhika arthamAM che. tethI atyaMta thoDuM evo artha thaze. 'khalu' - avadhAraNa (jakAra) arthamAM che. AyuSya eTale bhavasthitinA hetu evA karmapudgalo. ahIM =
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSazata - - 4rU alpaM stokam Ayurbhavati, cazabdAd uttarottarasamayAdivRddhyA palyopamatrayAvasAne'pyAyuSi, khalu zabdasya avadhAraNArthatvAt saMyamajIvitam alpam eveti, tathAhi- antarmuhUrtAd Arabhya dezonapUrvakoTiM yAvat saMyamAyuSkaM tacca alpam eveti| athavA tripalyopamAyuralpam eva yatastadantarmuhUrttam apahAya sarvam apvrttte| uktaM ca "addhA jogukkose baMdhittA bhogabhUmiesu lahuM / savvappajIviyaM vajjayittuM uvvaTTiyA doNhaM / / " asyAyam artha:- utkRSTayoge bandhA'dhyavasAyasthAne, AyuSo yo bandhakAlo addhA utkRSTa eva, taM baddhvA, kva ? bhogabhUmiSu devakurvAdiSu, tasya kSipram eva sarvAlpam AyurvarjayitvA dvayoH tiryagmanuSyayorapatikApavarttanaM bhavatyeva, etacca aparyAptakAntarmuhUrttakAntaM draSTavyam, -vizeSopaniSad saMsAramAM. manuSyabhavamAM amuka manuSyonuM evo ahIM padArtha che. vAkyArtha A pramANe che - A saMsAramAM keTalAka manuSyonuM AyuSya kSullakabhavathI upalakSita evuM aMtarmuhUrtamAjha alA hoya che. cazabdathI uttarottara eka samaya vagerenI vRddhithI traNa palyopamanuM paNa AyuSya hoya, paNa saMyama jIvita alA ja hoya che. aMtarmuhartathI mAMDIne dezona pUrvakoTi sudhI saMyamAyuSka hoI zake = cAritrajIvana vadhumAM vadhu dezonapUrvakoTi ja hoI zake, ane te to alabha ja che. athavA to traNa palyopamanuM AyuSya paNa alA ja che. kAraNa ke te aMtarmuhUrta choDIne AkhuM apavartanA pAme che. kahyuM paNa che - utkRSTayoga eTale ke baMdhanA adhyavasAyasthAnamAM AyuSyano je utkRSTa baMghakALa hoya tene bAMdhIne, kyAM ? devakuru-uttarakuru vagere bhogabhUmimAM tenuM tarata ja sarvAlpa AyuSya choDIne baMnemAM eTale ke tiryaca-manuSyamAM apavartana thAya ja che. aparyAptAvasthAnuM je aMtarmuhUrta hoya tyAM sudhI e apavartana samajavuM. tyAra bAda vizeSazatam * tata Urdhvam anapavarttanam eveti, sAmAnyena ca AyuH sopakramAyuSAM sopakramam, nirupakramAyuSAM nirupakramam, yadA hi asumAn svAyuSastribhAge tribhAgatribhAge jaghanyena ekena dvAbhyAM cotkRSTaH saptabhiraSTabhirvA varSe antarmuhUrttapramANena kAlena AtmapradezaracanAnADikAntarvatina AyuSkakarmavargaNApudgalAn prayatnavizeSeNa vidhatte tadA nirupakramAyurbhavati, anyadA tu sopakramAyuSka ityupakramaNaM kAraNairbhavati, tAni cAmUni "daMDakasasattharajjU" evaM sahasratrayapramANena navatattvabAlAvabodhe'pi, tathAhitatrApi sAte AThe AkarSe jaM puggalaggahaNuteha taNAu anubhAga atidRDhate Ayu 'apavarttAdi nahI eha kAraNi nirupakramu kahIjai seSu sopakramu tathA AThe karmazithilabandhabAndhyAM dravyakSetrAdikarI apavarttAi zIghrabhogavAyai chUTaI ityarthaH, yathA yadyapi eke rahai ekasAgaramAna -vizeSopaniSad - anapavartana ja hoya che. sopakamaAyuSyavALA jIvonuM AyuSya sAmAnyathI sopakrama hoya che. ane nirupakrama AyuSyavALA jIvonuM AyuSya nirupakrama hoya che. jyAre jIva potAnA AyuSyano trIjo bhAga bAkI rahe tyAre, athavA to trIjA bhAgano paNa trIjo bhAga bAkI rahe tyAre, jaghanyathI eka ke be varSe, utkRSTathI sAta ke ATha varSe aMtarmuhUrtamANakALathI AtmapradezaracanAnI nADImAM vartatA AyuSyakarmavargaNAnA pudgalone prayatnavizeSathI kare tyAre nirupakama AyuSya thAya che. azvadA to sopakrama AyuSya thAya che. mATe upakramakAraNothI AyuSyano upakrama thAya che. te A pramANe che- daMDaka, zastra, doraDuM ema traNa hajAra pramANa che, je navatatvabAlAvabodhamAM paNa kahyuM che. temAM paNa - sAta-ATha AkarSe je pudgala grahaNa kare, temAM AyuSyano rasa ati deTa thAya che. temAM apavartanA thaI zakatI nathI. tethI tene nirupakrama kahevAya che. te sivAyanuM sopakrama kahevAya. AThe karma zithila baMdhathI bAMdhyA hoya, te dravya, kSetrarUpI upakramanA
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000 vizeSazatakam 45 karmasthiti huvai tiNa karI nihA na huvai paNi jIvArai saMjJI paryApta hu~tau utkRSTasthiti bAMdhai tivArai koDAkoDisAgaramAMhi graMthi huvai jima kevalI prakRti mithyAtvI na bAMdhai anai pachai bAMdhai tima grinthI jANivU tathA ke jIvamanuSyatiryaMcataNuM tripalyopamAyu bAMdhI antarmuhUrta tihAM garbhamAhi abatarI pariNAma vizeSai apavartI paryApta antarmuhUrttamAnakarai pachai marai iti, karmaprakRtI api tadarthastu saGgrahato vilokyaH / / 19 / / nanu- pArzvasthAdikArite'nAyatane'vidhicatye'pi kadApi sAdhuzrAvakAdibhirarhabimbanamaskArArthaM gamyate kiM vA sarvathA niSedhaH? 'ucyate' apavAdapade pAkSikacaturmAsikaparyuSaNAdiparvatithiSu anAyatanacetye'pi sAdhvAdInAM zrIjinakuzalasUrikRtazrIcaityavandanakakulakavRttI gamanam anujJAtam asti| tathA ca tatpAThaH, tathAhi -vishessopnissdkAraNothI apavartanA pAme che. eTale ke zIgha bhogavAIne te karma chUTI jAya che. jo ke eka sAgaropamanI sthiti hoya, jema kevaLajJAnI prAyojya (?) prati mithyAtva najAMdhe bhane pachI (valI gavasthAmai?) bAMdhe tema granthi (?) jANavuM. tema jIva manuSyatiryayanuM traNa palyopamanuM AyuSya bAMdhIne aMtarmuhUrta tyAM garbhamAM avatarIne pariNAmavizeSathI apavartana karIne aMtarmuhUrta pramANa karIne pachI maTe che. sutimAM ued martha cha, d saM16 (yasaM16 ?) bhAMthI jAvo. |1| (20) prazna :- 2 caitya pAtha vAreme rAvetuM hoya, anAyatana hoya ane avidhi caitya hoya, tyAM kyAreya paNa sAdhuzrAvaka vagerethI arihaMtabiMbane namaskAra karavA vagere kAraNathI javAya ke pachI teno sarvathA niSedha che ? uttara :- apavAdamArge pAkSika, caumAsI, paryuSaNa vagere parvatithimAM vizeSazatakam 000 "AyayaNamaNissakaDaM vihiceiyamiha tihA sivakaraM tu| ahavA avavAyAo pAsatthosannasannikayaM / / 1 / / AyayaNaM nissakaDaM pavvatihIsuM ca kAraNe gmnnN| iyarAbhAve tassanni bhAvavuhatthamosaraNaM / / 2 / / " 'AyayaNaM' ityAyatanam Ayo darzanajJAnAdilAbhastanyate vistAryate yena yatra vA tad Ayatanam, yatra mUlottaraguNabhraSTAH sAdhavo na vasanti tad AyatanaM caityam ucyate, tacca avasannapArzvasthAdinizrAkRtam api bhavati, atastadvyavacchedArtham Aha- 'anissakaDaM' anizrAkRtaM nizrayA'vasannapArzvasthAdInAM nimittena tadbhaktazrAvakaH dravyavyayena kRtaM nizrAkRtam, na nizrAkRtaM tad anizrAkRtam, yatra zrAvakA eva lekhakodgrAhaNikAdicintAM kurvanti tad anizrAkRtam iti bhAvaH, anizrAkRtam avidhicaityam api bhavati, atastadvyavacchedArtham Aha- 'vihiceiyaM' vidhicaityaM vidhiH siddhAntapraNItarItiH, yata: -vishessopnissdanAyatana zaityamAM paNa sAdhu vageree javAya, evuM zrIjinakuzalasUrikRta caityavaMdanakulakanI vRttimAM kahyuM che. teno pATha A mujaba che jenA vaDe ke jemAM darzana, jJAna vagerenA lAbhano vistAra karAya te Ayatana che. jemAM mUla-uttaraguNathI bhraSTa sAdhuo na rahe, te Ayatana-caitya kahevAya che. te zithila pArzvastha vagerenI nizrAvALuM paNa hoya che, mATe tenA vyavaccheda mATe anizrAkRta ema kahyuM che. avayajJapArzvastha vagerenA kAraNe temanA bhakta zrAvakoe dravyavyayathI karyuM hoya te nizrAkRta che, je nizrAkRta na hoya te anizrAkRta che. jemAM zrAvako ja nAmu, ugharANI vagere sArasaMbhALa karatA hoya, te anizrAkRta che, evo Azaya che. anizrAkRta avidhi caitya paNa hoya che. mATe tenA vyavaccheda mATe kahe che - vidhicaitya. vidhi eTale siddhAntanirmita zailI. jema ke - rAte vAjiMtro na vAge,
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 RvizeSazatam - rAtrI na nandirna balipratiSThe na majjanaM na bhramaNaM rathasya / na strIpravezo na ca lAsyalIlA sAdhoH pravezo na tadatra caitye|| ityAdisvarUpastena yuktaM caityaM vidhicaityam ucyate, iha jinazAsane, tridhA pUrvoktavizeSaNatrayopetaM devagRhaM zivakaram, zivaM mokSaM karotIti zivakaraM muktisAmrAjyasampAdakam ityarthaH, tuzabdaH evArthaH, zivakaram eva, athavA punararthe, sa ca bhinnakramo'pavAdata ityasmAt paratra yojanIyaH, utsargataH sAmAnyapadena atastasmin caitye samyagdRSTizrAvakaryatibhizca zivaprAptaye pratidinaM gantavyam, 'avavAyAo' iti apavAdatastu apavAdapadena punaH 'pAsatthosannasaMnikayaM' iti pArzvasthAvasannasajJikRtaM' pArzvasthAzca avasannAzca teSAM sajJinaH zrAvakAH taiH kRtaM niSpAditam, kiM tadaotanagAthAyAm Aha- 'AyayaNaM nissakaDaM' iti AyatanaM -vizeSopaniSadbalipratiSThA na thAya, snAna na thAya, rathanuM bhramaNa na thAya, strIno praveza na thAya, nRtyalIlA na thAya, ane (ra) sAdhuno praveza je racaityamAM na thAya. ItyAdi svarUpa je vidhi che, tenAthI yukta je caitya hoya, te vidhicaitya kahevAya che. ahIM jinazAsanamAM idhA = pUrvokata traNa vizeSaNathI (Ayatana + anizrAkRta + vidhicaitya) yukta evuM jinAlaya mokSane karanAruM che = mukti sAmrAjyanuM saMpAdaka bane che. '' zabda 'ja' kAravAcI che. zivaMkara ja che, evo artha thaze. athavA tu = vaLI artha samajavo. teno kama bhinna sthaLe apavAdataH A zabda pachI joDavo. have artha evo thaze ke utsargathI - sAmAnyathI tevA caityamAM samyagdaSTi zrAvakoe tathA munioe mokSa mATe pratidina javuM joIe. apavAdathI to pArzvastha ane avasatranA zrAvakoe banAvyuM hoya, te nizrAkRta Ayatana caitya che. jyAM nAma vagere karavAmAM - vizeSarIta che nizrAkRtam, atra caityam iti shessH| nizrayA pArzvasthAvasannAdInAM lekhake kRtaM nizrAkRtam, yatra pArzvasthAvasannAdidravyaliGgisAdhavo lekhakodgrAhaNikAdicintAM kurvanti, tanizrAkRtam, tadapi yadi kIdRzaM syAd ityAha 'Ayatanam' yatra devagRhe sAdhavo na vasanti tad Ayatanam, tadevaMvidhaM caityaM kIdRzaM bhavati, zivakaram, pArzvasthAvasannAdibhaktazrAvakakArite nizrAkRte'pi caitye Ayatane samyagdRSTizrAvakaiH suvihitasAdhubhizca kAraNAntare'habimbanamaskArArthaM gamyate iti bhAvArthaH / enameva artha sUtrakAraH svayameva Aha 'pavvatihIsuM ca kAraNe gamaNaM' iti parvatithiSu aSTamI caturdazI caturmAsikaparyuSaNAdiSu, kAraNe iti atra vAzabdaH zeSaH, kAraNe vA rAjAmAtyAdimahardikazrAvakanirmApite mahApUjAprekSaNArthA'kAraNaprabhAvanAdilakSaNe samyagdRSTizrAvakairyatibhizca Ayatane nizrAkRtacaitye -vizeSopaniSad pAtha vagerenI nizrA hoya. pArzvastha, avasanna vagere dravyaliMgI sAdhuo jyAM nAmu ugharANI vagerenI dekharekha karatAM hoya, te nizrAkRta che. te paNa jo Ayatana hoya, arthAta te jinAlayamAM sAdhuo rahetA na hoya, te AvA prakAranuM Ayatana caitya zivaMkara thAya che. mATe pArzvastha, avasanna vagerenA bhakta zrAvakoe banAvela nizrAkRta paNa Ayatana caityamAM samyagdaSTi zrAvako ane vihita sAdhuothI kAraNAntare (viziSTa avasare) arihaMtanA biMbane namaskAra karavA mATe javAya, evo bhAvArtha che. A ja arthane sUtrakAra pote ja kahe che - "parvatithiomAM kAraNe gamana' - parvatithiomAM eTale ke AThama, caudaza, caumAsI ane paryuSaNa vageremAM kAraNa hoya tyAre, ahIM athavA zabdano adhyAhAra samajavo. athavA to kAraNa hoya eTale ke rAjA, maMtrI vagere mahaddhika zrAvaka dvArA mahApUjA karAI hoya, tene jovA mATe athavA evA kAraNa vinA paNa zAsanaprabhAvanA mATe samyagdaSTi
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivazatam - gamanaM karttavyam / yata uktam ciiyapUyA rAyAnimaMtaNaM snnivaaykhvgkhii| saMkiyapatta pabhAvaNapavitti kajjAi uDDAho / / 1 / / atraiva kiJcid vizeSam Aha "iyarAbhAve" iti itarasya vidhicaityasyAbhAve 'tassannibhAvavuhatthamiti' tasya AyatananizrAkRtacaityasya kArakA ye sajjJinaH zrAvakAsteSAM bhAvavRddhyarthaM AyatananizrAkRtacaitye suvihitagurubhiH 'osaraNamiti' ko'tha: ? vyAkhyAnaM karttavyam, yatra vidhicaityaM na sambhavati, AyatananizrAkRtacaityakArakazrAvakAzca vyAkhyAnArtha sadgurum AkArayanti, sadguruzca teSAM zrAvakAnAM bhAvavRddhyartham Ayatane nizrAkRte caitye gatvA vyAkhyAnaM kurute| iti bhaavaarthH| yata uktam -- vizeSopaniSada zrAvako ane yatioe Ayatana nizrAkRta racaityamAM javuM joIe. kAraNa ke kahyuM che ke - caityapUjA, rAjAnuM nimaMtraNa hoya, sannipAta (saMghasaMmelana ?) kSapaka (viziSTa tapasvI), dharmadezaka hoya AvA avasare javuM joIe. anyathA janazaMkA thAya. jAya to prabhAvanApravRtti thAya, avyathA zAsananI apabhAjanA thAya, mATe tevA avasare javuM joIe. (A gAthA chedagraMthomAM hoya tema saMbhave che. vistarArthIoe gItArtho pAsethI jANI levI.). emAM ja kAMIka vizeSa kahe che - vidhicaitya na hoya to, Ayatana nizrAkRta caityanA nirmAtA zrAvakonA bhAvanI vRddhi mATe Ayatana nizrAkRta caityamAM suvihita guruoe vyAkhyAna karavuM joIe. jyAM vidhi caitya na hoya, Ayatana nizrAkRta caityanA nirmAtA zrAvako sadgane AmaMtraNa ApatA hoya, tyAre sadguru te zrAvakonA bhAvanI vRddhi mATe Ayatana nizrAkRta caityamAM jaIne vyAkhyAna kare, evo bhAvArtha che. kAraNa ke kahyuM che - -vizeSazatam 8 "nissakaDe ThAi gurU kayavayasahiuiyarAvasahiM / jaM puNa nissakaDaM pUriti tahiM samosaraNaM / / 1 / / pUriti samosaraNaM annAsai nissaceiesuM pi| DuMdarAnI viruddha saddhI maMjo ya saZIviArA" -vizeSopaniSadguru nizrAkRtamAM rahe..... (?) je nizrAkRta (anizrAkRta ?) hoya tyAM samavasaraNa (snAtra mahotsavAdi) mAM hAjarI Ape. bIjuM caitya na hoya to nizrAkRtamAM paNa hAjarI Ape. jo na Ape to te Alokaviruddha kahevAya. Azaya e che ke duniyAmAM dareka dharmanA anuyAyIo potapotAnA maMdiramAM jAya che. duniyA nizrAkRta vagere paribhASA jANatI nathI. tethI jo viziSTa avasare paNa guru te caityamAM na jAya, to lokaniMdA thAya ke, A lokono dharma kevo ? ke temanA guru ja temanA bhagavAna pAse jatA nathI. vaLI zrAvakonI zraddhA paNa tUTI jAya. ATalA moTA mahAtmA paNa jo jinAlaya na jatA hoya, to zuM jinAlayamAM javuM zAstramAM niSiddha haze ? athavA to zuM jinAlayamAM javuM vyartha haze ? A rIte jinAlaya pratyenI temanI AsthA tUTI jAya. athavA to sadguru pratyenI zraddhAno bhaMga thAya. zrAvako vicAre ke jeo AvA parvanA divase ya jinAlaya AvatA nathI, e to gharmI paNa na kahevAya to pachI temane guru zI rIte manAya. athavA to zrAvakonA mahApUjA vagererUpo viziSTa bhakti karavAno utsAha tUTI jAya, tene paNa zraddhAbhaMga kahevAya. teo vicAre ke ame ATalo vyaya ane parizrama karIne ATalI bhavya mahApUjA vagere karIe chIe ane guru jovA paNa AvatA nathI ? javA do, bIjI vAra AvuM kAMI karavuM nahIM.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000vizeSazatakam atha vidhicaitye sati nizrAkRtacaitye pratidinaM gamane prAyazcittam Aha "vihiceiyaMmisaMto(te?)" ityAdi, iti paarshvsthaadikaaritcaityvndnAyavahAra:ra0nA nanu- tIrthaMkara prathamaprahare eva dezanAM dadAti kimvA caturthaprahare'pi? 'ucyate, zrIAvazyakabRhadvRttau zrIharibhadrasUribhiH zrIvIradezanAdhikAre caturthaprahare'pi dezanA pratipAditA asti / tathAhi "egassa vANiyagassa egA kiDhI (dAsI) kiDhI therI sA gose kaTThANaM gayA, taNhAchuhAkilaMtA majjaNhe AgayA, atitthovA kaTThA ANIyatti piTTiyA bhukkhiyA tisiyA puNo paTTaviyA, sA ya varlDa kaTThabhAraM ogAhaMtIe porisIe gahAya (pacchimAyAyAmA) gacchati, kAlo ya jeThThAmUlamAso, aha tAe therIe kaTrabhArAo ega kaTuM paDiyaM. tAe -vizeSopaniSa AvuM na thAya mATe viziSTa avasare gurue nizrAkRta caityamAM paNa javuM joIe. paNa vidhicaitya hovA chatAM paNa pratidina nizrAkRta caityamAM jAya, to prAyazcitta Ave. te kahyuM paNa che - 'vidhicaitya hote chate' ItyAdi..... A rIte pArthastha vageree karAvela caitya vAMdavAno adhikAra kahyo. [20] (21) prazna :- tIrthaMkara prathama praharamAM ja dezanA Ape che, ke cothA praharamAM paNa Ape che ? uttara :- zrIAvazyaka bRhaddhattimAM zrIharibhadrasUrie zrIvIradezanAnA adhikAramAM cothA prahare paNa dezanAnuM pratipAdana karyuM che. te A pramANe che - eka vepArInI eka dAsI hatI. te dAsI gharaDI hatI. te eka vAra savAre lAkaDA levA gaI. tRSNA ane sudhAthI pIDA pAmatI evI te madhyAhna AvI. tene joIne zeThANI tADUkyA. "bahu thoDA lAkaDA lAvI' ema kahIne tene mAra mArI. bhUkhI-tarasI dazAmAM ja - vizeSazataSTha 8 therIe oNamittA gahiyaM, taM samayaM ca titthaMkaro dhamma khiyaatio| joyaNaNIhAriNA sareNa sA therI taM sadaM suNaMtI taheva uvaNayA soumADhattA, uNhaM khuhaM pivAsaM parissamaM ca Na viMdati, sUratthamaNe titthakaro dhamma kahau muTThio, therI gyaa| iti punaH zrIbRhadkalpasUtravRttI api etadarthasaMvAdinyo, tathAhi- itthaM devaiH samavasaraNe viracite yathA bhagavAn tatra pravizati tathAbhidhAtukAma Aha "sUrudayapacchimAe ogAhiMtIe puvvao eti" ityAdi, sUryodaye prathamAyAM pauruSyAm, aparANhe tu pazcimAyAm avagAhamAnAyAm AgacchantyAmityarthaH / pUrvataH pUrvadvAreNa bhagavAn eti Agacchati pravizati ityrthH| iti caturthaprahare'pi tiirthkrdeshnaadhi#Ara:/ra1TI -vizeSopaniSa pharIthI lAkaDA levA mokalI. te bharabapore moTo lAkaDAno bhAro laIne eka prahara bAkI hato tyAre pAchI pharatI hatI. jeTha mahinAno tApa hato. te samaye te DosInA kASThabhAramAMthI eka kASTha paDyuM. tene DosIe namIne lIdhuM. te ja samaye tIrthaMkara dharmadezanA ApatA hatAM. yojanagAminI vANI prasarI rahI hatI. pelI DosI te zabda sAMbhaLatA te ja rIte namelI avasthAmAM sAMbhaLavA lAgI. garamI, bhUkha, tarasa ane parizramane bhUlI gaI. sUryAsta samaye jinezvara dezanA samApta karI, tyAre DosI gaI. vaLI zrIbRhatkalpasUtra ane tenI vRttimAM paNa A arthano saMvAda che - 'A rIte devoe samavasaraNanI racanA karI, tyAre bhagavAne tyAM je rIte praveza karyo, te kahe che - sUryodaye prathama pauruSImAM ane aparANamAM chellI pauruSI Ave tyAre pUrvadvArathI bhagavAna praveza kare che. A rIte caturtha praharamAM paNa tIrthakaranI dezanAno adhikAra kahyo. ra1TI
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000 vizeSazatakam 53 nanu sAdhuvyatiriktAnyadarzaninAM yadi zrAvakA bhaktAdidAnaM prayacchanti, tadA zrAvakANAM samyaktve doSo bhavati na vA ? yadi dAnaM tadA asAdhUnAm anyadarzaninAM sAdhusamAnatvApattiH, yadi adAnaM tadA lokaviruddhatA nirdayatA ca / tato yAthArthyam ucyatAm / 'ucyate' zRNu paramArthato'nyadarzaninAM dharmabuddhyA dAne samyaktvalAJchanaM bhavati, anukampayA tu dIyatAM nAma ko nivArakaH ? yaduktam, zrIharibhadrasUribhi: zrI AvazyakabRhadvRttau zrAvakasamyaktvAdhikAre, tathAhi - iha punaH ko doSaH syAd yenetthaM teSAm azanAdi dAnapratiSedha ityucyate tadbhaktAnAM ca mithyAtvasthirIkaraNaM dharmabuddhyA dadataH samyaktvalAJchanaM tathA ArambhAdidoSAzca, karuNAgocare punarApannAnAm anukampayA dadyAdapi / yata uktam- vizeSopaniSad (22) prazna :- sAdhu sivAyanA anya darzanIo hoya, temane zrAvako anna vagerenuM dAna Ape, to zrAvakonA samyaktvamAM doSa lAge ke nahIM ? jo dAna kare to asAghu evA anyadarzanIo paNa sAdhutulya thaI javAnI Apatti Ave. ane jo dAna na Ape to lokaviruddhatA thAya ane zrAvakonA pariNAma paNa nirdaya thaI jAya. mATe ahIM je yathArtha tattva hoya te kaho. uttara :- sAMbhaLo, vAstavamAM anyadarzanIone dharmabuddhithI dAna ApavAmAM samyaktvamAM kalaMka lAge che. anukaMpAthI dAna Apo. tenuM ame nivAraNa karatA nathI. zrIharibhadrasUrie zrI AvazyakabRhavRttimAM zrAvakasamyaktvanA adhikAramAM kahyuM che ke - zaMkA :- ahIM evo kayo doSa thAya che ke temane anna vagere ApavAno pratiSedha karAya che ? samAdhAna :- temane dAna ApavAthI temanA bhaktonA mithyAtvanuM sthirIkaraNa karyAno doSa lAge ane dharmabuddhithI temane dAna ApavAthI samyaktvamAM kalaMka lAge, tathA AraMbha vagere doSo lAge. jeo 54 vizeSazatakam 'savvehiM pi jiNehiM dujjayajiyarAgadosamohehiM / sattANukaMpaNaTTA dANaM na kahiM ca paDisiddhaM // 1 // tathA bhagavantastIrthakarA api tribhuvanaikanAthAH pravivajiSavaH sAMvatsarikam anukampayA prayacchanti eva dAnamityAdi, evaM vRndAruvRndArakaSaDAvazyakavRttAvapi 'suhiesu' ityAdi gAthAyA dvitIyavyAkhyAne etad dAnam aucityadAnatvena deyatayA pratipAditam, tathAhi yadvA sukhiteSu asaMyateSu, duHkhiteSu pArzvasthAdiSu zeSaM tathaiva, navaraM dveSeNa "dagapANaM pupphaphalaM aNesaNijjamityAdi" tadgatadoSadarzanAt matsareNa athavA asaMyateSu SaDvidhajIvavadheSu kuliGgiSu rAgeNa ekagrAmotpattyAdiprItyA, -vizeSopaniSad'' dayApAtra hoya, temane anukaMpAthI dAna Ape paNa. kAraNa ke kahyuM che ke - durjaya evA rAga, dveSa ane mohane jItI lenArA sarve ya jinezvara bhagavaMtoe jIvonI anukaMpAthI je dAna karAya che, teno kyAMya pratiSedha karyo nathI. vaLI traNa bhuvananA nAtha tIrthaMkara bhagavaMto paNa dIkSA levA Icche, tyAre anukaMpAthI sAMvatsarika dAna Ape ja che. e ja rIte vRndAruvRndArakaDAvazyaka vRttimAM paNa 'suhiesa duhiesa' e (vaMdittu sUtranI) gAthAnI bIjI vyAkhyAmAM kahyuM che ke anukaMpAdAna e aucityadAna hovAthI tevuM dAna ApavuM joIe. te pATha A mujaba che - athavA to 'sukhI evA asaMyamIomAM ane duHkhI evA pArzvastha vageremAM.' bAkInuM pUrvanI jema samajavuM. temAM pharaka eTalo che ke dveSathI eTale ke pArzvasthamAM evA doSo jue ke e kAcuM pANI pIve, puSpa-phaLa vApare, akalpanIya vahore vagere ane evA doSa jovAthI matsarathI dAna ApyuM hoya. athavA asaMyata eTale SaTkAya jIvono vadha karanArA kuliMgIo hoya. te eka ja gAmanA hoya, vagere saMbaMdhane kAraNe rAgathI
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ -vizeSazatam jaa vizeSazatam - dveSeNa jinapravacanapratyanIkAdidarzanAt bhedena, tad evaMvidhaM dAnaM nindAmi gaheM c| yatpunaraucityadAnaM tat na nindAha jinairapi vArSikaM dAnaM dadadbhiH tasya darzitatvAt iti, punaH pratikramaNavRttAvapi, tathAhiyadvA sukhiteSu duHkhiteSu vA asaMyateSu pArthasthAdiSu zeSaM tathaiva paraM dveSeNa 'dagapANaM puSphaphalaM aNesaNijjamityAdi', tadgatadoSadarzanAt matsareNa athavA asaMyateSu SaDvidhajIvabadheSu kuliGgiSu rAgeNa ekadezagrAmagotrotpattyAdiprItyA dveSeNa jinapravacanapratyanIkatAdidarzanocchedena nanu pravacanapratyanIkAderdAnam eva kutaH ? 'ucyate' tadbhaktabhUpatyAdibhayAt, tadevaMvidhaM dAnaM nindAmi gaheM c| yatpunaraucityena dInAdInAM tadanukampAdAnam yathA kRpaNe'nAthadaridre vyasanavyApte ca rogshokhte| tad dIyate kRpArthamanukampAto bhaved dAnam / / -vizeSopaniSa prItithI dAna ApyuM hoya. athavA to teo jinazAsananA zatru che, ItyAdi doSa jovAthI dveSathI dAna ApyuM hoya. tevA prakAranA dAnanI niMdA ane gaha karuM chuM. paNa je aucityadAna che, te niMdAyogya nathI. kAraNa ke sAMvatsarikadAna denArA jinezvaroe paNa teno dAkhalo Apyo che. vaLI, pratikramaNavRttimAM paNa kahyuM che - (uparokta anusAra) zaMkA :- je pravacananA zatru vagere che, temane to dAna ja zA mATe Ape ? samAdhAna :- tevI vyaktine paNa temanA bhakta rAjA vagerenA bhayathI dAna Ape. tevA prakAranA dAnane niMdu chuM ane gahuM chuM. je aucityathI dIna vagerene apAya te anukaMpAdAna che. jema ke - dayApAtra, anAtha, daridra, ApattimAM paDelo, rogI ane zokathI parAhata hoya, 3 theiyN mokSaphale dAne paatraa'paatrvicaarnnaa| dayAdAnaM tu sarvajJaiH kutrApi na niSidhyate / / 1 / / tathAdaanN yatprathamopakAriNi na tannyAsaH sa evArNyate, dIne yAcanamUlyameva dayite tat kiM na rAgAzrayAt / pAtre yatphalavistarapriyatayA tadvArddhaSikaM na kiM ?, tadAnaM yadupetya niHspRhatayA kSINe jane dIyate / / ityekatriMzad gaathaarthH| ityanukampayA anyadarzaninAmapi bhaktAdidAnAdhikAraH / / 22 / / -vizeSopaniSad - tene dayAthI je dAna apAya te anukaMpAdAna che. kahyuM paNa che - je dAna mokSanA AzayathI apAya che, temAM pAtrApAtranI vicAraNA karavAnI che. dayAdAnano to sarvajJoe kyAMya niSedha karyo nathI. tathA- je pUrve upakAra karanArane dAna apAya che, te to vAstavamAM dAna ja nathI. e to thApaNa pAchI apAya che. je dInatAthI yAcanA kare ane pachI dAna apAya, te paNa vAstavamAM dAna nathI kAraNa ke yAcanArUpI atyaMta lajjAspada kaSTaprada kriyA dvArA tenuM mUlya cUkavAI gayuM che. je priya che, tene rAgathI apAya che, mATe tene ya dAna na kahevAya. je supAtrane dAna apAya che, te to vyAja vaTAvIne dhaMdho karavA jevuM che. kAraNa ke temAM to anekagaNuM thaIne pAchuM maLe che. mATe dAna to ene ja kahevAya ke je kSINa janane niHspRhabhAve ApavAmAM Ave. A rIte (vaMditu sUtranI) 31 mI gAthAno artha che. A rIte anukaMpAthI anya darzanIone paNa anna vagere ApavAno adhikAra kahyo. rA
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivazatam - nanuMpaastthaai vaMdamANassa neva kittI na nijjarA hoi| jAyai kAyakileso baMdho kammassa aannaae||1|| ityAdi anekadoSapratipAdanAt pArzvasthAdayo'tra sarvathA'vandanIyA eva, kimvA kathaJcid vandanIyA api? ucyate, pArzvastho dvedhA sarvato 1 dezatazceti 2 / bhedadvayabhaNanAt dezataH pArzvasthe sAticAracAritrasattA sambhAvyate, satyAM ca sAticAracAritrasattAyAM balAdapi vandanIyatvam Apatitam, yaduktaM zrIpravacanasAroddhArabRhadvRttau dvitIyadvAre vandanAdhikAre pArzvasthAdipaJcakavyAkhyAnAnantaram, tathAhi- atra ca pArzvasthaM sarvathA eva acaritriNaM kecin manyante, tanna yuktiyuktaM pratibhAsate sahRdayAnAm, yato yadi ekAntenaiva pArzvastho'caritrI bhavet tarhi sarvato dezatazca -vizeSopaniSa (23) prasta :- je pArthastha vagerene vaMdana kare che, temanI kIrti paNa nathI thatI, ane nirjarA paNa nathI thatI. mAtra kAyakleza ane karmabaMdha thAya che. kAraNa ke tevI prabhunI vANI che. ItyAdi aneka doSonuM pratipAdana zAstromAM karyuM che. tethI pArcartho sarvathA avaMdanIya ja che ? ke pachI koI rIte vaMdanIya paNa che ? uttara :- pArthastho be prakAre che. (1) sarvathI (2) dezathI. A rIte be bhedo kahyA hovAthI dezathI pArzvastha hoya tene sAticAra cAritra hoya tevuM saMbhave che. ane jo sAticAra paNa cAritra hoya, to vaMdanIyapaNuM mAnavuM ja paDaze. kAraNa ke pravacanasAroddhArabRhaddhatimAM dvitIya dvAramAM vaMdana adhikAramAM pArzvastha vagere paMcakanI vyAkhyA pachI A mujaba kahyuM che - keTalAka ema mAne che ke pArzvastha sarvathA acAritrI ja che. paNa e vAta vidvAnone yuktiyukta lAgatI nathI. kAraNa ke jo pArthastha ekAMte acAritrI ja hoya, to dezathI ane -vizeSazatam 8 pArzvastha iti vikalpadvayakalpanam asaGgataM syAt, cAritrAbhAvasya ubhayatrApi tulyatvAt, tasmAd asmAdeva bhedadvayakalpanAt jJAyate sAticAracAritrasattA api pArzvasthasya, na cedaM svayaM svamanISikayocyate, yato nizIthacUrNAvapi evaM dRzyate "pAsattho atthai suttaporisiM atthaporisiM vA na karei daMsaNAiyAresu vaTTai, cAritteNa ca vaTTai aiAre na vajjai evaM sattho atthai pAsattho tti" anena granthena sarvathA asya pArzvasthasya na cAritrAbhAvo'vasIyate, kintu sabalitacAritrayuktatApIti, punaH zrIAvazyakaTippanake, tathAhi- na caivaM pArzvasthAdIn vandamAnasya doSo'nujJAtaH saMyamavyayAdayo doSAH prasajjyante, satyaM kintu saMyamavyayAt tadA yo yathA garIyAn bhavati tathA yatitavyam, -vizeSopaniSad sarvathI pArzvastha evI be vikalponI kalpanA asaMgata thAya. kAraNa ke cAritrano abhAva to baMnemAM tulya ja che. tethI e be bheda kahyA tenAthI ja jaNAya che ke pArthasthane sAtiyAra cAritra hoya che. A ame svamatithI nathI kahetA, kAraNa ke nizIthacUrNimAM paNa evuM dekhAya che - prakarSathI svasthapaNe (nirAMte) beTho rahe, sUraporisI ke arthaporisI na kare, darzanAticAromAM varta, cAritramAM varte, aticAronuM varjana na kare. A rIte svastha rahe, te prAsvastha. A graMthathI jaNAya che ke pArthasthane sarvathA cAstrino abhAva nathI hoto. paNa sAticAra cAritra paNa hoya che. vaLI AvazyakaTippaNamAM paNa kahyuM che ke - e rIte pArzvastha vagerene vaMdana kare tene doSanI anujJA, saMyamahAni vagere nukazAno thAya (evI Apatti nahIM Ave ?) tamArI vAta sAcI che. paNa saMyamavyaya (nA doSathI ?) je jevI rIte moTo (doSa ?) hoya, te mujaba (tenA parivAra mATe) yatna karavo. vaLI temAM ja kahyuM che ke - je taddana guNahIna hoya, temane
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ RvizeSazatam - punastatraiva - iti tAvad guNavarjitAnAM 'vAyA namukkAro' ityuktam, yatra tu guNaH svalpo'pi asti tatra kimityatrApi bhASyam 'dasaNanANacaritte tavavinayaM jattha jattiyaM jANe / jiNapannattaM bhattIe pUyae taM tahiM bhaave||1|| kimatra bahuvistareNa, darzanaM ca niHzaGkitAdiguNopetaM samyaktvam, jJAnaM ca AcArAdi zrutam, cAritraM ca mUlottaraguNAnupAlanAtmakam, darzana-jJAnacAritraM dvandvaikatvavad bhAvaH, evaM tapazca anazanAdi, vinayazcAbhyutthAnAdi tapovinayam, etaddarzanAdi yatra pArzvasthAdau puruSe yAvad yat pramANaM svalpaM bahu vA jAnIyAt, tatra tameva bhAvaM jinaprajJaptaM svacetasi vyavasthApya tAvatyA eva bhaktyA kRtikarmAdilakSaNayA pUjayet -vizeSopaniSad paNa vacanathI namaskAra, hAtha uMco karavo, praNAma karavuM... vagere ApavAdika saMjogomAM karavAnA kahyA che, to pachI jemanAmAM thoDA paNa guNa che, tenI to zuM vAta karavI ? ahIM bhASyapATha A mujaba che - jinezvara bhagavaMtoe kahelA darzana, jJAna, cAritra, tapa ane vinaya A jyA jeTalA jaNAya, tyAM te bhAvone bhaktithI pUje. ahIM bahuM vistAra karavAthI zuM ? darzana e niHzaMkita vagere guNothI yukta samyakta che. jJAna AcArAMga vagere zrata che. cAritra mUlottara guNonA anupAlanarUpa che. A rIte darzana-jJAna ane cAritrano DhaMDha ekatvarUpa samAsa thayo. ema tapa-anazana vagere. vinaya agrutthAna vagere (guru Ave tyAre UbhA thavuM vagere). je pArzvastha puruSamAM A darzana vagere jeTalA pramANamAM ochuM-vatuM hoya, te jANIne jinakathita te bhAvane manamAM rAkhIne teTalA pramANa bhaktithI - vaMdana vagere dvArA tenuM sanmAna kare. A pramANe bRhad bhASyavRttimAM kahyuM che. A rIte je dezathI pArzvastha hoya, te vaMdanIya - viparIta che iti bRhdbhaassyvRttii| iti dezataH pArzvasthasya vandanIyatvam / / 23 / / nanu- sAdhubhirgRhasthagRhAt prAsukapAnIyaM vihRtya upAzraye samAnItam / tataH kiyat velAnantaraM punargalite pUtarakA dRSTAH, atha te sAdhubhiH kathaM karttavyAH ? 'ucyate' te pUtarakAdijIvA yad gRhe tajjalaM vihRtaM tad gRhe deyAH, taizca yasmAt jalAzrayAt pAnIyam AnItaM tatra sthAne kSeptavyA iti, yaduktaM zrIsandehadolAvalIbRhadvRttI triSaSTitamagAthAvyAkhyAne, tathAhi-nanu te jIvAH kathaM karttavyAH ? 'ucyate' yatibhiryeSAM gRhe tad vihRtaM teSAmeva yatanayA dattvA vyutsarjanIyAH, gRhasthaizca yasya kUpasya taDAgasya vA tajjalam, tatraiva yatanayA prakSepanIyamiti, na ca vAcyaM yatInAM galanakaM nAstIti, zrIkalpabhASye galanakasya uktatvAt / tathAhi -vizeSopaniSad che, e vicAra kahyo. ll23ll. (24) prazna :- sAdhuo gRhasthonA gharethI prAsuka pANI vahorIne upAzrayamAM laI Ave. pachI thoDA samaya pachI gaLatA temAM porA dekhAya, to sAdhuoe tenuM zuM karavuM ? uttara :- je gharethI pANI vahoryuM hoya. te ghare porA vagere jIvo ApavA. ane teo je kUvA, taLAva vagerethI e pANI lAvyA hoya tyAM temaNe e jIvone choDI devA. saMdehadolAvalIbRhaddhatimAM 63 mI gAthAnI vyAkhyAmAM kahyuM che - te jIvonuM zuM karavuM ? te kahevAya che - mahAtmAoe jemanA ghare te vahoryuM hoya, temane ja jayaNAthI ApIne choDI devA. ane gRhasthoe je kUvA ke taLAvanuM te pANI hoya tyAM ja jayaNAthI temane choDI devA. ahIM evI dalIla na karavI ke munio to garaNu ja na rAkhe. to gALavAnI vAta kyAMthI AvI ? kAraNa ke zrI kalyabhASyamAM garaNAnI vAta karI che - aupagrAhika kapaDuM gALavA mATe gaNa
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 000 vizeSazatakam - 'uvaggahie cIraM gAlaNaheuM gaNaM tu giNhaMti / tahavi hu asujjamANA asaI aTThANe jayaNAu tti||1||" evam eva zrIsandehadolAvalIvRttau triSaSTitamagAthAvRttAvapi 'soTTakaM vyAkhyAnam, tathAhi- yadi vA bhavatu kathaJcit satrasam apIdaM gRhasthagRheSu, tathApi svayam eva ete gAlayitvA gRhNanti' na ca eteSAM galanakaM na bhavati iti vAcyam, Agame tasyApi uktatvAt, tathAhi- kalpabhASye 'uvaggahie' gAthA / iti sAdhUnAM prAsukapAnIyotpannapUtarAdijIvapariSThApanAvidhiH / / 24 / / nanu- digambaracaityam Ayatanam anAyatanam vA? vandyam avandyaM vA? 'ucyate' anAyatanatvena avandyatvam eva / anAyatanatvaM ca digambaraparigRhItasya AtmIyacaityasyApi zrIsandehadolAvalIvRttI spaSTaM -vizeSopaniSada(samuhAya ?) ALL 5re che. chatai ue zuddha thAya... A rIte zrIsaMdehadolAvalIvRttimAM vesaThamI gAthAnI vRttimAM paNa kahyuM che - athavA to gRhasthonA gharomAM koI rIte traNa jIvovALuM pANI hoya. to paNa teo pote ja gaLIne grahaNa kare che. temanI pAse garaNu na hoya, evuM na kahevuM. kAraNa ke AgamamAM garaNuM paNa vihita che - zrIkAbhASyamAM 'uSNahie? gAthA. A rIte sAdhuone prAsuka pANImAM utpanna thayelA porA vagere jIvone paraThavavAno vidhi kahyo. ll24ll (25) prazna :- hajara caitya mAyatana De manAyatana ? vaMdanIya ke avaMdanIya ? uttara :- digaMbara caitya anAyatana che ane tethI avaMdanIya 1. zrI AcArAGgavRttau dvitIyalokavijayAdhyayane paJcamoddeze / / 'esamagge Ariehi paveie' iti sUtravyAkhyA prastAve digambarA voTakA ArhatA bhASAH proktAH santi tathA teSAM svaruciviracito mArga iti proktamasti / - vizeSazatakam 000 pratipAditam asti, kiM punastatsatkacaityasya vAcyam, tathA ca tatpATha:nanu atra caityaM dravyata Ayatanatvam eva uktaM yathA 'davvammi jiNaharAI' iti cetsatyam, kintu nirupAdhIdaM mithyAdRSTiparigRhItatvopAdhisahitatvena anAyatanatvameva, anyathA digambarAdiparigRhItacaityasyA'pi AyatanatvaM syAditi / evameva chedagranthe'pi niSedho'bhANi __"je bhikkhU vA bhikkhUNI vA parapAsaMDANaM pasaMsaM karijjA, je Avi a ninhavagANaM pasaMsaM karijjA, anukUlaM bhAsijjA je NaM ninhavagANaM AyayaNaM pavisejjA je NaM ninhavagANaM gaMthasatthapayakkharaM parUvejjA je NaM ninhavagANaM saMtie kAyakilese vA tave vA saMjame vA nANe vA viNNANe vA sue vA paccae vA avimuhasuddhaparisAmajjhagae silAhejjA se vi ANaM paramAhammiesu -vishessopnissdche. zrIsaMdehadolAvalIvRttimAM paNa kahyuM che ke - digaMbaro ApaNuM caitya laI le to e paNa anAyatana thaI jAya che. to pachI digaMbaronA caityanI to zuM vAta karavI ? teno pATha A mujaba che - zaMkA :- caitya to dravyathI Ayatana ja hoya che. jema ke kahyuM che ke 'dravyamA linAlaya vagere.' samAdhAna :- tamArI vAta sAcI che. paNa e sAmAnya caityanI vAta che. mithyAtvI vaDe parigRhIta hoya evuM viziSTa caitya to anAyatana ja che. anyathA to digaMbara vagere vaDe parigRhIta caitya hoya, te paNa Ayatana thaI jAya. - A ja rIte chedagraMthamAM paNa niSedha kahyo che - je bhikSa ke bhikSaNI paraliMgIonI prazaMsA kare, vaLI je nihnavonI prazaMsA kare, temane anukULa bhASaNa kare, je nihnavonA nivAsamAM praveza kare, je nirnavonA graMtha-zAsa-pada-akSaranI prarUpaNA kare, je nihnavonAM DAyaleza/5/saMyama/jJAna/vijJAna/zruta/pratyayanI tanI samakSa
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSazatakra - uvavajjejjA iti" idameva praznottare zrImerusundaropAdhyAyakRtapraznottaragranthe'pi asti / iti digambaracaityasya anAyatanatvenA'vandyatvam / / 25 / / nanu- tIrthaMkara prabhAte pAdonapauruSI kiM vA sampUrNA pauruSI vA dharmam AcaSTe 'ucyate' sampUrNAM pauruSI yAvat, yaduktaM zrIharibhadrasUrikRtAvazyakabRhadvRttI vIradezanAdhikAre, tathAhi- sAmprataM devamAlyadvArAvayavArtham adhikRtya ucyate, tatra bhagavAn prathamAM sampUrNA pauruSIm dharmam AcaSTe ityAdi itthameva uktatvAt, iti sampUrNA pauruSI yAvaj nizanadhAradAra6T nanu- zrAvakANAm api trividhaM trividhena pratyAkhyAnaM sambhavati --vizeSopaniSa zuddha parSadAmAM rahIne prazaMsA kare, te paNa paramAdhAmI deva tarIke utpanna thAya che. A ja praznottama zrImerusuMdaropAdhyAyakRta praznottara graMthamAM paNa che. A rIte digaMbara caitya anAyatana hovAthI avaMdanIya che.ll2pA (26) prazna :- tIrthaMkara prabhAte pAdona porisI (porIsIno cotho bhAga bAkI hoya tyAM sudhI dharma kahe che ? ke AkhI porisI sudhI dharma kahe che ? uttara :- AkhI porisI sudhI kahe che. zrIharibhadrasUrikRta Avazyaka bRhaddhatimAM vIradezanAnA adhikAramAM kahyuM che - 'have devanA mAlyadvAranA avayava mATe tene uddezIne kahevAya che - temAM bhagavAna prathama prahara pUro thAya tyAM sudhI gharma kahe che.' ItyAdi A ja rIte kahyuM che. A rIte saMpUrNa porisI sudhI jinadezanIno adhikAra kahyo.IIrA (27) prazna :- zrAvakone paNa pravidha pravidha paccakhANa saMbhave ke nahIM ? - vizeSazatakram na vA ? 'ucyate' sambhavatyeva kAkamAMsamerucandanasvayambhUramaNamatsyAdikaM vastu samuddizya, yaduktaM zrIAvazyakavRttI, tathAhi- sthUlasAvayetyAdi trividhaM trividheneti, yadbhagavatyAM zrAvakasya pratyAkhyAnam avAci tat rAjAntaHpurIkAdyAsevanakAkamAMsabhakSaNAdisthUlasAvadyayogaviSayaM na punarekendriyasaMghaTTanAdisUkSmasAvadyayogaviSayam iti / 'jai kiMcigAhA' na vidyate prayojanaM yena tad aprayojanaM balibhukpizitAdi, aprApyaM meruzirasamudbhUtacandanavRkSAdi, yadi evambhUtaM kiJcid vastu vizeSyaM tadAzritya ityarthaH / trividhaM trividhena pratyAcakSIta zrAvako na kazcid doSaH, kiM tat ? svayambhUramaNAzrayamatsyavat, yathA svayambhUramaNamatsyAnAM trividhaM trividhena pratyAkhyAti tadA yadi madhyamakhaNDavartinAmapi atyantAprayojanAprApya -vizeSopaniSadra uttara :- kAgaDAnuM mAMsa, meru parvatanuM caMdana, svayaMbhUramaNanA matsya vagere vastune uddezIne saMbhave ja che. kAraNa ke zrIAvazyakavRttimAM kahyuM che - sthUla sAvadha vagere trividha gividhathI je bhagavatIsUtramAM zrAvakanuM paccakakhANa kahyuM che. te rAjAnI rANI vagerenuM Asevana, kAgaDAnA mAMsanuM bhakSaNa vagererU5 skUla sAvadhayogano viSaya che. ekendriyano saMghaTTo vagererU5 je sUkSma sAvadha yoga che, tenuM gavigha trividha paccakakhANa zrAvakane saMbhavatuM nathI. 'jaI kiMci' gAthA (A gAthA AgaLa kaheze, jenuM koI prayojana nathI, te aAyojana che, jema ke kAgaDAnuM mAMsa vagere. je maLI zake tevuM nathI - jema ke meru parvatanA zikhare thayela caMdanavRkSa vagere. jo AvI koI viziSTa vastu hoya, tene AzrIne zrAvaka trividha pravidha paccakhANa kare, temAM koI doSa nathI. zenI jema ? svayaMbhUramaNa samudramAM rahelA matsyanI jema. jevI rIte svayaMbhUramaNanA mAchalAonA vividha pravidha paccakhkhANa kare che, tema vaccenA khaMDomAM rahelI evI vastuo ke jene koI ja
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ RvizeSazatam - vastUnAM trividhaM trividhena pratyAcakSIta tadA na kazcid virodha iti gAthArthaH / punarbhagavatIvRttigatagAthA api "jai kiMcidappaoaNamappappaM vA visesiyaM vtthu| paccakkhejja na doso sayaMbhUramaNAi macchuvva / / 1 / / jo vA nikkhamiumaNo paDimaM puttAisaMtainimittaM / paDivajjejja tao vA karijja tivihaM pi tiviheNaM / / 2 / / jo puNa puvvAraddhANujjhiya saavjjkmmsNtaanno| tadaNumai pariNaMti so na tarai sahasA niyatteuM" / / 3 / / iti zrAvakANAmapi trividhatrividhapratyAkhyAnam / / 27 / / nanu- tIrthaMkarA dIkSAsamaye varSa yAvat prabhAtataH kiyat kAlaM -- vizeSopaniSad prayojana na hoya ane je aprApya hoya, tenA pravidha trividha paccakhkhANa kare, to koI virogha nathI. evo gAthArtha che. vaLI bhagavatIsUtranI vRttimAM AvI gAthAo paNa che. je kAMI paNa prayojanahIna hoya, ke aprApya hoya tevI viziSTa vastunuM zrAvaka paccakhANa kare, to temAM doSa nathI. jema ke svayaMbhUramaNasamudranA matsya athavA to jene dIkSA levAnuM mana hoya ane putra vagerenI saMtati mATe gRhakathAvasthAmAM rahyo hoya, agiyAramI pratimAno ke viziSTa pratimAno svIkAra karyo hoya te paNa vividha gividha paccakhANa karI zake. paNa jeNe pUrve sAvadha kAryone Arabdha karyA hatA, te tevA kAryone choDIne paNa tarata ja tenI anumatinI pariNatine choDI zakato nathI. A rIte zrAvakone paNa trividhi trividha paccakhkhANa saMbhave che. ll27ll (28) prazna :- tIrthakaro dIkSA samaye eka varSa sudhI dAna de che, temAM savArathI keTalo kALa dAna de che ? viparIta 848 dAnaM dadati ? 'ucyate' praharadvayAdikaM yAvat, yaduktaM zrIjJAtAdharmakathAsUtravRttyoH, tathAhi- "tae NaM malliarihA karayalajAvamAgahao pAyarAsotti bahUNaM saNAhANaM ya bahUNaM aNAhANa ya paMthiyANa ya pahiyANa ya karoDiyANa y| kappaDiyANa ya egamegaM hiraNyakoDiM aTThaaNUNAI sayasahassAI iyameyArUvaM atthaM saMpayANaM dli|" ityAdi, magadhadezasambandhinaM prAtarAzaM prabhAtikaM bhojanakAlaM yAvat praharadvayAdikam ityarthaH, itipraharadvayAdikaM yAvat jinadAnam / / 28 / / nanu- yatInAM vihAro rAtrI kvApi granthe nirdiSTo'sti na vA ? 'ucyate' zrIoghaniyuktisUtravRttyoH saptapaJcAzad adhikaikazatagAthAyAm sAdhUnAM rAtrI vihAraH ukto'sti, tathAhi- "idAnIM vikAlavelAyAM kathayitvA pratyuSasi vrajanti, kiM kRtvA ityata Aha" -vizeSopaniSa uttara :- be prahara Adi sudhI dAna de che. zrIjJAtAdharmakathA sUtra ane tenI vRttimAM kahyuM che - "pachI mali arihaMta karatala cAvatuM magadhadezanA prAtaH bhojana kALa sudhI ghaNA sanAtha, anAtha, paMthika, preSita, saMnyAsIo ane kArpeTikone eka karoDa ATha lAkha sonaiyAnuM dAna Ape che." ItyAdi magadha dezasaMbaMdhI prabhAtanuM bhojana je kALe thatuM hoya tyAM sudhI = be prahara Adi sudhI jinezvara bhagavaMto dAna de che. A rIte praharadvaya Adi ema jinadAnano kALa kahyo. riTA. (29) prazna :- mahAtmAo rAtre vihAra kare evuM koI paNa graMthamAM kahyuM che ke nahIM ? uttara :- zrI oghaniryuktisUtra ane tenI vRtti mAM 157 mI gAthAmAM sAdhuono rAtrivihAra kahyo che. je A mujaba che - 'have vikALaveLAe kahIne (sAMje zayyAtarane jaNAvIne) savAre jAya che. teo sUtraporisI ane artha porisI karIne athavA sUtraporisI
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000 vizeSazatakam - "tadubhayasuttaM paDilehaNA ya uggayamaNuggae vA pi| paDichAhikaraNateNena NaTThakhaggUDa sNgaaro|||" tadubhayaM sUtrapauruSIm arthapauruSI ca kRtvA 'suttaMti' sUtrapauruSI vA kRtvA vrajanti, atha dUrataH kSetraM bhavati, tataH pAdonaprahare eva pAtrapratilekhanAM kRtvA vrajanti, udgatamAtre eva vA sUrye gacchanti, "aNuggayetti" aNudgate vA sUrye rAtrI eva gacchanti / "paDicchaMti" te sAdhavastasmAt vinirgatAH parasparaM prtiikssnte| "adhikaraNatti" atha te sAdhabo na pratIkSante, tato mArgamajAnAnAH parasparaM pUtkurvanti / tena pUtkRtena loko vibudhyate, tatazca adhikaraNaM bhavati / "teNatti" stenakA bA buddhAH santo moSaNArthaM pazcAd vrjnti| "NaTThatti" kadAcit kazcit nazyati, tatazca pradoSe eva saGgAraH kriyate, amukatra vizrAmaNaM kariSyAmo'mukatra bhikSAm, amukatra vasatimiti, tatazca rAtrI gacchanti saGketaH kriyate / "khaggUDatti" kazcit khaggUDaprAyo vishessopnissdkarIne jo kSetra dUra hoya to pAdona prahare ja pApaDilehaNa karIne jAya che. athavA to sUryano udaya thatA ja jAya che. athavA to sUryodaya pUrve raNe ja jAya che. te sAdhuo parasparanI rAha jue che. jo rAha na juo to mArgane jANatA na hovAthI paraspara bUmAbUma kare che. tenAthI loko jAgI jAya che ane adhikaraNa thAya che = akAya, teukAya vagerenI virAdhanA thAya che. athavA to coro jAgI jAya che ane lUMTavA mATe temanI pAchaLa pAchaLa jAya che. kadAca koI khovAI jAya che. mATe rAte ja saMketa karAya che ke amuka jagyAe ArAma karazuM, amuka sthaLe bhikSA karazuM, amuka sthaLe rahezuM. pachI raTe nIkaLI jAya che. koI dhUrta jevo hoya, te ema kahe ke sAdhuoe rAtre na ja javAya, vaLI te ja bAkI rahyo hoya. to vizeSazatakam 000 bhavati, sa idaM brUteyaduta sAdhUnAM rAtrau na yujyate eva gantum, punaH sa eva Aste / tatazca "saMgArotti" saGketaM khaggUDAya prayacchanti- yaduta tvayA amukatra deze Agantavyamiti, evaM pravacanasAroddhAre'pi tathAhi taliyA 1 khallaga 2 vaddha 3 kosaga 4 kittIya 5 biiyNtu| athavA dvitIyAdezena idaM carmapaJcakaM yathA 'taliyatti' upAnahastAzca ekatalikAstad abhAve yAvat catustalikA api gRhyante, acakSurviSaye, rAtrI gamyamAne, sArthavazAd divApi mArga muktvA unmArgeNa gamyamAne, stenazvApadAdibhayena vA 'tvaritaM'gamyamAne kaNTakAdisaMrakSaNArtha etAH pAdayoH kriyante, iti rAtrI vihAravicAraH / / 29 / / nanu- sAdhUnAM divase zayanaM kalpate na vA? 'ucyate' utsargato na kalpate, paraM mArgaparizrAntaglAnAdInAM divA zayanaM kalpata eva, yaduktaM zrIoghaniyuktisUtravRttyoH, aSTAdazAdhikacatAzatagAthAyAM tathAhi- idAnIM -vishessopnissdtene saMketa Ape che, ke tAre amuka dezamAM AvI javuM.' A rIte pravacanasAroddhAramAM paNa kahyuM che - athavA dvitIya mAhezathI mA yarmayas (paraNA) no upayoga 52 cha (1) me taLiyAvALA pagarakhAM, te na maLe to yAvat cAra taLiyAvALA paNa levAya che. jyAM AMkhathI joI na zakAya tevI jagyAe cAlavuM paDe, rAtre cAlavuM paDe, sArthane kAraNe divase paNa mArgane choDIne ubhArge javuM paDe tyAre, athavA cora, jaMgalI prANI vagerenA bhayathI jhaDapathI cAlavuM paDe, tyAre kAMTA vagerethI bacavA mATe ene pagamAM paherAya che. A munionA rAtrivihArano vicAra kahyo. ra9II (30) prazna :- sAdhumAne hivase sUq ye nahIM ? uttara :- utsargathI na kahyuM, paNa je vihAra karIne atyaMta thAkI gayA hoya, glAna vagere hoya, temane divase sUvuM kaye ja che.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000 vizeSazatakam niSIdanasthAnapratipAdanAya Aha "saMDasaMpamajjittA puNo vi bhUmi pamajjiya nisiiye|| rAo ya puvvabhaNiyaM tubbaTTaNaM kappai na diyaa||1||" vyAkhyA- sandaMso jaMghayorantarAlaM pramRjya utkaTakaH sthitvA punarbhuvaM pramRjya niSIdet, uktaM niSIdanasthAnam, idAnIM tvagvarttanasthAnapratipAdanAya Aha, rAtrI pUrvoktam eva tvagvarttanam, divA tu punaH tvagvarttanaM na kalpate, tena uktam, bhavadbhiH kiM sarvathA eva na kalpyate? na ityAha "addhANaparissaMto gilANabuDo annunnnnvettaannN| saMthAruttarapaTTo attharaNaNivajjaNAlogaM / / 419 / / " vyAkhyA- adhvani parizrAntaH tathA glAnastathA vRddha ete trayo'pi anujJApya AcAryAn, tatazca saMstArakottarapaTTI AstIrya "NivajjaNatti" svapanti, 'Aloyanti' sAvakAzaM dezaM muktvA abhyantare svapanti, yat sAgArikasya zaGkA syAt, yaduta nUnaM rAtrI surataprasaGge sthito'yamAsIt, kuto'nyathA asya nidrA, iti divA sAdhUnAM -vishessopnissdzrIoghaniryukitasUtra ane tenI vRttimAM 418 mI gAthAmAM kahyuM che - have besavAnuM sthAna batAvatA kahe che - jaMghAonA madhyabhAgane pUMjIne utkaTuka AsanamAM rahIne pharIthI jamInane pramArjIne bese. besavAnuM sthAna kahyuM. have sUvAnuM sthAna kahe che. rAtre pUrvokta rIte ja sUvuM. divase to sUvuM na kaye. zuM sarvathA na kahyuM ? tenA javAbamAM kahe che - je mArga parizrApta hoya, glAna tathA vRddha hoya, e traNe ya AcAryanI rajA laIne saMthAro-uttarapaTTo pAtharIne sUve che. paNa temAM eTaluM dhyAna rAkhe ke pragaTa jagyAne choDIne aMdaranA bhAgamAM suve. jo pragaTa jagyAe sUve to gRhasthane zaMkA thAya, ke nakkI eNe raNe maithunakIkA karI haze. jo evuM na hoya, to ene divase nidrA kema Ave ? vizeSazatakam 900 nidraa'dhikaarH||30|| nanu- gAthApatiH yatiH zrAmaNyaM virAdhya mRtvA candratvena utpannastatra tasya zrAmaNyabirAdhanA kiM mUlaguNaviSayA, kiM vA uttaraguNaviSayA? 'ucyate' uttaraguNaviSayA, na tu mUlaguNaviSayA, yaduktaM zrIpuSphikopAGgaprathamAdhyayanavRttI candravaktavyatAdhikAre, tathAhi- "virAhiya sAmaNNatti", zrAmaNyaM vRttam, tadvirAdhanA ca atra na mUlaguNaviSayA, kintu uttaraguNaviSayA, uttaraguNAzca piNDavizuddhyAdayaH, tatra kadAcid dvicatvAriMzadoSavizuddhAhArasya grahaNaM na kRtam, kAraNaM vinA'pi bAlaglAnAdikAraNe'zuddham api gRhNan na doSavAn iti, piNDasya azuddhI virAdhitazramaNatA, IryAdisamityAdizodhane nAdaraH kRtaH, abhigrahAzca gRhItAH kadAcid bhagnA bhavantIti, suMThyAdisannidhiparibhogam, aGgakSAlanapAdaprakSAlanAdi -vizeSopaniSada-- mA ta sAdhumAne hivase nidrAno madhist seo. ||30|| (31) prazna :- zrImaMta avasthAmAMthI dIkSA laIne pachI zramaNyanI virAdhanA karIne caMdrarUpe utpanna thayo. temAM grAmapsanI virAdhanA mUlaguNaviSayaka che ke pachI uttaraguNaviSayaka che ? uttara :- uttaraguNaviSayaka che, mULaguNaviSayaka nathI. kAraNa ke pazcikA upAMganA prathama adhyayananI vRttimAM caMdranI bAbatamAM kahyuM che - cAritranI virAdhanA karIne - ahIM tenI virAdhanA mULaguNanA viSayanI nahIM, paNa uttaguNonA viSayanI samajavI. uttaraguNo piMDavizuddhi vagere che. temAM kyAreka 4ra doSothI rahita AhAranuM grahaNa na karyuM hoya. potAnuM kAraNa na hoya paNa bALa-glAnA vagerenA kAraNe azuddha paNa vahore to ya nirdoSa che. A rIte piMDavizuddhinA viSayamAM zrAmasyanI virAdhanA karI. IryAsamitinI zuddhimAM Adara na karyo, abhigrahone laIne kyAreka bhAMgI nAkhyA, sUMTha vagerenI saMnidhi vAparI, avayavone dhovA-paga dhovA vagere karyuM,
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 000 vizeSazatakam - - 71 ca kRtavAn, ityAdiprakAreNa(a)samyakpAlane vratavirAdhanA iti, sA ca na AlocitA gurusamIpe iti anAlocitAticAro mRtvA kRtA'nazano'pi jyotiSkendracandrarUpatayA utpannaH, iti candrasya pUrvabhave uttaraguNavirAdhanAvicAraH / / 31 / / nanu- sAdhubhiH kadAcit dravyamapi rakSyate na vA ? 'ucyate' ziSyAdikRte puSTAlambane sAdhUnAM dravyaM kanakAdikaM rakSaNAya upadiSTamasti, yaduktaM zrIdazavaikAlikasUtre zrIharibhadrasUrikRtAyAM taTTIkAyAM saptasahasramAnAyAM ca, tathAhi- paralokacintAyAM prakRtopayogyatAM darzayannAha "sikkhaga asikkhagANaM saMvegathirayaTThAi doNhaM pi| davvAIyA evaM daMsirjati avaayaao||" / vyAkhyA- zikSakAzikSakayoH abhinavapravrajitacirapravrajitayoH abhinava -vishessopnissdvagere prakArathI samyaka pAlana na karatA vratavirAdhanA karI, samyaka pAlana na karyuM, te virAdhanAnI guru pAse AlocanA na karI, tethI anazana karavA chatAM paNa marIne jyotindra candrarUpe utpanna thayo. A rIte candranA pUrvabhave uttaraguNanI virAdhanAno vicAra kahyo. ||3|| (32) prazna :- sAdhuoe kyAreka potAnI pAse dravya rakhAya hai nahIM? uttara :- ziSya vagerene mATe puSTAlaMbana hoya, tyAre sAdhuoe suvarNa vagere dravya rAkhavuM, evo upadeza zAstramAM karyo che. zrIharibhadrasUrikRta zrIdazavaikAlikasUtranI TIkA, je 7000 zloka pramANa che, temAM kahyuM che - paralokanA ciMtanamAM prakRta upayogitAne batAve che - jeNe navI dIkSA lIdhI hoya ane je yipravajita hoya, athavA to temanA saMveganI sthiratA mATe svIkArelAno tyAga -vizeSazatakam 900 pravrajitagRhasthayorvA saMvegasthairyArthaM punarabhyupagatAparityAgaH, tatazca kathaM na nAma duHkhanibandhanadravyAdyapagamAt tayoH saMvegasthairye syAtAm, dravyAdiSu vA pratibandha iti gaathaarthH| tathA cAha "daviyaM kAraNe gahiyaM vigiMciyavvamasAi kkhettaM c| bArasahiM esa kAlo kohAi vivegbhaavmmi||" vyAkhyA- iha utsargato mumukSuNA dravyam eva adhikaM vastrapAtrAdi anyadvA kanakAdi na grAhyam, zikSakAdisandiSTakAraNagRhItam api tat parisamAptI parityAjyam, ata eva Aha- 'dravyaM' kAraNagRhItaM 'vigicitavyaM parityAjyam, anekahikAmuSmikA'pAyahetutvAt durantAgrahAdi-apAyahetutA ca madhyasthaiH svadhiyA bhAvanIyA, iti zikSakAdinimittaM sAdhUnAM dravyarakSaNam / / 32 / / nanu- zrAddho devapUjArthaM svayaM snAnaM kurvan kiM prAsukapAnIyena -vishessudurna karavo (?) to pachI duHkhanA kAraNabhUta evA dravya vagerenA apagamathI temano saMvega ane sthiratA zI rIte thaI zake ? athavA to dravya vageremAM Asakti thAya (?) evo gAthArtha che. kahyuM paNa che - ahIM utsargathI munie adhika vaTApAtra vagere ke suvarNa vagere dravya ja na rAkhavuM joIe. paNa ziSya vagerene kAraNe dravya lIdhuM hoya, to paNa kAraNa puru thAya tyAre teno tyAga karavo joIe. mATe ja kahyuM ke kAraNe lIdheluM dravya choDI devuM. kAraNa ke te aneka aihika ane Amukhika apAyonuM kAraNa che. dravyamAM kAramI Asakti thAya, jenuM khUba ja kharAba pariNAma Ave vagere je apAyahetutva dravyamAM raheluM che, tene madhyasthoe svamatithI samajI levuM. A rIte ziSya vagerenA kAraNe sAdhue dravya rAkhavAno viSaya kahyo. II3rA (33) prazna :- zrAva prabhupUla bhATa svayaM snAna 52 d prAsu pANIthI kare ke amAsuka pANIthI ? vaLI pratimAnI pUjA kare tyAre
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ RviroSarazatam - taditareNa vA karoti ? api ca pratimApUjAM kurvan zvetavastrANi paridadhAti uta tadanyAni ? 'ucyate' prAsukena tadabhAve aprAsukenA'pi snAnaM sRjet / paridhAnavastrANi tu dhavalAnyeva / yaduktaM zrIdevendrasUrikRtazrAddhadinakRtyasUtravRttyostathAhi-paJcamacaityavandanadvAram Aha tasAijIvarahie bhUmIbhAge visuddhe| pAsueNaM tu nIreNaM iyareNa galieNa u||23|| kAUNaM vihiNA NhANaM seyvtthniyNsnno| muhakosaM tu kAUNaM gihibiMbANi pmjje||24|| sUtraM trsaadijiivrhite| uttiMgapanakAdijantubhirasaMsakte bhUmIbhAge, 'vizuddhake' viSamazuSirAdidoSairadUSite, prAsukena tu nIreNa tadabhAve itareNa sacittenApi galitenaivaM vidhinA parimitodakasampAtimasattvarakSaNAdiyatanayA snAnaM zvetavastranivasanaH saMvItazucisitAMzukayugala: mukhakoza tvaSTapuTapaTaprAntena AsyanAsikAzvAsanirodhaM kRtvA eva gRhabimbAni -vizeSopaniSaduzveta vastro pahere ke anya vastro pahere ? uttara :- prAsuka pANI maLe to prAsukathI, nahIM to ApAsuka pANIthI snAna kare, paheravAnA vastro to sapheda ja pahere, kAraNa ke zrIdevendrasUrikRta zrAddhadinakRtyasUtra ane vRttimAM kahyuM che ke - paMcamacaityavaMdanadvAra kahe che - jyAM bilADIno Topa, panaka vagere jIvo na hoya, tevI bhUmimAM, vaLI jyAM jamIna khADA-TekarAvALI ke kANAvALI na hoya, tevI vizuddha bhUmimAM prAsuka jaLathI ane te na hoya, to amAsuka paNa gALelA pANIthI, vidhipUrvaka eTale parimita jaLano upayoga, saMpAtima jIvonI rakSA vagere jayaNA sAthe snAna kare, pavitra zveta vastrayugala paherIne, ATha paDano mukhakoSa bAMdhIne nAka ane moMnA zvAsano virodha karIne ja gRhabiMbonuM pramArjana kare virogharAta mae pramArTi, lomahastakeneti zeSaH, atra ca yadyapi SaTkAyopamardAdikA kAcid virAdhanA syAt tathApi kUpodAharaNena zrAvakasya dravyastavaH kartumucito yadAhu: akasiNapavattagANaM virayAvirayANaM esa khalu jutto| saMsArapayaNukaraNo davvatthae kuuvdittuNto||1|| -vizeSopaniSad che. morapIMchIthI evo ahIM adhyAhAra che. ahIM bhale SakAyanA mardanarUpa koIka virAdhanA thAya, to paNa kUpanA udAharaNathI zrAvakane dravyastava karavo ucita che, kAraNa ke pUrvAcAryoe kahyuM che ke - jeo saMpUrNa saMyamamAM pravRtti karatA nathI tevA zrAvakone saMsArane parimita karanAra evo dravyastava ucita che. dravyastavamAM kUvAnuM dRSTAna che. (kUvAnA daSTAnta para pU. mahopAdhyAyajIe eka prakaraNa racyuM che, jenuM nAma che phUpadaSTAntavizadIkaraNa. A sivAya pratimAzataka, devagharmaparIkSA vagere graMthomAM paNa temaNe kUpadaSTAnta para prakAza pADyo che. kUvo khodatA zrama ane tarasano anubhava thAya, kAdavathI kharaDAya, paNa pachI pANI maLe eTale snAnathI zrama ane mela dUra thaI jAya, jalapAnathI tarasa dUra thaI jAya, tema jinapUjAmAM puSpAdinI virAdhanArUpa doSa hovA chatAM paNa te doSa zubhabhAvarUpI guNathI dhovAI jAya che. kUpadekhAtanA uparokta upanayanuM pU. mahopAdhyAyajIe khaMDana karyuM che. teozrI pharamAve che ke puSpAdinI svarU5hiMsAnA samaye paNa manamAM to jinabhakitanA bhAvo ja ramatA hoya che. tethI te samaye azubha karmabaMdhapI doSa lAgavAnI koI zakyatA nathI. kAraNa ke nizcayanayathI to pariNAma ja pramANa che. Ama gRhasthane mATe jinapUjA ekAMte hitakara che. mATe kUvAnuM khodakAma jema sva-paranA
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000 vizeSazatakam ___ iti zrAddhAnAM pratimApUjAbasare prAsukA'prAsukanIrAbhyAM nijasnAnaM zvetavastraparidhAnaM ca tadadhikAraH / / 33 / / nanu- protapuSpairjinapratimApUjanaM vidhIyate na vA ? "ucyate, kriyate eva, yaduktaM zrIdevendrasUrikRtazrAddhadinakRtyasUtravRttyoH / tathAhi vannagaMdhovamehiM vA puSphehiM pavarehiM y| nANApayArabaMdhehiM kujjA pUrva viykkhnno||1|63 / / vyAkhyA- sadvarNasadgandhadravyamadhye'tizAyiguNayogAt varNagandhAbhyAm upamam aupamyaM yeSAM tAni varNagandhopamAni, taizca puSpa rAjacampakAdyaiH -vizeSopaniSadupakAra mATe thAya che. te ja rIte dravyastava paNa sva-paranA upakAra mATe thAya che. eTalo ja kUpadaSTAntano upanaya ahIM samajavo. dRSTAtamAM sarva sAmya to na ja hoya. mATe prastutamAM eTaluM ja sAmya samajavuM. vaLI SoDazaka prakaraNa (9-5) ane dvArgizad dvAciMzikA (523) nI TIkAmAM ujvaLa evA lAla-pILA vastro paNa pUjA samaye paherI zakAya evuM kahyuM che, te paNa ahIM jANavA yogya che.) A rIte pratimAnI pUjAnA avasare zrAvako pAsuka ane amAsuka pANIthI snAna kare ane zvetavaso pahere, te adhikAra kahyo. Il3Bll. (34) prazna :- parovelA puSpothI jinapratimAnI pUjA thAya ke nahIM ? uttara :- thAya ja. kAraNa ke zrIdevendrasUrikRta zrAddhadinakRtya sUtra ane tenI vRttimAM evuM kahyuM che ke - sArA varNa ane sArI gaMdhavALA dravyomAM atizAyI guNonA yogathI varNa ane gaMdhathI jemanI upamA apAya. arthAt te puSponA varNa ane gaMdha eTalA caDiyAtA hoya ke bIjA puSponI suMdaratA batAvavA mATe te puSponI upamA ApavAmAM Ave. tevA rAjacaMpaka vagere uttama tAjA aneka viparAtaze pravaraH pratyagrernAnAprakArabandhaiH protagrathitAdibhedaiH kuryAt pUjAM vicakSaNo nAnAprakArapUjAracanAcaturaH iti protapuSpaiH puujaadhikaarH||34 / / nanu- bhAvastabadravyastavayorantaraM merusarSapavattato yadi kopi zrAddhaH sAmAyikaM cikIrSan jinamandire puSpAdidhanAdi kArya pazyettadA sAmAyika bhAvastavarUpaM muktvA dravyastavarUpaM puSpAdikaM kuryAt kiM vA bhAvastavameva ? ucyate- tadavasare yadi kAyena jinamandirakarttavyaM syAttadA sAmAyika muktvA tadeva dravyastavaM kuryAd / yaduktam- zrIdevendrasUrivinirmitazrAddhadinakRtyasUtravRttyoH, tathAhi- dravyapUjAyAM tu puSpAdisAmagrerabhAvAt sambhavadvidhimAha "kAeNa atthi jai kiMci kAyavvaM jinnmNdire|| to sAmA mojuM phareSna raLiyA 71 " - vizeSopaniSada prakAranI bAMghaNIvALA parovelA, guMthelA vagere bhedothI aneka prakAranI pUjA karavAmAM catura zrAvaka pUjA kare.. A rIte parovelA puSpothI pUjAno adhikAra kahyo. [34. (35) prAna :- bhAvastava ane dravyastava vacce meru parvata ane sarasava jevuM aMtara che. to paNa koI zrAvakane sAmAyika karavAnI IcchA hoya, paNa te jinAlayamAM puSpa vagere ke dhana vagerenuM kArya jue, to bhAvatavarUpa sAmAyikane choDIne dravyatavarUpa puSpAdinuM kArya kare ? ke pachI bhAvastava ja kare ? uttara :- jo tevA avasare zarIrathI karavA yogya evuM jinAlayanuM kArya hoya, to sAmAyika choDIne te ja dravyastava kare. kAraNa ke zrIdevendrasUrikRta zrAddhadinakRtya-sUtravRttimAM kahyuM che - dravyapUjAmAM puSpAdi sAmagrino abhAva hovAthI saMbhavatI vidhi kahe che - jo zarIrathI karavA yogya koI puSpa vagere ke dhana vagere
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 RvizeSazatam - - 77 kAyena zarIreNAsti yadi kiJcitpuSpAdi dhanAdi karttavyaM jinamandire, tataH sAmAyikaM muktvA kuryAt karaNIyam, nanu kathaM iha sAmAyikatyAge dravyastavo'bhidhIyate, atrocyate- sAmAyikaM sakalakAlamapi asya svAyattatvAdyatra tatra vA kSaNeSu bahuzo'pi karttavyam, samudAyAyattatvAtkAdAcitkaM prastAve ca tasmin kriyamANe vizeSapuNyasadbhAvAt, tadeva karttavyam, yadAhA''gama: "jIvANa bohilAbho sammadiTThINaM hoi piyakaraNaM / ANAjirNidabhattI titthassa pabhAvaNA ceva / / 1 / / " 'ityAdayo'neke guNAzcaityakRtyakaraNe' iti sAmAyikalAbhAd devagRhakAryakaraNe lAbho bhUyAn / / 35 / / nanu- tAmalitApaso mithyAdRSTirAsItparama IzAne IzAnendratvena -vizeSopaniSakartavya jinAlayamAM hoya to sAmAyika choDIne te kartavya kare. zaMkA :- ahIM sAmAyika choDIne dravyastavanuM vidhAna kema karo cho ? samAdhAna :- sAmAyika to tene sarva kALe svAdhIna che. tethI jyAre tyAre paNa ghaNI vAra karI zakaze. paNa jinAlayasaMbaMdhI kArya to samudAyane AdhIna che, mATe kAdAcika che. ane avasare tene karavAthI viziSTa puNya thAya che. mATe te avasare te ja karavuM joIe. kAraNa ke ahIM evuM Agamavayana che - "jIvone bodhilAbha thAya che, samyagdaSTi jIvonuM priya thAya che. zrAvakoe jinAlayanI dekha-rekha karavI joIe evI jinAjJAnuM pAlana thAya che. jinendrabhakti thAya che ane zAsanaprabhAvanA paNa thAya che." caityanuM kArya karavAmAM AvA aneka guNo thAya che. mATe sAmAyikanA lAbha karatA jinAlayanuM kArya karavAno lAbha moTo che. Il3ull (36) prazna :- tAmali tApasa mithyASTi hato, paNa IzAna - viparIta samyaktvavAn kathamutpannaH ? tatsamyaktvaM tena kathaM kutra samprAptam ? ucyate- tAmalinA kRtAnazanenAntyasamaye sAdhudarzanAt tadavAptam, yaduktaM vicArasArabRhadgranthe, tAmalimunirmithyAdRSTiH sannIzAnendratvena kathaM samyagdRSTirutpannaH iti yatpRSTaM tatrocyate, yadi upadezamAlAvRttI vizeSo nAsti, tathApi vasatimArgaprakAzakazrIjinezvarasUrikRtakathAkoze, tAmalikathAyAM vizeSo bhaNito'sti, yathA tAmalinA'ntyasamaye anazanasthitena zvetapaTasAdhavaH pade pade IryApathaM zodhayanto bahirbhUmi gacchanto dRSTAH, tAn dRSTvA cintitamanena, aho ! zobhana: zvetapaTAnAM dharmo yatreryApathe evaM jIvarakSA kriyate' iti tAmale: smyktvpraaptysdhAra:rUddA -vizeSopaniSad devalokamAM Indra hovAthI samyaktI ja hoya to te samyagdaSTirUpe kevI rIte utpanna thayo ? te samyakta teNe kevI rIte ane kyAM prApta karyuM ? uttara :- tAmali tApase anazana karyuM, tyAre aMta samaye sAdhuonA darzanathI teNe samyakta prApta karyuM hatuM. kAraNa ke vicArasAra bRhagraMthamAM kahyuM che - zaMkA :- tAmali tApasa mithyAdaSTi hato to IzAnendrarUpe samyagdaSTi zI rIte utpanna thayo ? samAdhAna :- upadezamALAnI vRttimAM A viSayamAM khulAso nathI. to paNa vasatimArgaprakAzaka zrIjinezvarasUrikRta kathAkoSamAM tAmalinI kathAmAM vizeSa kahyo che, te tAmalie aMta samaye anazana karyuM hatuM, tyAre teNe joyuM ke zvetAMbara sAdhuo pagale pagale IryAsamitinI zuddhi karatA bahirbhumimAM jatAM hatAM. temane joIne teNe vicAryuM 'aho ! A zvetAMbarono dharma suMdara che. jemAM cAlatA cAlatA paNa rastA para AvI jIvarakSA karAya che, A rIte tAmalino samyaktaprAptino adhikAra kahyo. ll16o.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000vizeSazatakam - nanu-jIvAnAM dvAtriMzabhedA api zrIjinazAsane santi ? ucyateyaduktaM vicArasArabRhadgranthe, tathAhi "vigaliMdiyajIvANaM apajjapajjattha huMti chbheyaa| paMciMdiyANaM cauro 10 bAvIsamigidiesuM pi||1|| puDhavi dagaagaNivAU baayrsuhmaapjjttapjjttaa| cauro pi caurabheyA vaNassaI puNa hoi chabheo / / 2 / / sAhAraNa patteyA sAhAraNa pucao cubbheo| patteya pajjapajjo battIsaM jIvabheyA y||3||" iti dvAtriMzajjIvabhedAH / / 37 / / nanu- lavaNajalArAtrikAvatAraNaM pUrvAcArya mAvarttatayA prAdakSiNyena vA samupadiSTamasti ? ucyte-vaamaavrttyaa| nana-tarhi sAmprataM prAdakSiNyena - vizeSopaniSada(39) prazna :- ponA 32 me payA ninazAsanamA 5vA cha? uttara :- hA, jema ke vicArasAra bRhagraMthamAM kahyuM che - vilendriya ponA mAtA-paryAptA ......... paMthendriya yAra gatinA ........ ekendriyomAM pRthvI-apa-teu-vAu e cAre sUkSma mAra-paryApta-maparyApta ......................15 saadhaar| vanaspati sUkSma-jAhara-paryApta-mapati - .......... pratye'-vanaspati paryApta-aparyApta ............. ..............2 37 mA zata vonA 3rameha thayA. ||39| (38) prazna :- dUeGalrg, mAratI 5ravI vagere 5ravAmAM pUrvAcAryono upadeza zuM che ? vAmAvartathI ke pradakSiNAthI ? uttara :- vAmAvartathI. zaMkA :- to pachI vartamAnamAM pradakSiNAthI karAya che evuM kema 80 - vizeSazatakam 000 kathaM kriyamANaM dRzyate ? ucyate- tatra gaDarikApravAha evottaram, yaduktaM zrIkharatarabhaTTArakazrIjinapatisUriviracite prabodhodayagranthe, tathAhi-yacca vistareNa lavaNajalA''rAtrikAvatAraNasya prAdakSiNyena samarthanam, tatra siddhAnte tAvat vAmAvarttatayA dakSiNAvarttatayA vA lavaNAdyavatAraNasya na kvacidvidheyatayA abhidhAnamasti, yataH tRtIyapaJcAzakavRttA, zrImadabhayadevasUribhirevamArAtrikalavaNAvatArajalAvatAraNAdyapi na vidheyaM syAdindrAdibhirvihitatvena, jIvAbhigamAdiSvanabhihitatvAdityuktatvAt, kutastarhi bhagavatpurataH na vidhAnamidAnImiti cet gItArthAcaritatvAt, tathApi vAmAvarttameva tadgItArtharAcaritamiti kuto nirNItamiti cet, zrImadumAsvAtivAcakaprakaraNe asmadgurubhirvAmAvarttatayA tadvidherdarzanAt, tatastairvAcaka -vizeSopaniyagovA maje cha ? samAdhAna :- temAM gADariyo pravAha ja uttara che. zrI kharatarabhaTTAraka zrIjinapatisUrikRta prabodhodaya graMthamAM kahyuM che - je vistArathI lUNa utAravuM, AratI karavI vagerene pradakSiNAnusAra karavAnuM samarthana karAya che, temAM siddhAntamAM to te vAmAvartathI karavuM ke pradakSiNAnusAra karavuM temAM koI vizeSa kathana nathI. kAraNa ke tRtIya paMcAlakanI vRttimAM zrIabhayadevasUrie kahyuM che ke - A rIte mAnatA to Indro vagere dvArA vihita hovAthI AratI vagere paNa nahIM karAya, pUrve kahyuM paNa che ke jIvAbhigama vageremAM tenuM vidhAna nathI. zaMkA :- to pachI tenuM vidhAna atyAre kema nathI karAtuM ? (kema rAya cha ?) samAdhAna :- kAraNa ke te gItAryAyarita che. zaMkA :- to paNa te vAmAvartathI ja gItArthoe AcaryuM che, evo nirNaya zenA parathI karyo ? samAdhAna :- amArA guruoe zrIumAsvAtivAcakakRta prakaraNamAM
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ RvizeSazatam - vacanaM pramANayadbhistathaiva zrAddhebhyastadvidhiH prarUpitaH, samprati tu saMvat (1551) varSe lavaNakheTe nagare gatAnugatikakarNejapaviparyAsitavAhamAnavaMzamuktAphalazrIkelhaNadevapArthivaprArthanoparodhena rAjAbhiyogamAkAramAdRtya prAdakSiNyena zrAvakaistadvidhIyate, vastutastu vAmAvarttatayA tairAcaritatvAttadeva pramANamataH kimatra tadvicAraprapaJcopanyAsena, evaM zrIjinaprabhasUrikRtagRhapUjAvidhAvapi pratipAditam, tathAhi___"eyaM ca lavaNAi uttAraNaM pAlittayasUrimAi puvvapurisehiM / saMhAreNa aNuNNAyaMpi saMpayaM siTThIe kaarijji| visamo khu gaDDariApavAho iti|" iti mUlato lavaNArAtrikAdInAM vAmAvarttatayottAraNam / / 38 / / -vizeSopaniSad vAmAvartarUpe te vidhi joI che. tethI vAcakanA vacanane pramANabhUta mAnIne temaNe te ja rIte zrAvakone te vidhinI prarUpaNA karI. vartamAnamAM to saMvat 1551 mAM lavaNakheTa nagaramAM gatAnugatika durjano vaDe bharamAvAyela vAhamAna vaMzamAM motIsamAna evA zrI ke(c)Nadeva rAjAnI prArthanAthI rAjAbhiyoga-AgArane svIkArIne (sAmyatvanA AcAramAM apavAdamArga laIne) zrAvako dakSiNAvartathI AratI vagere kare che. vAstavamAM to temaNe (gItArthoe) vAmAvartathI AratI vagerenuM AcaraNa karyuM hovAthI te ja pramANa che. mATe ahIM bIjA vicAro karavAnI zuM jarUra che. e ja rIte zrIjinaprabhasUrikRta gRhapUjAvidhimAM paNa kahyuM che ke - A lUNa utAravuM vageremAM pAdaliptasUri vagere pUrvapuruSoe vAmAvartathI karavAnI anujJA ApI che. paNa vartamAnamAM dakSiNAvartathI karAya che. kharekhara gADariyo pravAha viSama che. A rIte mULathI lUNa-AratI vagere vAmAvartathI thAya, te adhikAra kahyo. Il3ZI. 82 0 - viparIta nanu- pUrva pustakanirapekSaiva siddhAntAdivAcanA'bhUt, sAmprataM tu pustakasaGgrahaH kriyate sAdhubhistatkathaM saGgatimaGgati ? ucyate - pustakagrahaNaM tu kAraNikaM na tvautsargikam, anyathA tu pustakagrahaNe bhUyAMso doSAH pratipAditAH santiH, yaduktaM zrIbRhatkalpabhASyavRttyAdiSu, tathada saMghasa 1 apaDilehA 2 bhAro 3 ahigaraNa 4 meva avidinnaM 5 / saMkAmaNapalimaMtho 6 pamAya 7 parikammaNA 8 lihiNA 9 / / 1 / / vyAkhyA- pustakaM grAme nayataH skandhe saGgharSaH syAttasya vraNotpattyAdayo doSAH / / 1 / / zuSiratvAcca pratyupekSaNA na zuddhyati / / 2 / / bhAro mArge gacchatAm / / 3 / / adhikaraNaM ca kunthupanakAdisaMsaktalakSaNam, yadvA tatpustakaM stenairapahiyate tato'dhikaraNam / 4 / tIrthaGkarairadattazcAyamupadhiH / 5 / -vizeSopaniSad(ahIM umAsvAtimahArAjakRta prakaraNano spaSTa nirdeza nathI. paMcAzakano pATha paNa vAmAvartanuM pratipAdana to nathI ja karato. mATe A uttara ciMtanIya che.) (39) prasta :- pUrve pustaka vinA ja siddhAntavAcanA vagere thatuM hatuM. have to sAdhuo pustaka saMgraha kare che. te zI rIte saMgata thAya ? uttara :- pustakanuM grahaNa kAraNika che, autsagika nathI. anyathA to pustakanA grahaNamAM ghaNA doSo che, jene zrIbRhakalAbhASyavRtti vageremAM kahyA che - (1) pustakane vihAramAM gAme laI jatA khabhe saMgharSa thAya. tenAthI gumaDu vagere nukazAno thAya. (2) temAM polANa, chidrono bhAga hovAthI paDilehaNA zuddha thatI nathI. (3) raste jatA bhAra lAge che. (4) kaMthavA, panaka vagerenI saMsaktirUpa virAdhanA thAya che. athavA to te pustakane coro corI jAya, tenAthI kalaha thAya. (5) A upadhi tIrthakaraadata che. (6) pustakane
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ RvizeSazatam - sthAnAntaraM ca pustakaM saGkrAmayata: palimanthaH / 6 / pramAdo mama pustakaM likhitamastIti kRtvA na guNayati, aguNanAcca sUtranAzAdayo doSAH,7 / parikarmaNAyAM ca sUtrArthaparimantho bhavati / 8 / akSaralikhanaM kurvataH kunthvAdivyaparopaNena kRkATikAdibAdhayA ca saMyamAtmavirAdhanA / 9 / kiJca putthagajiNadiTThato, vaaguruleveyjaalckkey| lohiya lahugAANAI, muyaNa saMghaTTaNe bNdhe||2|| vyAkhyA- pustake zuSiratayA yo jantUnAmupaghAtastatra jinastIrthakRdbhirvAgurAlepena 1 jAlena 2 cakreNa 3 dRSTAntaH kRtaH, 'lohiyatti' yadi teSAM pustakAntargatAnAM lohitaM rudhiraM bhavettataH pustakabandhanakAle akSarANi parispRzya tat rudhiraM parigalet / 'lahugatti' yAvanto vArAn -vizeSopaniSadanya sthAne mukavA paDe temAM svAdhyAyavyAghAta thAya. (7) pramAda thAya, te vicAre ke mArI pAse to lakheluM pustaka che ja. tethI te parAvartana na kare. ane tenAthI sUganAza vagere doSo thAya. (8) pustakanuM parikarma karavAmAM sUtra-arthano vyAghAta thAya. (9) akSaralekhana karatAM kaMthavA vagere marI jAya, tenAthI saMyamavirAdhanA thAya ane DokamAM rahela unnata bhAga-kAkaDAne bAdhA thatA AtmavirAdhanA thAya.(?) TI1] vaLI - pustakamAM polANa, chidro hovAthI jIvono je upaghAta thAya che. tene tIrthakaroe mRgabaMdhana, jALa ane cakanA udAharaNathI samajAvyo che. jema zikArIo enA mAdhyame haraNa vagere jIvone mAre che. te ja rIte pustakanA mAdhyame paNa jIvonI virAdhanA thAya che (AgaLa A vastu spaSTa karaze.) jo pustakanI aMdara rahelA jIvonuM lohI hoya to pustakane bAMdhatI vakhate akSarone saMghaTTo karIne te lohI gaLI jAya, te jIvane khUba kilAmaNA thAya. 2. svAdhyAyathIyAta , vizeSazataSTha 8 tatpustakaM badhnAti muJcati vA, akSarANi vA likhati, tAvanti laghUni AjJAdayo doSAzca, pustakasya mocane bandhane ca saGghaTTanam, upalakSaNatvAt paritApanam upadrAvaNaM vA yadA''padyate tanniSpannaM prAyazcitam / / etAmeva gAthAM vivRNoti, "cauraMgavAgurAparivuDo vi, phaDijja avi migo| ranno chIre khaure ceva paDio sauNo ploijjaa||3||" vyAkhyA- caturaGgasenA rUpA bAgurA, tayA parivRtto'pi samantAdveSTito'pi mRgo'pIti sambhAvanAyAm, araNye tAdRzAdapAyAt, na punaH pustakapatrAntarapraviSTA jIvA sphiTeyuH, tathA zakuna: pakSI, sa ceha makSikAdiH kSIre dugdhe, khaure cikkaNadravyopale vA avazrAvaNAdI patito'pi palAyate, na punaH pustakajIvAH / / 3 / / "siddhaTThagajAleNaM, gahio mattho(ccho) vi nissphddijjaahi| -vizeSopaniSadujeTalI vAra pustakane bAMdhe ke choDe ke akSaro lakhe teTalA laghuka prAyazcitta Ave. ane AjJAbhaMga, anavasthA, mithyAtva ane virAdhanA A doSo lAge. pustakane choDavA ane bAMdhavAmAM jIvono saMghaTTo thAya, upalakSaNathI paritApa ke upadrava thAya te niSpanna (?) prAyazcita che. IlI A ja gAthAnuM vivaraNa kare che - caturaMga sevArUpa jALa hoya. tenAthI cAre bAjuthI vIMTaLAyelo mRga jaMgalamAM te apAyathI bacIne nAsI jaI zake. paNa pustakanA pAnAonI aMdara pravezelA jIvo nAsI na zake. vaLI zakuna eTale pakSI. pakSa = pAMkho te jene hoya tevo jIva. te ahIM mAkhI vagere samajavI. te dUdhamAM, cIkaNA dravyApalamAM osAmaNa vageremAM paDI jAya, to ya tyAMthI palAyana karI zake che. paNa pustakanA jIvo palAyana karI zakatA nathI. ||all jenAthI sarasavane paNa dhAraNa karI zakAya, tevI jALamAM
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000vizeSazatakam * 85 tilakIDagAvi cakke, tilA va na ya te tao jIvA / / 4 / / " siddhArthAH sarSapAH, tepi yena jAlena nigRhyante, tatsiddhArthakajAlam, tenApi gRhIto matsyaH kadAcinniHsphiTet, tilapIDanayantre praviSTAstilakITakAstilA vA nirgacche yurna ca te jIvAH tato nirgantuM zaknuvanti / / 4 / / "jai tesiM jIvANaM, tatthagayANaM tu soNiyaM hujjaa| pIlijjaMto ghaNiyaM, galijjaMto akkhare phusiyaM / / 5 / / " yadi teSAM tatra gatAnAM pustakapatrAntarasthitAnAM jIvAnAM kunthvAdInAM lohitaM bhavettata: pustakabandhanakAle teSAM ghaNiyaM' gADhataraM pIDyamAnAnAM tadudhiramakSarANi spRSTvA bahiH parigalet / 5 / ata eva "jattiya mittA vArA, muMcai baMdhai tao jai vaaraa| jai akkharANi lihai tai lahugA jaM ca Avajje / / 6 / / " yAvan mAtrAn vArAn pustakaM muJcati choTayati, yAvanti vArAn badhnAti, yAvanti akSarANi likhati, tAvanti vArAn tAvanti laghUni, yacca kunthupanakAdInAM saGghaTTanAdyApadyate, tanniSpannaM praayshcittm| 'nanu -vishessopnissdpakaDAyelo mAchalo paNa kadAca chUTI jAya, tala pIlavAnA yaMtramAM pravezelA talo kadAca temAMthI nIkaLI jAya, paNa pustakanA pAnAomAM pravezelA vo nIlI zatA nathI. // 4 // jo pustakanA pAnAonI vacce rahelA kaMthavA vagere jIvonuM lohI hoya, to pustakane bAMdhatI vakhate teo atyaMta pIDA pAme ane temanuM lohI akSarono saparza karIne bahAra gaLI jAya. po. mATe 1, TalI vAra pusta'ne jAMdhe I choDe, makSa laNe, teTalI vAra teTalA laghunuM prAyazcitta Ave. kAraNa ke kaMthavA, panaka vagereno saMghaTTo thAya che. te niSpakSa prAyazcita che. (A rIte jIva virAdhanA thatI hovAthI pustakano upayoga karavAmAM prAyazcitta Ave, - vizeSazatakam 000 yadyetAvanto doSAH pustakagrahaNe tarhi pustakaM na gRhyate saadhubhiH'| ucyate- AdhunikAnAM pustakapaJcakasyApyapavAdataH samupadiSTatvAt, yaduktaM tatraiva "duppaDilehiya dUse, addhANAi vivittaaginnhNti| ghippai putthagapaNagaM, kAliya nijjuttikosaTThA / / 1 / / " vyAkhyA- adhvAdI viviktAH dukhitAH santo yathoktamupadhimalabhamAnAH duSpratyupekSadUSyANi yadi prAvAraprabhRtIni gRhNanti, tathA matimedhAdiparihAni vijJAya kAlikazrutasyopalakSaNatvAdutkAlikazrutasya vA niryuktInAM cAvazyakAdipratibaddhAnAM dAnagrahaNAdau koza idaM bhANDAgAraM bhaviSyati, evaM sarvaM pustakapaJcakamapi gRhyate, pustakapaJcakam idam, zrIpravacanasAroddhAroktam, tathAhi'gaMDI 1 kacchavI 2 muTThI 3 saMpuDaphalae 4 tahA chivADiyA 5 -vizeSopaniSada evuM siddha thayuM.) zaMkA :- jo pustakanA grahaNamAM ATalA badhA doSo hoya, to sAdhuoe pustaka na ja levAya ne ? samAdhAna :- nA, evo ekAMta nathI. kAraNa ke vartamAnanA sAdhuone apavAdamArge pAMca pustakono upadeza Apelo che. je bRhakalAbhASyavRttimAM ja kahyuM che jema koI mahAtmAo mArga vageremAM chuTTA paDI jAya ane duHkhI thAya, tyAre Agamokta upadhi na maLe to jenuM sukhethI paDilehaNa na thaI zake tevA uttarIya vagerenuM grahaNa kare che. te ja rIte mati-meghA vagerenI hAni joIne kAlikakRtanuM, upalakSaNathI ukAlika zrutanuM ane Avazyaka vagere sUtronI niryuktionuM dAna karavAmAM ane grahaNa karavAmAM koSa jevI banI jaze. A rIte pustakapaMthakanuM grahaNa karAya che. zrIpravacanasAroddhAramAM "pustakapaMcakaezImuM dvAra
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSazatakam eyaM potthayapaNagaM vakkhANamiNaM bhave tassa / / 63 / / bAhallapuhuttehiM 1 gaMDI pottho u tullago dIho 2 / kacchavI aMte taNuo, majjhe pihulo muNeyavvo 3 / / 64 / / cauaMgula dIho vA, vaTTAgiimuThThiputthago ahavA / cauraMguladIho cciya, cauraMso hoi vinneo / / 65 / / saMpuDago dugamAI, phalayA vocchaM cchivADimittA ho / taNupattUssiyarUvo, hoi chivADiM buhA biMti / / 66 / / dIho vA hasso vA jo pihulo hoi appabAhullo / taM muNiyasamayasArA chivADiputthaM bhaNantIha / / 67 / / " vyAkhyA - idAnIM 'putthagapaMcagaMti' azItitamadvAramAha- 'gaMDIgAhA' gaNDikA pustakaM 1 kacchapI pustakaM 2 muSTipustakaM 3 sampuDaphalakapustakaM 4 chedapATIpustakaM 5 ca etat pustakapaJcakaM jJAtavyamiti zeSaH, tasya ca pustakapaJcakasya idaM vakSyamANaM vyAkhyAnaM bhavediti / / 63 / / tadevAha'bAhalleti' gAthAcatuSTayam, 'bAhalyaM' piNDaH 'pRthutvaM' vistArastAbhyAM tulyaH samAnaH caturasro dIrghazca gaNDIpustako jJeyaH 1 tathA kacchapI pustakA ubhayoH pArzvayonte paryantabhAge tanukaH sUkSmaH, madhyabhAge ca pRthulo vistRto alpabAhulyo jJAtavyaH / / 64 / / tathA caturaGgulo'Ggula- vizeSopaniSa6 87 khA bhulana hyuM che - (1) gaMDiDA pustaka ( 2 ) acchapI pustaka (3) muSTi pustaka (4) saMpuTalapustaka ( pa ) chepATI pusta. mA pAMya pustaka paMcaka samajavuM. e pustakapaMcakanI vyAkhyA A mujaba samajavI (1) jenI jADAI ane pahoLAI sarakhI hoya, tevuM corasa ane lAMbu gaMDI pustaka samajavuM. (2) je baMne cheDe pataluM hoya ane vaccenA bhAge vistRta hoya, ochuM jADuM hoya, te kacchapI pustaka samajavuM. (3) tathA cAra aMgula pramANa, lAMbu ke pahoLuM vartuLAkAra vizeSazatakam catuSTayapramANaH, prAkRtatvAtserlopaH, dIrgho vA Ayato vRttAkRtirvartulAkAro muSTipustakaH / athavA caturaGguladIrgha eva aGgulacatuSkAyAma eva, caturasra catuSkoNo muSTipustako bhavatIti vijJeyaH / / 65 / / tathA sampuTaphalakapustako, yatra dvayAdIni phalakAni bhavanti vaNigjanasya uddhAra nirakSepAdyAdhAraH, sampuTakAkhyaH, upakaraNavizeSa iti bhAvaH, idAnIM vakSyecchedapATIpustakaM yathA - tanubhiH stokaiH patrairucchritarUpaH kiJcidunnato bhavati, chedapATIpustaka iti budhA bruvate, lakSaNAntaramAhadIrgho vA mahAn, hrasvo vA laghuH yaH pRthulo vistRto'lpabAhulyazca svalpapiNDo bhavati / taM jJAtasamayasArAzchedapATIpustakaM bhaNanti, iha zAsane, na caitat svamanISikayA vyAkhyAyate yaduktaM nizIthacUrNIdIho bAhalla "puhatteNa tullo caturaMso gaMDIputthago, aMte taNuo majje pihulo appabAhullo kacchapI cauraMgulo dIho vA baTTAgiI muTThI putthago, ahavA cauraMgula dIho cauraMso muTThiputthago dugAiphalagA -vizeSopaniSa6 88 hoya, e muSTipustaka che. athavA je cAra AMgaLa lAMbu ane cAra AMgaLa pahoLu hoya, corasa hoya te muSTipustaka che, ema samajavuM. (4) tathA saMpuTaphalaka pustaka- jemAM be-traNa vagere phalako hoya. jene vepArIo ughAra, thApaNa vagere lakhavAmAM upayogamAM le che. te saMpuTa nAmanuM upakaraNavizeSa che. (5) have chedapATI pustaka kahe che - jemAM pAnA thoDA hoya, thoDuM unnata hoya te chedapATI pustaka che, ema vidvAno kahe che. bIjuM lakSaNa kahe che - lAMbu ke TUMku je pahoLu ane ochuM jADu alpapiMDarUpa hoya te chedapATI pustaka che. ema jinazAsanamAM siddhAntanA sArane jANanArAo kahe che. A vyAkhyA svamatithI nathI karatA. kAraNa ke nizIthacUrNimAM kahyuM che (uparoDatAnusAre samanvaM.) -
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000 vizeSazatakam - saMpuDagaM, dIho hasso vA pihulo appabAhullo chivADI ahavA taNupattehiM, ussio chivADitti," iti apavAdataH sAdhUnAM pustakapaJcaka grahaNam / / 39 / / nanu- sAmAyikaM kurvan zrAvako nAmamudrAM nijahastAduttArya pArthe muJcetkiM vA nahi ? ucyate - uttArayet, yaduktaM upAsakadazAyAM SaSThAdhyayane, kuNDakaulikazrAvakAdhikAre, "taeNaM se kuNDakolie samaNovAsae aNNayA kayA vi puvvAvaraNNahakAlasamayaMsi jeNeva asogavaNiyA jeNeva puDhavisilApaTTae teNeva uvAgacchai uvAgacchaittA nAmamuddiyaM uttarijjagaM ca puDhavisilApaTTae Thavei ThaveittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM dhammapannattiM uvasaMpajjittANaM viharati" evaM bhagavatyAdau sarvatra pauSadhasAmAyikagrahaNe 'ussukkamaNisuvaNNasseti', pATho likhito'sti, iti sAmAyikagrahaNe nAmamudrikottAraNam / / 40 / / -vishessopnissdA rIte sAdhuone apavAdathI pustakapaMthakanuM grahaNa kahyuM.IIBell (40) prazna :- zrAvaka sAmAyika kare, tyAre potAnA hAthamAMthI vIMTI utArIne bAjumAM mUke ke nahIM ? uttara :- mUke. kAraNa ke upAsakadazAnA SaSTha adhyayanamAM kuMDakaulika zrAvakanA adhikAramAM A mujaba kahyuM che pachI te kuMDakaulika zramaNopAsaka anyadA kyAreka pUrvAparANa samaye jyAM azokavanikA ane jyAM pRthvIzilApaTTaka che, tyAM ja Ave che. AvIne nAmamudrA ane uttarIyane pRthvIzilApaTTa para rAkhe che. ane rAkhIne mahAvIrasvAmi pAse dharmaprajJaptino svIkAra kare che. A ja rIte bhagavatIsUtra vageremAM paNa sarvatra pauSadha-sAmAyikanuM grahaNa karavAmAM 'maNi-suvarNa vagereno jeNe tyAga karyo che, tenuM evo pATha lakhelo che. A rIte 'sAmAyika levAmAM nAmamudrA utAravI mome' menuM samarthana ryu. ||4|| - vizeSopaniSad00 nanu- labdhya'paryAptAH karaNAparyAptAzca kathaM bhavanti ? ucyate"so laddhi appajjatto jo marai apUriyaM sapajjatiM / laddhipajjatto so puNa jo marai tAu puurittaa||1|| na jovi pUrei paraM purissai sa iha krnnapjjtto| so puNa karaNapajjatto jeNaM tA pUriA huMti / / 2 / / " vyAkhyA- aparyAptakA dvidhA, labdhyA karaNaizca, tatra ye aparyAptakA eva santo niyante, na punaH svayogyaparyAptIH sarvA api samarthayante te labdhya'paryAptakAH / 1 / ye punaH karaNAni zarIrendriyAdIni na tAvannivarttayanti, avazyaM purastAnnivarttayiSyanti, te karaNA'paryAptakAH / iha caivamAgamaH, labdhya'paryAptakA api niyamAdAhArazarIrendriyaparyAptiparisamAptA caiva mriyante nArvAk / yasmAdAgAmibhavAyurbaddhvA mriyante sarve eva dehinaH, taccAhArazarIrendriyaparyAptiparyAptAnAmeva badhyate iti / labdhya'paryAptakaraNA'paryAptavicArasa / / 41 / / -vishessopnissd(41) prazna :- labdhi aparyAptA ane karaNa aparyAptA zI rIte thAya? Gttara :- aparyAptAle prakAre che. sandhiyI mane sreothI. tamA jeo aparyApta dazAmAM ja maraNa pAme che, paNa svayogya sarva paryAptione pUrI karatA nathI, te labdhi aparyAptA che. ll1TI. jeoe zarIra-Indriya vagere kAraNonI hajI racanA karI nathI, paNa pachI avazya racanA karavAnA che, teo karaNa aparyApta che. ahIM A rIte Agama che - jeo labdhi aparyAptA che, teo paNa avazyapaNe AhAra-zarIra-Indriya A traNa paryAtine pUrI karIne ja maraNa pAme che. te pahelA nahIM. kAraNa ke sarva jIvo AgAmI bhavanuM AyuSya bAMdhIne ja mare che, ane e AyuSya temane ja baMdhAya che, ke jemaNe AhAra-zarIra-Indriya paryAti pUrNa karI che. A rIte
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 000 vizeSazatakam nanu- kadAcidbhUkampo jAyamAno dRzyate tatra kiM devaH ko'pi cAlayati ? zAzvatImapi pRthvI kiM vA birasA pariNAmataH sA calati ? ucyate- kAraNatrayam, zrIsthAnAGgasUtre tRtIyasthAne caturthodezake zrIsudharmasvAminA pratipAditamasti, pRthivyA dezata sarvatazcalane, tathA ca tasya sUtravRttI "tihiM ThANehiM desehiM puhavI calejjA," taM jahA- "aheNaM imIse rayaNappabhAe puDhavIe urAlA puggalA nicalejjA, taeNaM te urAlA puggalA nivvattijjamANA desaM puDhavIe calejjA / / 1 / / mahorae vA mahaDDie jAva mahesakkhe imIse rayaNappabhAe ahe umajjaNanimajjaNIyaM karemANe desaM puDhavIe clejjaa||2|| nAgasuvaNNANa vA saMgAmaMsi vaTTamArNasi desaM puDhavIe calejjA / / 3 / / - vishessopnissdlabdhi aparyAptA ane karaNaaparyAptAno vicAra kahyo. II41|| (42) prazna :- 'yAre dharatI to hoya, djNAya che. to zuM koI deva dharatIne kaMpAve che, athavA to pRthvI zAzvata hovA chatAM paNa visasA pariNAmathI calAyamAna thAya che ? uttara :- dezathI ke sarvathI dharatIkaMpa thAya che. tenA traNa kAraNa che ema zrIsthAnAMgasUtramAM tRtIyasthAnamAM caturtha uddesAmAM zrIsudhamAM svAmie kahyuM che - te sUjha ane vRti A mujaba che - traNa sthAnothI gharatI dezathI kaMpAyamAna thAya. te A mujaba - (1) A ratnaprabhA pRthvImAM sthULa pudgalo calAyamAna thAya. te sthULa pudgalo calAyamAna thatA pRthvI dezathI calAyamAna thAya. (2) mahoraNa, mahaddhika yAvat maheza-nAma dharAvatA (moTA aizvaryavALA) deva A ratnaprabhA pRthvImAM nIce unmajjana-nimajjana kare, tyAre zithI pRthvI yalAyamAna thAya. (3) nAgabhAra-suvAmAro saMgrAma thAya, tyAre pRthvIno deza calAyamAna thAya. vizeSopaniSad00 iccetehiM tihiM dvANehiM kevalakappA puDhavI calejjA, taMjahA aheNaM imIse rayaNappabhAe puDhavIe ghaNavAe guppejjA, taeNa se ghaNavAe guppie samANe ghaNodahimeejjA, taeNaM se ghaNodahIe eie samANe kevalakappaM puDhaviM cAlejjA / 1 / deve vA mahaDie jAva mahesakkhe tahA rUvassa samaNassa mAhaNassa vA ihijuttaM jasaM balaM vIriyaM purisakkAraparikkama uvadaMsemANe kevalakappaM puDhaviM caalejjaa|| devAsurasaMgAmaMsi vA vaTTamANaMsi kevalakappA puDhavI clejjaa|3| iccetehiM / / ___ vyAkhyA- adhunA bhaGgyantareNa sAmAnyapRthivIdezavaktavyatAmAha'tihiM' ityAdi spaSTaM kevalaM deza iti bhAgaH, pRthivyA ratnaprabhAbhidhAnAyA iti 'aheti' adhaH 'urAlatti' udArA bAdarAH, pudgalA nipateyurvistrasApariNAmAt tato vicaTeyuranyato vA Agatya tatra lageyuryantramukta - vizeSopaniSada A traNa sthAnothI saMpUrNa pRthvI calAyamAna thAya- (1) A ratnaprabhA pRthvImAM ghanavAta kSobha pAme. tenAthI ghanodadhi calAyamAna thAya, ane tenAthI saMpUrNa pRthvI calAyamAna thAya. (2) mahaddhika cAvatuM mahezvaryavALA deva tathAvidha zramaNa ke zrAvakane potAnA Rddhiyukta yaza, baLa, vIrya, puruSakAra, parAkramanuM upadarzana karatAM saMpUrNa pRthvIne calAyamAna kare. (3) athavA to devo asuro sAthe yuddha karatA hoya tyAre saMpUrNa pRthvI calAyamAna thAya. A traNa sthAnothI saMpUrNa pRthvI calAyamAna thAya. vyAkhyA :- have bIjI rIte sAmAnya pRthvInI deza vaktavyatA 5he che. a... kore spaSTa che. deza meve za. relamA pRthvInI nIce. udAra eTale bAdara, pudgalo vaDe eTale visasA pariNAmathI kudaratI rIte tyAMthI chuTTA paDI jAya athavA to anyatrathI te bhAga
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ RvizeSazatam - mahopalavat, 'taeNaMti' tataste nipatanto dezaM pRthivyAzcaleyuriti, pRthivIdezazcalediti / 1 / 'mahorago' vyantaravizeSaH, 'mahiDie' parivArAdinA yAvat karaNAt 'mahajjuie' zarIrAdidIptyA, mahAbale prANato, mahANubhAve vaikriyAdikaraNataH, mahesakkhe maheza ityAkhyA yasyeti, unmagnanimagnikAmutpatanipatanAM kuto'pi dAdeH kAraNAt kurvan dezaM pRthivyAzcAlayediti / 2 / nAgakumArANAM ca suvarNakumArabhavanapativizeSANAM, parasparaM saGgrAme pravarttamAne jAyamAne sati, 'dezati' dezazcalediti, 'iccetehiMti' nigamanamiti / 3 / pRthivyA dezasya calanamuktam, adhunA samastAyAstadAhatihiM, ityAdi spaSTaM kintu kevaleva kevalakalpA ISadUnatA ceha na vivakSitetyata: paripUrNetyarthaH, paripUrNaprAyA ceti, pRthivI bhUH 'ahetti' -vizeSopaniSad para jorathI AvI paDe. jema yatrathI choDelo moTo patthara hoya tema gharatInA bhAga para te moTA pugalo paDe. ane teo paDavAnI sAthe pRthvInA dezane calAyamAna kare. pRthvIno deza calAyamAna thAya evo Azaya che. ll1TI. mahoraga eTale vyaMtaravizaSa. parivAra vagerethI mahaddhika hoya, cAvatuM zarIra vagerenI dItithI moTI yutivALA hoya, prANazaktithI moTA baLavALA hoya, vaikriya vagere labdhithI mahAprabhAvazALI hoya, maheza evuM jenuM nAma che. te uMce javuM, nIce paDavuM vagere koI paNa darpa vagerenA kAraNathI kare tyAre pRthvInA dezane calAyamAna kare.llrA nAgakumAra ane suvarNakumAra, ke jeo bhavanapati vizeSa che, temano paraspara saMgrAma thAya tyAre pRthvIno aMza calAyamAna thAya che. A traNa sthAnothI pRthvIno deza calAyamAna thAya che, evuM nigamana che. IIBILL pRthvInA aMzanuM calana kahyuM, have samasta pRthvInuM calana kahe che. traNa vagere spaSTa che. kevala = kevalaka. ahIM thoDuM paNa -vizeSoni* adho ghanavAtastathAvidhapariNAmo vAtavizeSo gupyet, vyAkulo bhavet kSubhyet ityrthH| tataH saGguptaH san ghanodadhiM tathAvidhapariNAma jalasamUhalakSaNaM 'ejayet' kampayet / 'taeNaMti' tato'nantaraM sa ghanodadhirejitaH kampitaH san kevalakalpAM pRthivIM calayet, sA ca calediti / / devo vA RddhiM parivArAdirUpAM, dyutiM zarIrAderyazaH, parAkramakRtAkhyAti balaM zArIraM, vIryaM jIvaprabhavaM, puruSakAraM sAbhimAnavyavasAyaM, niSpannaphalaM tadevaM praakrmmiti| balavIryAdhupadarzanaM hi pRthivyAdicalanaM vinA na bhavatIti / taddarzayaMstAM cAlayediti / devAzca vaimAnikA asurA bhavanapatayasteSAM bhavapratyayaM varaM bhavati / abhidhIyate ca zrIbhagavatyAm- 'kiMpattieNaM bhaMte ! asurakumArA devA sohammakaNaM gayA ya gamissaMti ya, goyamA ! tesi NaM devANaM bhavapaccaie verANubaMdhitti' tatazca saGgrAmaH -vizeSopaniSa ochApaNuM vivakSita nathI. mATe te paripUrNa che, ane paripUrNaprAyaH che. pRthvImAM nIce tathAvidha pariNAmavALo vAtavizeSa = ghanavAta vyAkuLa thAya, eTale ke kSobhAyamAna thAya. tenAthI te tathAvidhapariNAmavALA jalasamUha = ghanodadhine kaMpita karI de. pachI kaMpita thayelo te ghanodadhi saMpUrNa pRthvIne calAyamAna kare. III parivAra vagererU5 Rddhi, zarIrAdinuM teja, parAkramakRta khyAti, baLa-zArIrika, vIrya-jIvathI thayela, abhimAna sAtheno vyavasAya eTale puruSArtha. te puruSArthanuM phaLa eTale parAkrama. potAnI Rddhi vagerene batAvavA mATe deva pRthvIne kaMpAyamAna kare. kAraNa ke pRthvI vagerenA calana vinA bala-vIrya vagerene batAvI na zakAya. mATe tene batAvatA pRthvIne kaMpAyamAna kare. devo eTale vaimAniko ane asuro eTale bhavanapatio. temanuM bhavapratyayika vera hoya che. bhagavatIsUtramAM kahyuM che - 'bhagavaMta ! asurakumAra devo saudharma devalokamAM zA mATe gayAM che ? ane jaze ?
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivazatam - syAt, tatra vartamAne pRthivI calet, tatra teSAM mahAvyAyAmata utpAtanipAtasambhavAditi, 'iccetehiM' ityAdi nigmnmiti| iti bhUkampe haitutraya 42 / nanu- meroH prathamamekhalAyAM paJcayojanazatavistIrNAyAM nandanavanaM tAvatpramANaM varttate, tatra ca balakUTaM varttate, tasya tu mUlaM sahasrayojanavistIrNamasti, tatastatkUTaM nandanavane kathaM mAti sma ? ucyatezrIbRhatkSetrasamAsasUtravRttyoH zrImalayagiriviracitayorbalakUTasya paJcazatayojanAnAM merorbahirAkAze sthitirnigaditA'sti, tathA ca tatsUtravRttIsamprati harikUTa 1 harissaha 2 balakUTAnAM 3 parimANamAha vijjappaha harikUDo 1 harissaho mAlavaMtavakkhAre 2 / naMdanavaNe balakUDo 3 ubviddhA joyaNasahassaM / / 1 / / mUle sahassamegaM, majjhe aTThamA sayA huNti| uvariM paJcasayAI, vitthiNNA svvknngmyaa||2|| --vizeSopaniSa gautama ! te devone bhavapratyayika verAnubaMdha hoya che.' ane tenAthI saMgrAma thAya che. saMgrAma cAlato hoya, tenAthI pRthvI calAyamAna thAya che. kAraNa ke temAM teonA mahAvyAyAmathI utpAta-nipAta saMbhave che. A traNa sthAnothI... ItyAdi nigamana che. A rIte dharatIkaMpanA traNa kAraNo kahyA. ll4rA (43) prazna :- meru parvatanI prathama mekhalA pao0 yojana vistIrNa che. temAM naMdanavana teTalA ja pramANanuM che. temAM balakUTa che, tenuM mULa (taLeTIno bhAga) 1000 yojana vistIrNa che. to te kUTa naMdanavanamAM zI rIte samAya che ? uttara :- zrImalayagiriviracita zrIbRhakSetrasamAsa sUtra-vRttimAM kahyuM che ke balakUTanI taLeTI 1000 yojana pramANa che, temAM pa00 - viroSaniva* atrAha- nandanavane balakUTa, nandanavanaM ca paJcayojanazatavistIrNAyAM meroH prathamamekhalAyAM, tataH kathaM tattatra mAti, ucyate- iha balakUTena paJcayojanazatAni nandanavanasatkAni ruddhAni, paJcayojanazatAni punarmarorbahirAkAze, tato na kazciddoSaH, uktaM ca- nandanavaNaM rubhittA paMcasae joyaNAI niisrio| AgAse paMcasae, ruMbhittA ThAi balakUDo TITL __evaM harikUTa 1 harissaha 2 kUTayorapi nijanijAzrayagiryoryathArUpamubhayapArvataH AkAzamavarudhya sthititvaM paribhAvanIyamiti nandanavane vanasthitivivAra: rU I - vizeSopaniSadra yojana naMdanavanamAM che, ane paoo yojana merunI bahAra AkAzamAM che. te sUTa ane vRtti A mujaba che - have harikUTa, harissaha ane balakUTanuM pramANa kahe che - vidhuprabhamAM harikUTa che, harissaha mAlyavaMta vakSaskAra parvatamAM che ane naMdanavanamAM balakUTa che. e sarvanI UMcAI 1000 yojana che. taLeTImAM 1000 yojanano vistAra che, madhyamAM sADA sAtaso yojanano vistAra che, ane zikhare paoo yojanano vistAra che. A traNe kUTo sarvakanakamaya che. zaMkA :- naMdanavanamAM balakUTa che. naMdanavana pa00 yojana vistIrNa evI merunI prathama mekhalAmAM che. to pachI te kUTa tyAM kevI rIte samAya che ? samAdhAna :- ahIM balakUTa dvArA naMdanavananA paoo yojana rokAyelA che. pa00 yojana meru parvatanI bahAra AkAzamAM che. mATe koI doSa nathI. kahyuM paNa che - (uparoktAnusAre samajavuM.) e ja rIte harikUTa-harissaha kUTo paNa potapotAnA Azrayapa parvatone anusAre baMne bAjue AkAzamAM avagAhana karI rahyA che, e samajI levuM. A rIte naMdanavanamAM balakUTavI sthitino vicAra kahyo.ild3II
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000vizeSazatakam - nanu- unmagna-nimagna-salilAbhidhAne nadyo kutaH sthAnAnnirgate, kutra ca praviSTe, tadvaktavyatA tu laghukSetrasamAsAdau na tAdRzI, tataH kutra tatsvarUpaM saprapaJcaM spaSTaM ca pratipAditamasti ? ucyate- zrImalayagiriviracitabRhatkSetrasamAsasUtravRttyostadvistaro bhuuyaansti| tathAhi "sattarasajoyaNAI, guhadArANubhayao vigNtuunnN| joyaNadugaMtarAo, viulAo joyaNA tinni / / 1 / / guhaviulAyAmAo gaMgaM siMdhuM ca tA samappaM tti| pavvayakaDagapavUDhA, umagganimmagga slilaao||2||" iha timizraguhA, khaNDaprapAtaguhA ca, dvAdazayojanavistarA, dvayorapi ca anayorguhayordakSiNadvAramuttaradvAraM ca, caturyojanavistRtam, ekaikasya ca dvArasyobhayapArzvayoH pratyekamekaikasya udghATitadvArasya kapATasya avaSTambhabhUtaH pRSThatazcaturyojanAyAmaviSkambhastUpastohuka ityarthaH, etacca prAgevoktam, tatastimizraguhAyA dakSiNadvAre yA kapATasya pRSThatazcaturyojanAyAmaviSkambhA -vishessopnissd(44) prazna :- unmagnakalA nadI ane nimagnajalA nadI kayAM sthAnathI nIkaLI che ? ane kyAM praveza kare che ? tenI vaktavyatA laghukSetrasamAsa vageremAM tathAvidha (udabhavAdi sthAna sahita) nathI. to tenuM svarUpa vistArathI ane spaSTapaNe kyAM kahyuM che ? uttara :- zrImalayagiriviracita bRhakSetrasamAsasUtra-vRttimAM teno ghaNo vistAra che - ahIM tamisrA guphA ane maMDaprapAta guphA che. temano vistAra 12 yojana che. A baMne guphAomAM dakSiNa ane uttara dvAra che, je cAra yojana vistRta che. eka-eka dvAranI baMne bAjue daravAjA khUlelA hoya, tenA TekArUpa pAchaLa cAra yojana lAMbo-pahoLo stUpa = to (ravAno TeDa) che. te pUrva 5 1 che. pachI tamitrA guphAnA dakSiNa dvAramAM je kapATanI pAchaLa cAra yojananI laMbAI-pahoLAIvALo sUpa che tenI pachI, ane 17 98 . - vizeSopaniSad000 stUpastasmAtparataH, saptadazayojanAni gatvA uttaradvArepi yaH kapATasya pRSThatazcaturyojanAyAmaviSkambhaH stUpastasmAdarvAk, saptadazayojanAnyatikramya atrAntare parvatakaTakapravyUDhe vaitADhyaparvatabhittivinirgate, unmagna-nimagnasalilAbhidhAne dve nadyau staH, te ca yojanadvikAntare trINi yojanAni vipule vistIrNe guhAvipulAyAme vistArAyAme dvAdazayojanAyAme ityarthaH / evaM khaNDaprapAtaguhAyAmapi, 'gaMgaM siMghu ca tA samapaMti tti, khaNDaprapAtaguhAgate gaGgAM samupasarpataH timizraguhAgate sindhugate sindhunadImiti, iyamatra bhAvanA, timizraguhAyAM dakSiNadvAre kapATapRSThabhAvinazcaturyojanAyAmAtparataH saptadazayojanAni gatvA atrAntare triyojanavistArA dvAdazayojanAyAmA pUrvabhittivinirgatA pazcimabhittiM vibhidya sindhunadIM praviSTA / unmagnajalA nAma nadI tisstthti| tataH parato yojanadvikAntaritA vishessopnissdyojana jaIne uttaradvAramAM paNa kapATanI pAchaLa cAra yojananI laMbAI-pahoLAIvALo sUpa che, tenI pahelA, 17 yojana AgaLa e AMtarAmAM parvatanI mekhalA jeTalI vistRta, vaitAdya parvatanI bhIMtamAMthI nIkaLelI unmagnakalA ane nimagnajalA nAmanI be nadIo che. te baMne nadIo vacce be yojanAnuM AMtaruM che. te baMne nadIo traNa yojana pahoLI ane guphAnA vistAra jeTalI eTale ke 12 yojana jeTalI lAMbI che. e rIte khaMDaprapAta guphAmAM paNa samajavuM. 'teo gaMgA ane siMdhumAM maLe che"- arthAt khaMDaprapAta guphAmAM je unma...jalAnimagnajalA nadIo che, teo gaMgAmAM maLe che ane timizraguphAmAM je unmagnajalA-nimagnajalA nadIo che, teo siMdhumAM maLe che. ahIM A rIte bhAvanA che - timizraguphAmAM dakSiNa dvAramAM daravAjAnI pAchaLa rahelA cAra yojana lAMbA toDakathI 17 yojana jaIne, tyAM traNa yojananA vistAravALI, bAra yojana lAMbI, pUrvanI bhIMtathI nIkaLelI evI unmajJA nadI che. je pazcimanI bhIMtane
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 000 vizeSazatakam pUrvabhittavinirgatA pazcimabhittiM vibhidyaM sindhunadI praviSTA, triyojanavistArA dvAdazayojanAyAmA nimagnajalA nAma ndii| tataH parataH saptadazayojanebhyaH uttaradvArakapATapRSThabhAvI caturyojanAyAmaviSkambhastUpaH, evaM khaNDaprapAtaguhAyAmapi yathoktavidhibhAgapramANAyAme dve nadyA bhAvanIye, navaraM te pazcimabhittivinirgate pUrvabhittiM vibhidya gaGgAM praviSTe 33 patre / iti unmagnanimagnara nadInirgamapravezavicAraH / / 44 / / ___nanu- gajadantAH prAnte aGgulA'saGkhyeyabhAgamAtravistIrNAH proktAstatra te prAnte sUcyagrabhAgatayA vA, asidhArAgratayA, ucyate-prAnte paJcayojanazatAni labdhatvena te santi, tato'sidhArAgratvena jJeyAH, yaduktaM zrIbRhatkSetrasamAsasUtravRttyoH zrImalayagiriNA, tathAhi -vizeSopaniSad bhedIne siMdhu nadImAM praveza kare che. tenA pachI be yojananA aMtare nimagnajalA nAmanI nadI che, je pUrva bhIMtamAMthI nIkaLe che ane pazcima bhIMtane bhedIne siMdhu nadImAM praveza kare che. te traNa yojana pahoLI che ane bAra yojana lAMbI che. tenA pachI 17 yojane uttara dizAnA daravAjAnI pAchaLano cAra yojana lAMbo-pahoLo sUpa che. e ja rIte khaMDaprapAta guphAmAM paNa yathokta pramANanI be nadIo samajI levI. mAtra te pazcima bhIMtamAMthI nIkaLI che ane pUrva bhIMtane mahIne gaMgAmAM praveza re che. (33mA mAM) A rIte umajhujalA-nimagnajalA nadIonA nirgama ane pravezano vicAra Seo. ||4|| (45) prazna :- gajadaMta parvato cheDA para aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga jeTalA vistIrNa che evuM je kahyuM che, te soyanA agrabhAganI pebha cha, savAranI dhAranI bha cha ? uttara :- cheke temanuM pramANa pa00 yojana che. mATe teo cheDe talavAranI dhAranI jevA che tema samajavuM. zrIgRhakSetrasamAsa sUtra vizeSopaniSad00 vAsaharagiraMteNaM, ruMdA paMceva joynnsyaaii| cattArisauvviddhA, ogADhA joyaNeNa sayaM / / 1 / / vyAkhyA- 'varSadharagiryante' varSadharaparvatasamIpe 'ruMdA' vistIrNA paJcayojanazatAni, kimuktaM bhavati, niSadhasamIpe vidyutprabha 1 somanasA 2 nIlavataH samIpe gandhamAdana 3 mAlyavantau 4 pratyekaM paJcayojanazatAni vistiirnnaaviti| tathA catvAropi varSadharaparvatasamIpe pratyekaM catvAri yojanazatAni, udviddhA uccAH, avagADhA bhUmAvantaH praviSTAH punaH pratyekaM yojanAnAmekaM zataM tadanantaraM mAtrayA viSkambhataH parihIyamAnAH parihIyamAnA utsedhA'vagADhAbhyAM parivarddhamAnAH parivAmAnAstAvadavaseyA yAvanmeroH samIpaM, tatastatra uccatvAdiparimANamAha paMcasae uvviddhA, ogADhA pNcgvvuuasyaaii| aMgula'saMkheyabhAgaM, vicchinnA maMdaraMteNa / / 1 / / mandarAntena mandaragirisamIpe catvAropi vakSaskAragirayA pratyekaM paJcayojanazatAni, udviddhA uccAH, avagADhA bhamI nimagnAH paJca -vishessopnissdvRttimAM zrImalayagiri mahArAje kahyuM che - varSaghara parvatonI pAse 5oo yojana vistIrNa che. arthAt niSaghaparvata pAse vidhutaprabha ane saumanasa che ane nIlavaMtaparvata pAse gaMdhamAdana ane mAlyavaMta che. e pratyeka parvato pa00 yojana vistIrNa che. tathA cAre ya varSadhara parvatanI pAse pratyeka 400 yojana udvedhavALA che arthAt UMcA che, 100 yojana jamInanI aMdara pravezelA che. tenA pachI pahoLAIthI ochA-ochA thatA jAya che ane UMcAI ane bhUmiavagAhanathI vadhatA jAya che, te jyAM sudhI meruparvatanI samIpa Ave tyAM sudhI A krama cAlu rahe che. tyAM temanI UMcAI vagerenuM pramANa kahe che - cAre vakSaskAra parvato meru parvatanI pAse pa00 yojanA che.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSazatam - gavyUtazatAni, paJcaviMzatiyojanazatamityarthaH, tathA- aGgulAsaGkhyeyabhAgamAtraM vistiirnnH| ekaikazca vakSaskAragirirubhayoH pArzvayorekaikayA padmavaravedikayA, ekakena vanakhaNDena parikSiptaH, iti gajadantAnAM vivAra:T, T. nanu-zItAzItodayoH zrotAMsi balavattaravegena lavaNasamudre patanti, paraM kutra pratihatAni punarabhijagatIbhitternivartante ? ucyate dakasImAbhidhAne AvAsaparvate, yaduktaM zrImalayagiriNA svopajJakSetrasamAsavRttI tathAhi puvvAiaNukkamaso gotthubha dagabhAsa saMkha dgsiimaa| padadvayArtho likhyate, yA punaruttarasyAM dizi dvicatvAriMzat yojanasahasrANi avagAhya avasthitaH, sa dakasImA, tatra hi zItAyAH zItodAyAzca mahAnadyAH zrotAMsi pratihatya pratihatAni nivartante, tena zItAzItodayorudakasImA'kArIti, dakasImetyabhidhIyate, uktaM ca -- vizeSopaniSadra jamInamAM 125 yojana avagAhana karIne rahelA che ane aMgUlanA asaMkhyAtamAM bhAganA vistAravALA che. ane eka-eka vakSaskAra parvata baMne bAjumAM eka-eka paghavara vedikAthI + eka-eka vanakhaMDathI vIMTaLAyelo che. A rIte gajadaMta parvatono vicAra kahyo. ll4pI. (46) prazna :- zItA - zItodA nadIonA pravAho ati prabaLa vegathI lavaNasamudramAM paDe che.paNa teo kyAM pratighAta pAmIne pharI jagatInI bhIMta tarapha pAchA phare che ? uttara :- dakasImA nAmanA AvAsa parvatamAM pratighAta pAme che. zrImalayagirisUrie svopajJakSetrasamAsavRttimAM kahyuM che - 'pUrvAdinA anukamathI gostUpa, dakabhAsa, zaMkha dakasImA.' - be padano artha lakhAya che, je uttara dizAmAM 42000 yojana avagAhana karIne rahelo che,te dakasImA che. tyAM zItA-zItodA mahAnadInA pravAho pratighAta karI-karIne pratighAta pAmIne pAchA phare che. Ama te parvata - vivopaniSa8 keNadveNaM bhaMte evaM buccai, dagasIme AvAsapavvae ? goyamA ! sIyAsIyA(yoyA)NaM mahAnaINaM soyA tattha tattha NaM paDihayA paDiniyattaMti, se teNadveNaM buccai dagasIme AvAsapavvae, iti lavaNAntargatazItAzItodAzrotonivarttanahetuvicAraH / / 46 / / nanu- AdityasaMvatsaraH 1 RtusaMvatsara2 candrasaMvatsaraH 3 nakSatrasaMvatsara 4 abhivatisaMvatsarazca 5 / ete paJca saMvatsarAH kutra granthe saprapaJcaM nirUpitAH santi ? ucyate zrIjyotiSkaraNDakasUtravRttyAdau teSAM vizeSavistaratayA vaktavyatA prtipaaditaa'sti| tatra zrIjyotiSkaraNDakasUtravRttI yathA "saMvaccharo u bArasamAsA pakkhA ya te cuvviisN| tirAva tathA saTTA, hari rAyA tAkA" -vizeSopaniSad zItA-zItodAnA pANInI sImA kare che, tethI tene dakasImA kahevAya che. kahyuM paNa che - bhagavaMta ! dakasImA AvAsaparvata evuM kema kahevAya che ? gautama ! zItA-zItodA mahAnadInA pravAho tyAM pratighAta pAmIne pAchA phare che. tethI kasImA AvAsaparvata ema kahevAya che. A rIte lavaNasamudranI aMtargata zItA-zItodA nadInA sroto pAchA phare che, te vicAra kahyo. TI46o. (47) prazna :- Aditya saMvatsara, Rtu saMvatsara, caMdra saMvatsara, nakSatra saMvatsara ane abhivaddhita saMvatsara, A pAMca saMvatsaro kayAM graMthamAM vistAra sAthe kahyAM che ? uttara :zrIjyotiSakaraMDakasUtravRtti vageremAM temanI samajatIo vizeSa vistArathI kahI che. temAM zrIjyotiSakaraMkasUravRti A mujaba che - saMvatsara eTale 12 mahinA. te 24 pakhavADiyA thAya che. ane temAM 360 rAta-divasa hoya che.ll1] te 12 mAsa eka varSa
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 600 vizeSazatakam - te anantaroktapramANA mAsA dvAdazasaGkhyA ekA saMvatsaro bhavati, te ca dvAdazamAsAH pakSatayA cintyamAnAH caturviMzatiH pakSA bhavanti / rAtriMdivasatayA cintyamAnAstrINi zatAni SaSTyadhikAni rAtriMdivAnAmahorAtrANAM eSa ca saMvatsaro loke karmasaMvatsara iti RtusaMvatsara iti ca prasiddhiM gataH, tathAhi- laukikAstriMzatamahorAtrAn mAsaM parigaNayanti, itthambhUtamAsadvayAtmakaM ca vasantAdikamRtum, tathAbhUtAnAM SaNNAM vasantAdInAmRtUnAM samudAyaM saMvatsaraM, yAni ca loke karmANi pravartante, tAni sarvANi amuM saMvatsaraM adhikRtyaiSa karmasaMvatsara, sa vanasaMvatsara RtusaMvatsara iti khyaatH| samprati saMvatsaraprastAvAt zeSasaMvatsaraprarUpaNArthamAha Aicco-uU-caMdo-rikkho-abhivaDio y| paMcee saMvaccharA jiNamaye jugassa mANe vidhIyante / / 1 / / jinamate jinazAsane paJcaite saMvatsarA: niruupynte| te yathA -vishessopnissdthAya che. te 12 mAsane pakSarUpe vicArIe to 24 pakhavADiyA thAya che ane rAtri-divasarUpe vicArIe to 360 thAya che. A saMvatsara lokamAM karmasaMvatsara ane Rtu saMvatsararUpe prasiddha che. tamA pramAyo - allsso 30vasa-rAtane mahino go cha; A prakAranI be mAsasvarUpa vasaMta vagere Rtu che. tevI vasaMtAdi chA Rtuono samudAya saMvatsara che. lokamAM je kAryo pravarte che, te sarva A saMvatsarane AzrIne ja pravarte che. mATe A karmasaMvatsara che. te vanasaMvatsara ane RtusaMvatsara tarIke prakhyAta che. have saMvatsarano prastAva hovAthI bAkInA saMvatsaronI prarUpaNA mATe kahe che - Aditya, Rtu, candra, nakSatra ane abhivaddhita A pAMca saMvatsaro jinamatamAM yuganA pramANamAM vihita thAya che.IIII jinamata eTale jinazAsanamAM A pAMca saMvatsaronuM nirUpaNa 104 - vizeSopaniSad00 'Aiccotti' padaikadeze padasamudAyopacArAt AdityasaMvatsara ityarthaH / RtusaMvatsaraH, candrasaMvatsaro nakSatrasaMvatsaro'bhivardhitasaMvatsara iti, ete paJcApi saMvatsarA yugasya mAne pramANe vidhIyante / vakSyamANasUryasaMvatsarapaJcAtmakayugacintAyAm ete upayujyanta ityarthaH / yathA ca ete tatropayujyante, tathA'gre yugamAsaparimANacintAyAM bhAvayiSyAmaH / samprati amUneva sauryAdIn saMvatsarAn pratipAdayati / "chappi ya uU pariyaTTA eso saMvaccharo u Aicco" SaDapi prAvRDAdaya Rtavo yadA paripUrNA AvRtA bhavanti, tadA sa AdityasaMvatsaro bhavati / yadyapi ca loke SaSTyahorAtrapramANaprAvRDAdikA RtuH prasiddhaH, tatrApi paramArthataH sa ekaSaSTyahorAtrapramANo veditvyH| tatraivottarakAlamavyabhicAradarzanAt / ata eva tasmin saMvatsare trINi zatAni SaTSaSTyadhikAni rAtriMdivAnAmavaseyAni / "puvvabhaNio u kammo etto caMdaM pavacchAmi" pUrvabhaNitaH pUrvapratipAditaH, karma karmasaMvatsara iti, nAsI bhUyo -vishessopnissdkarAya che. jema ke Aditya. padanA eka dezamAM padasamudAyanA upacArathI AdityasaMvatsara evo artha thAya che. e rIte - 26tusaMvatsara, caMdrasaMvatsara, nakSatrasaMvatsara, ane abhivaddhita saMvatsara A pAMce saMvatsaro yuganA pramANamAM kahevAya che. arthAt have kahevAze te sUryasaMvatsara vagere pAMca varSarUpa yuganA vicAramAM teo upayogI thAya che. teo je rIte upayogI thAya che, te AgaLa yuga, mAsa vagerenA pramANanA vicAramAM samajAvazuM. have e ja sUryasaMbaMdhI vagere saMvatsarone kahe che. cha ye varSo vagere Rtuo jyAre paripUrNa parivarta pAme, tyAre te Aditya saMvatsara thAya che, jo ke lokamAM 60 divasa-rAta pramANanI varSA vagere Rtu prasiddha che, chatAM paNa vAstavamAM te 61 divasa-rAta pramANa Rtu samajavI. kAraNa ke A ja pramANa mAnIe
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 000vizeSazatakam - vidhIyate, kintu pUrvapratipAdita evAtra avdhaarnniiyH| tatra ca rAtrindivaparimANaM trINi zatAni ssssttydhikaani| etacca prAgevoktam ata UrdhvaM (caMda) candrasaMvatsaraM prvkssyaami| pratijJAtameva nirvAhayati / "puNNimapariyaTTA puNA bArasa saMvaccharo hvi| caMdo" dvAdazasaMGkhyA paurNamAsI parAvartA ekazcandraH saMvatsaro bhvti| ekaH paurNamAsI parAvarta ekazcandro mAsaH / tasmiMzcAndre mAse rAtrindivaparimANacintAyAmekonatriMzadvAtrindivAni, dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA rAtrindivasya, etat dvaadshbhirgunnyte| jAtAni trINi zatAni catuHpaJcAzadadhikAni, rAtrindinAnAM dvAdaza ca dvASaSTibhAgA raatrindivsy| evaM parimANazcAndrasaMvatsaraH / / samprati nakSatrasaMvatsaramAha "nakkhatta caMdajoge bArasaguNio u nakkhatto" nakSatravRndayogaH saptaviMzatyA nakSatra sAkalyena yaH ekaH krameNa yogaH, eSa dvAdazabhirguNito nakSatro nakSatrasaMvatsaro bhavati / atra punarekA samasta: nakSatrayogaparyAya eva, nksstrmaasH| sa saptaviMzati -vishessopnissdto pachInA kALe Rtune anusAra avyabhicAra dekhAya che. te-te RtunI asaro A rIte ja jovA maLe che. mATe ja te saMvatsaramAM 399 ID-havasa samalavA. me pUrva 5 1 che. - have candra saMvatsara kahIza. pratijJAtano ja (candrasaMvatsarakathanarUpa pratijJAno ja) nirvAha (pAlana) kare che. bAra pUnamanA parAvarto eka candra saMvatsara thAya che. eka pUnamano parAvarta eka cadra mAsa che. te cAndra mAsamAM rAtri-divasa parimANanI vicAraNAmAM 29 326ra divasa-rAta hoya che. tene 12 thI guNIe eTale 354 12/6ra thAya che. ATalA pramANano caMdra saMvatsara hoya che. have nakSatra saMvatsara kahe che - nakSatravRMdano yoga-27 nakSatrono sAkalyathI je kramathI eka yoga thAya, tene 12 thI guNatA nakSatra saMvatsara thAya. ahIM eka samasta nakSatra yogaparyAya ja nakSatramAsa vizeSopaniSad000 ahorAtrA ekaviMzatizca saptaSaSTibhAgA ahorAtrasya eSa rAziryadA dvAdazabhirguNyate, tadA trINi ahorAtrazatAni saptaviMzatyadhikAni ekapaJcAzat ca saptaSaSTibhAgA ahorAtrasyaitAvatpramANo nakSatrasaMvatsaraH / sAmpratam abhivardhitasaMvatsaramAha- "terasa ya candamAsA eso abhivaDio nAyavvo" trayodaza candramAsA yasmin candrasaMvatsare sa eSa saMvatsaro'bhivatisamvatsaro'bhivardhitasaMvatsaraH ityucyate / ekasmiMzcandramAse, ahorAtrA ekonatriMzadbhavanti / dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA ahorAtrasya / eSa rAzistu dvA(trayo)dazabhirguNyate jAtAni trINi ahorAtrazatAni azItyadhikAni 383 ? catuzcatvAriMzacca dvASaSTibhAgAH ahorAtrasya etAvat raatridivprimaanno'bhivtisNvtsr| samprati etadevAnantaraM bhAvitaM rAtrindivamAnaM krameNa saMvatsareNa sAkSAdupadeSTukAmaH prathamato mAsaparimANamAha mAsANaM tu pamANaM vocchaM savvesiM vAsANaM sarveSAM paJcAnAmapi saMvatsarANAM krameNa mAsAnAM parimANaM vakSye / tadeva Aha Aicco khalu mAso tIsaM adaM ca sAvaNo tiisaa| caMdo eguNatIsaM visaTThibhAgA ya bttisaa|| -vishessopnissdche. te 27 21/67 divasa-rAta pramANa che. tene 12 thI gaNo eTale 327 51/67 divasa-rAta thAya. ATalA pramANano nakSatrasaMvatsara thAya che. have abhivardhita saMvatsara kahe che - tera candramAsa je caMdra saMvatsaramAM hoya, te saMvatsara abhivaddhita saMvatsara ema kahevAya che. eka candramAsamAM 29 326ra divasa-rAta hoya che. tene 13 thI guNIe eTale 383 44/1ra divasa-rAta thAya. ATalA pramANano abhivaddhita saMvatsara thAya che. have A ja hamaNA kaheluM divasa-rAtanuM pramANa kramathI saMvatsararUpe sAkSAt kahevA mATe prathama mAsanuM parimANa kahe che - sarva-pAMce saMvatsaronA mahinAonuM pramANa kahIza - (uparoktAnusAre samajavuM.)
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000 vizeSazatakam - nakkhatto khalu mAso sattAvisaM bhave ahorttaa| aMsA ca ekavisaM sattaTThikaeNa cheeNaM / / abhivaDio mAso ekkatIsaM bhave ahorttaa| bhAgasayamegavIsaM cauvIsasaeNaM cheeNaM / / ityAdi saptamapatre, ata UrdhvaM yathAnupUrvyA yathAkrameNa yugavarSANi yairvaSairyugaM sUryasaMvatsarapaJcAtmakaM bhavati, tAnyapi vakSye, tAnyevAha "caMdo caMdo abhivaDio ya caMdamabhivaDio ceva / paMca sahitaM jugamiNaM diTuM tellukkdNsiihiN||1||" cAndrazcAndrastadanantaram abhivatistato bhUyazcandro'tra makAro'lAkSaNikastato'bhivaddhitaH, etaiH paJcabhiH varSeH sahitaM kimuktaM bhavati, etatpaJcavarSAtmakaM yugam / itthaMbhUtaM ca yugam idaM dRSTaM trailokyadarzibhiH sarvajJaH tIrthakRbhistato'vazyam idaM tatheti zraddheyam, etadeva vyAkhyAnayati / "paDhama bitiyA u caMdA taiyaM abhivaDiyaM viyaannaahi| caMde ceva cautthaM paMcamamabhivaDiyaM jaann||1||" ityAdi, samprati bharatairavatavideheSu sAdhAraNaM yugasyAdimaM prarUpayati -vishessopnissdA pAMca saMvatsarono eka yuga thAya che evuM kailokyadarzIsarvajJa evA tIrthakaroe joyuM che. mATe avazya te pramANe che evI zraddhA karavI joIe. enI ja vyAkhyA kare che - prathama-dvitIya caMdrasaMvatsara, trIjuM abhivaddhita, cothuM candra ane pAMcamuM abhivadvita saMvatsara sabhA. chatyA. have bharata-airavata-mahAvidehamAM sAdhAraNa evI yuganI Adi 5he che - zrAvaNa vada ekame bAlava karaNamAM abhijit nakSatramAM prathama samaye yuganI Adi jANavI. eTale ke yuganI AdimAM sarva kSetromAM ATaluM niyatarUpe hoya che. je rIte teo yuganI AdimAM hoya che, 108 - vizeSopaniSad00 "sAvaNabahulapaDivae bAlavakaraNe abhiiynkkhtte| savvattha-paDhamasamaye jugassa AI viyaannaahiN||" sarvatra bharataravatamahAvideheSu ca zrAvaNamAse bahulapakSe (kRSNapakSe) pratipattithA bAlavakaraNe abhijinnakSatre prathamasamaye yugasya Adima vijAnIhi / kimuktaM bhavati, etAvadyugasya AdI sarveSu api kSetreSu avyabhicArI, amISAM ca yathAyugAditA tathA prAgeva bhAvitam / samprati yuge sarvasaGkhyayA tithiparimANam ahorAtrapramANaM pratipAdayati / "aTThArasasaTThasayA tihINa niyamayA jugammi naayvvaa| tattheva ahorattA tIsA atttthaarssyaao|||1||" atra tithayaH zazisambhavAH, ahorAtrAH sUryasambhavAH / ityAdi navama / 9 / patre, sUryAdimAsarvibhajyamAnA mAsA yuge yAvanto bhavanti tadeva Aha "AicceNa u saThThA mAsANaM uuNo hoti egaTThI / / 61 / / caMdeNa ya baastttthii||62|| sattaTThI hoi nakkhatte / / 67 / / " samprati uttarakAlavizeSaH sarvo'pi yena samvatsareNa paribhAvanIyastatpratipAdanArtham Aha -vishessopnissdte pUrve ja samajAvyuM che. have yugamAM sarva saMkhyAthI tithipramANa ane divasa-rAtanuM pramANa kahe che - eka yugamAM 1860 tithi avazya hoya che. mAM 1 (1 yugamA) 1830 hivasa-rAta hoya che. ahIM tithi caMdrathI thAya che ane divasa-rAta sUryathI thAya che. ItyAdi 9 mA patramAM kahyuM che. sUryAdi mAsathI vibhAga pADatA yugamAM jeTalA mAso thAya che, te kahe che- AdityathI 60 mAsa thAya che, RtuthI 11 mAsa thAya che, caMdrathI 1ra mAsa ane nakSatrathI 67 mAsa thAya che. have saMvatsarathI moTo je kALa hoya che, te badhuM varSanA mAdhyame samajavAno hoya che. tethI tenuM pratipAdana karavA mATe kahe che. - so varSa, hajAra varSa vagere sarva kALavibhAgo, siddhAntamAM je tiryaca,
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 700 vizeSazatakam 109 " savve kAlavisesA AupamANo ThiI a kammANaM / savve samAvibhAgA sUrapamANeNa nAyavvA / 19 / / " sarve varSazatavarSasahasrAdayo ye kAlavizeSAH, yAni ca tiryagnarAmarANAm AyuSAM pramANAni siddhAnte vyAvarNyante, yAzca jJAnAvaraNIyAdInAM sthitayaH triMzatsAgaropamakoTAkoTyAdipramANAH, ye ca utsarpiNyAm avasarpiNyAM ca suSamaduSamAdirUpA vibhAgAH, te sarve'pi sUryamAnena sUryasamvatsaraparimANena jJAtavyAH / nanu yad yugaM prAg candracandrAbhivarddhitasamvatsarapaJcakaM vyAvarNitaM tena yugena uttaraH sarvo'pi kAlavizeSo gaNyate, tathA coktam- "vIsaM jugavAsasayaM dasavAsasayAi vAsasahassAiM " ityAdi, tataH katham 'ucyate' sarve kAlavizeSAH sUryamAnena jJAtavyAH iti / tata Aha / "jaM kira sUreNa jugaM aNUNamahagANi paMca vAsANi / - vishessopniss6manuSya ane devonA AyuSyanA pramANo kahevAya che, je 30 koDAkoDI sAgaropama vagere pramANanI jJAnAvaraNIya vagerenI sthiti kahevAya che, ane je utsarpiNI ane avasarpiNImAM suSamA-duHSamA vagere vibhAgo che, te badhA sUryasaMvatsaranA pramANathI jANavA. zaMkA :- je yuga pahelA candra-candra-Abhivaddhita vagere pAMca saMvatsararUpa kahyo, te yugathI sarva kALavizeSa gaNAya che. jema ke kahyuM che - 120 yuga, 1000 varSa, hajAro varSa-ItyAdi to pachI ema kema kaho cho, ke sarva kALavizeSa sUryanA pramANathI jANavA ? (praznano Azaya e che ke candra vagere dvArA gaNAtA saMvatsara paNa yuganA ghaTaka bane che. mATe mAtra sUryane AdhAre kALa jANavAnI vAta zI rIte saMgata thardha zaDe ? ) samAdhAna :- sUryathI je yuga thAya che, te anyUna-anadhika vizeSopaniSad 90 to kira jugeNa savvaM gaNaMti a vasaM u0 / / 11 / / " ityAdi / iti AdityasamvatsarAdivarSapaJcakavicAraH / / 47 / / nanu - kevalino manaH kasmin prayojane sameti / lokAlokasvarUpaM tu kevalajJAnakevaladarzanAbhyAM jJAtaM nAma dRSTam ? 'ucyate' kevalino manodravyANi anuttaradevAdimanaHpRSTalokasvarUpAdisandehavyApohe saprayojanAnIti / yaduktaM zrIbhagavatIsUtravRttyozcaturthazatake paJcamoddezake, tathAhi'pahU NaM bhaMte ! aNuttarovavAiyA devA tattha gayA ceva samANA ihagaeNaM kevaliNA saddhiM AlAvaM vA, saMlAvaM vA karittae ? haMtA, goyamA ! pahU se keNaTTeNaM jAva-pahUNaM aNuttarovavAiA devA jAva- karittae ? goyamA ! jaM NaM aNuttarovavAiyaA devA tattha gayA ceva samANA a vA, heuM vA, pasiNaM vA, kAraNaM vA, vAgaraNaM vA pucchanti; taM NaM iha gae kevalI ahaM vA, vAgaraNaM vA vAgarei se teNaTTeNaM / jaM NaM bhaMte! -vizeSopaniSad 110 sevA pAMca varSa prabhAza che. mATe sarva yugathI gAgAya che.. ghetyAhi. A rIte Aditya saMvatsara vagere pAMca varSano vicAra kahyo. 118911 (48) prazna:- DevalInuM mana zuM amamAM Ave che ? loDAloDasvaupa to kevaLajJAna-kevaLadarzana dvArA jaNAyuM ane jovAyuM ja che. uttara :- kevalInA je manodravyo che, te anuttara devo vageree manathI pUchelA lokasvarUpa vagereno saMdeha dUra karavA mATe upayogI che. zrIbhagavatIsUtra-vRttimAM caturtha-zatakamAM paMcama uddesamAM kahyuM che - he bhagavaMta ! anuttara devo tyAM rahIne ahIM rahelA kevalI sAthe AlApa ke saMlApa karavA samartha che ? hA, gautama ! samartha che, bhagavaMta ? evuM zI rIte kaho cho ? gautama ! anuttara devo tyAM rahIne ja artha, hetu, prazna, kAraNa ke vyAkaraNa pUche che, teno ahIM rahelA kevalI javAba Ape che. mATe evuM kahevAya che.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ RvizeSazatam - iha gae kevalI aTuM vA, heuM vA jAva- vAgarei; taM NaM aNuttarovavAiyA devA tattha gayA ceva samANA jANaMti, pAsaMti ? haMtA, jANaMti paasNti| se keNaTeNaM jAva- pAsaMti ? goyamA ! tesi NaM devANaM aNaMtAo maNodavvavaggaNAo laddhAo, pattAo, abhisamaNNAgayAo bhavaMti; se teNaTeNaM / jaM NaM iha gae kevalI jaav-paasNti| 'AlAvaM va' tti sakRd jalpam, 'saMlAvaM va' tti muhurmuhurjalpaM mAnasikameva iti / 'laddhAo' tti tadavadherviSayabhAvaM gatAH, 'pattAo' tti tadavadhinA sAmAnyataH prAptAH-paricchinnA ityarthaH, 'abhisamaNNAgayAo' tti vizeSataH paricchinnA:-yatasteSAm, avadhijJAnaM sambhinnalokanADIviSayam, yacca lokanADIviSayagrAhakaM tad manovargaNAyA grAhakaM bhavatyeva / yato yo'pi lokasaGkhyeyabhAgaviSayo'vadhiH, so'pi manodravyagrAhI, yaH punaH sambhinna -vizeSopaniSad he bhagavaMta ! ahIM rahelA kevalI je artha ke hetu yAvata kahe che, tene anuttara devo tyAM rahIne jANe che, jove che ? hA, jANe che, jove che. evuM zAthI kaho cho yAvata jove che ? gautama ! te devone anaMta manodravyavaNAo labdha, prApta, abhisamavAyata hoya che. tethI evuM kahuM chuM ke ahIM rahelA kevalI, cAvat jove che. AlApa eTale ekavAra vAta karavI, saMtApa eTale vAraMvAra vAta karavI. A vAta mAnasika ja samajavAnI che. labdha eTale te devonA avadhijJAnano viSaya banelA, prApta eTale tenA avadhijJAna vaDe sAmAnyathI prApta, abhisamanvAgata eTale vizeSathI jaNAyelA. kAraNa ke temanA avadhijJAnano viSaya saMpUrNa lokanADI hoya che. je lokanADInA viSayanuM grAhaka hoya, te manovargaNAnuM grAhaka hoya ja che. kAraNa ke lokanA saMkhyAtA bhAgonuM grahaNa karanAra je avadhijJAna hoya, te paNa manodravyanuM grahaNa karanAra hoya che. to pachI je samagra lokane viSaya banAvatuM hoya, te avadhijJAna manodravyanuM grahaNa kema 112 - vizeSopaniSa8 lokaviSayaH sa kathaM na manodravyagrAhI bhaviSyati ? / iSyate ca lokasaGkhyeyabhAgAvadhermanodravyagrAhitvam / yadAha- "saMkhijjamaNo davve bhAgo logassa paliyassa bodhavvo" tti / punaH zrISaDazItikaprakaraNe zrIdevendrasUrikRtakarmagranthacaturdazasvahasrIvRttAvapi paJcadazayogAdhikAre gAthArdhe tathaiva / tathAhi- "uraladugaM kamma paDhama 'timamaNa-vai kevlduggmmi|" ___ vyAkhyA- audArikadvikam-audArikamizrakArmaNakAyayogI, sayogyavasthAyAmeva samudghAtagatasya veditvyau| mizraudArikayogI saptama-SaSThadvitIyeSu / kArmaNazarIrayogI caturthaka paJcame, tRtIye ceti / prathamA'ntimamanoyogI tu avikalasakalavimalakevalajJAna-kevaladarzanabalAvalokitanikhilalokAlokasya bhagavato manaHparyAyajJAnibhiH, anuttarasurAdibhirvA -vizeSopaniSadra na kare ? vaLI lokanA saMkhyAtA bhAgonuM grahaNa kare, te avadhi paNa manodravyanuM grahaNa kare evuM zAstrakArone ISTa che kAraNa ke kahyuM che. ke - palyopama pramANa kALathI avadhijJAna hoya, te kSetrathI lokanA saMkhyAtA bhAga joI zake ane dravyathI manodravyane joI zake. vaLI SaDazItika prakaraNamAM zrIdevendrasUrikRta karmagraMthanI 14,000 zlokapramANa vRttimAM paNa 15 yoganA adhikAramAM ardha gAthAmAM te ja mujaba kahyuM che - audArika dvika eTale audArika mizra ane kArpaNa kAyayoga, te sayogI avasthAmAM ja jeNe samuddhAta karyo che, tenA samajavA, bIjA-chaThThA-sAtamA samaye mizra-audArika yogo hoya che. cothA-pAMcamA-trIjA samaye kArmaNazarIrayogI hoya che. jemaNe avikala sakala vimala kevaLajJAna-kevaLadarzananA baLe samagra lokAlokane joyA che evA kevaLI bhagavaMtane satya ane asatyAmRSA ema prathama ane aMtima manoyoga hoya che. kAraNa ke jyAre mana:paryAyajJAnIo ane anuttara suro vagere manathI pUche, tyAre kevaLI bhagavaMto teno
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSazatam - manasA pRSTasya sato manasaiva dezanAt / te hi bhagavatprayuktAni manodravyANi manaHparyAyajJAnena, avadhijJAnena vA pazyanti / dRSTvA ca te vivakSitavastvAlocanAkArAnyathAnupapattyA lokasvarUpAdikaM bAhyamarthaM pRSTam avgcchntiiti| bRhatsaGgrahaNIvRttI zrImalayagiriNA'pi proce| tathAhi "AraNa-accuAo gamaNA-''gamaNaM tu deva-devINaM / tatto paraM tu niyamA ubhaesu natthi taM khvi||" vyAkhyA- gamanA-5'gamanapratiSedhaH, tatratyAnAM tu ihA''gamane prayojanAbhAvAt / te hi jinajanmamahimAdiSu api nA'tra Agacchanti / kintu sthAnasthitA eva bhaktimAtanvate, saMzayaviSayaM ca sthAnasthitAH pRcchanti pRSTaM cArthaM bhagavatA vyAkRtamavadhijJAnato bhagavatprayuktAni manodravyANi sAkSAd eva avetya tadAkArAnyathAnupapattyA paribhAvayanti / na cAnyat prayojanAntaram asti, tatasteSAm ihAgamanA'sambhavaH / punaH -vizeSopaniSa manathI ja javAba Ape che. teo bhagavaMte prayojelA manodravyone mana:paryAyajJAnathI ke avadhijJAnathI jove che ane tene joIne vivakSita vastunI vicAraNAnA AkAranI anyathAnupamatithI lokasvarUpa vagere je bAhya artha temaNe pUchayo hoya tene samajI jAya che. bRhasaMgrahaNInI vRttimAM zrImalayagirisUrie paNa kahyuM che ke - deva-devIonuM gamanAgamana AraNa-ayyata sudhI hoya che, tenAthI upara to niyamathI baMnenuM gamanAgamana koI rIte paNa hotuM nathI. vyAkhyA - gamanAgamanano pratiSedha eTalA mATe karyo che ke tyAMnA devone ahIM AvavAnuM prayojana nathI. teo jinajanma vagerenA avasare paNa ahIM AvatA nathI. paNa potAnA sthAnamAM rahIne ja bhakti kare che. potAne jeno saMzaya hoya, tene potAnA sthAnamAM rahIne ja pUche che. je pUche teno bhagavAna manathI javAba Ape. te devo avadhijJAnathI bhagavAnanA manodravyone sAkSAta ja 114 - vizeSIniSa88 zrIprazamarativRttI, tathAhi- 'atha manoyoga: kevalinaH kutaH ? iti / ucyate, yadi nAma anuttarAmaro manasA tatrastha eva pRcchet, anyo vA devo manuSyo vA, tato bhagavAn manodravyANi AdAya manaHparyAptikaraNena tatpraznavyAkaraNaM karoti iti kevalino manasa: prayojanam iti vivAra:I48AAM nanu- saudharme-zAna-sanatkumAra-mAhendra-brahma-lAntaka-zukra-sahasrAradevAH saudharme-zAnadevIbhiH samaM kAya-sparza-rUpa-zabdaviSayaH parasparaM sAbhilASA vijJAtAnyonyamaithunabhAvAH kAyAdipravIcArAd viSayasukhamanubhavanti, tat saGgatimaGgati / param AnatakalpAdisthairmanApravicArakairdevaiH manaHpariNAme kRte saudharmezAnadevyo'pi tadarthamuccAvacAMsi manAMsi sampradhArayantyastiSThanti / -vizeSopaniSadra jANIne te AkAranI anyathA anupapattithI samajI jAya che. (arthAt bhagavAne mArA praznonA javAbarUpe Avo ja vicAra karyo hovo joIe, enA vinA bhagavAnanA manodravyono AvA prakArano AkAra na ghaTe, A rIte teo potAnA praznano uttara jANI le che.) A sivAya te devone bIjuM prayojana hotuM nathI. tethI teo ahIM Ave e saMbhavita nathI. vaLI zrI prazamarativRttimAM kahyuM che - kevaLIne manoyoga kyAMthI ? te kahevAya che - jo anuttaradeva tyAM ja (anuttara devalokamAM) rahIne manathI pUche, anya deva ke manuSya pUche to bhagavAna manodravyonuM grahaNa karIne mana:paryApti karavA dvArA te praznano javAba Ape che, A rIte kevalIne mananuM prayojana hoya che, e vicAra kahyo. II48 (49) prazna :- saudharma, IzAna, sanakumAra, mAhendra, brahma, lAMtaka, zukra ane sahastrAranA devone saudharma-IzAnanI devIo sAthe kAya-sArza-rUpa ane zabdarUpI viSayothI paraspara abhilASa thAya che. parasparano maithunabhAva jANe che ane kAya vagerenA pravIcAra dvArA
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSazatam - paraM vA devAnAM manAparINAmaM kathaM jAnanti ? upariSTAt tadavadheH alpatvAd iti / atrocyate, atra divyaprabhAvAt, svabhAvAd vA devAnAM zukrapudgalAH tAsAM zarIre pariNamanti, tena tAsAmapi svAGgasphuraNAdinA kAmAbhilASajJAnaM jAyate iti kAraNaM smbhaavyte| yaduktaM zrIpravacanasAroddhAravRttau 213 patre 'devANa ppaviyAro' tti| SaTSaSTyA adhikadvizatatama 266 dvAre 'do kAyappaviyArA' ityaadigaathaayaastRtiiypdvyaakhyaane| tathAhi "do kAyappaviyArA kappA, phariseNa dunni do ruuve| sadde do, caura maNe atthi viyAro, uvari ntthi||" catvAra Anata-prANatA-''raNA'cyutAbhidhAnadevalokadevA manasA -- vizeSopaniSa viSayasukhane anubhave che, te to saMgata thAya che. paNa jeo Anata vagere devalokamAM rahelA che, tevA mana:pravIcAra karanArA devo manano pariNAma kare tyAre saudharma-IzAna devIo paNa tenA mATe uMcu-nIya mana kare che. A rIte pravIcAranI je vAta kahI che, te ghaTatI nathI. kAraNa ke te devIo devanA mananA pariNAmane zI rIte jANI zake ? kAraNa ke vaimAnika devomAM urdhvadizAmAM avadhino viSaya alpa hoya che. uttara :- ahIM divyaprabhAvathI ke svAbhAvika rIte devonA zukra pagalo devIonA zarIramAM pariName che, tethI teone paNa potAnuM aMga pharakavuM, vagerethI temanA kAmAbhilASanuM jJAna thAya che. evuM kAraNa saMbhave che. zrIpravacanasAroddhAranI vRttimAM 213 mAM pagamAM 'devono pravIcAra' ane 266 mAM dvAre 'be kAyapravIcAra vALA che, ItyAdi gAthAnA tRtIyapadanI vyAkhyAmAM kahyuM che - be kalpo kAyapravIcAravALA che, be saparza be rU5o, be zabdao, - vizeSopaniSad8 sapravicArA bhavanti, te hi yadA pravicAracikIrSayA devIcittasya gocarIkurvanti, tadaiva tAH saGkalpAjJAne'pi tathAvidhasvabhAvataH kRtA'dbhutazRGgArAH svasthAnasthitA eva uccAvacAMsi manAMsi dadhAnA manasaiva bhogAya upatiSThanti / tata ittham anyonyaM manaHsaGkalpe divyaprabhAvAd devadevISu zukrapudgalasaGkramaH, ubhayeSAM kAyapravicArAd anantaguNaM sukhaM sampadyate, tRptizca ullasati iti / punaH tapAzrIhIravijayasUriprasAdIkRtapraznottarasamuccaye tacchiSyapaNDitakIrtivijayagaNisamuccite praznottaragranthe zrIsumativijayopAdhyAyaziSyapaNDitaguNavijayagaNikRtadvitIyapraznottare'pi tathaiva / tathAhi- 'atra divyAnubhAvataH zukrapudgalAH tAsAM zarIre -vizeSopaniSaducAra mana, tenAthI upara pravIcAra nathI. Anata-prANata-AraNa-ayyata A cAra devalokamAM manathI pravIcAra hoya che. teo jyAre pravIcAra karavA mATe devInA manane viSaya kare che, tyAre te devIo saMkalAne na jANavA chatAM paNa tathAvivasvabhAvathI abhutazRMgAra karIne potAnA sthAne ja rahIne mana uyu-nIcu karIne, manathI ja bhoga mATe upasthita thAya che. A rIte paraspara manasaMkalAthI divyaprabhAvathI deva-devIomAM zukapudgalono saMkrama thAya che. ane baMnene kAyApravIcArathI anaMtaguNa sukha utpanna thAya che ane tRti ullAsa pAme che. vaLI tapAgacchIya zrIhIravijayasUrie kRpA karIne kahela je praznottarasamucya graMtha che. jemAM temanA ziSya paMDitazrI kIrtivijayajIgaNie praznottarono samuccaya karyo che. temAM zrIsumativijayaupAdhyAyanA ziSya paMDitaguNavijayajIgaNie karelA dvitIya praznottaramAM paNa te ja mujaba che - ahIM divya prabhAvathI te devIonA zarIramAM zukapudgalo rU5 vagere svarUpe pariName che, tema divya prabhAvathI ja tarata ja temane aMga pharakavA vagere dvArA temanA abhilASanuM jJAna
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000 vizeSazatakam - rUpAditayA pariNamanti, tathA tvaritameva tAsAm aGgasphuraNAdinA tadabhilASajJAnamapi bhavatIti jnyaayte| tathaiva prjnyaapnaasuutrvRttyorpi| iti AnatAdidevAnAM manaHvicAraNAvicAraH / / 49 / / nanu- kenApi sAdhunA glAnAdyarthaM khaNDAdeH, pAnakAdervA yAcane kRte gRhasthena jAnatA ajAnatA vA sAdhave biDalavaNam, anyad vA lavaNaM sacittam, aprAsukaM vA dattaM tadA sa sAdhuH tala lavaNaM bhakSayet, vA pariSThApayed vA- kiM kuryAt ? ko vA-pariSThApanavidhiH ? ucyate, zrIAcArAGgasUtradvitIyazrutaskandhe prathamAdhyayane dazamoddezake tadvidheH pratipAdanAt / tathAhi____ "se bhikkhU vA, bhikkhuNI vA jAva samANe siyA, paro avahaTTa aMtopaDiggahate biDaM vA, loNaM vA, uttAyaM vA loNaM paribhAettAe NIhaTTa dalaejjA, tahappagAraM paDiggahagaM parahatthaMsi -vizeSopaniSadaue thAya cha, meQ Tenya che. A ja rIte zrI prajJApanAsUtravRttimAM paNa kahyuM che. A rIte AnatAdi devonA manapravIcArano vicAra kahyo. II49I (50) prazna :- koI paNa mahAtmAe glAna vagerene mATe sAkara vagerenI ke pravAhI vagerenI yAcanA karI. gRhastha jANIne ke ajANatA temane biDalavaNa (khANa vizeSamAM utpanna eka jAtanuM kAcu mIThuM) ke anya koI sacitta mIThuM ke aprAsuka mIThuM ApyuM hoya, tyAre te mahAtmA e mIThuM vApare ke pAThave ? zuM kare ? athavA to paraThavavAnI vidhi zuMcha ? uttara :- zrI AcArAMgasUtranA dvitIya zrutaskaMdhamAM prathama adhyayananA dazamA uddesAmAM tenI vidhi kahI che - bhikSa ke bhikSaNI yAvat gocarI mATe gRhasthanA ghare praveze, tyAre kASThanA dAbaDA vagere rU5 pAtramAM glAnAdi mATe sAkara 118 vizeSopaniSad000 vA, parapAyaMsi vA, aphAsuyaM jAva No pddigghejjaa| se Ahacca paDigAhie siyA, taM ca nAidUragae jANejjA, se tamAyAe tattha gcchejjaa| puvvAmeva AloejjA, Ause ! tti vA, bhaiNI ! tti vA, imaM te kiM jANatA dinnaM, udAhu ajANatA ? so ya bhaNijjA No khalu jANatA dinnaM, ajaannyaa| kAmaM khalu Auso ! iyANi nissirAmi / taM jahA- bhuMjaha va NaM, paribhAeha va NaM, taM parehiM samaNunnAyaM samaNusiTuM, tato saMjayameva bhuMjejja vA, piejja vaa| jaM ca No saMcAeti bhottae, pAyae vA, sAhammiA tattha vasaMti, saMbhoiA samaNunnA aparihAriA, adUragayA, tesiM aNuppadAyavvaM / siyA No jattha sAhammiyA siyA jaheva bahupariyAvanne kIrati taheva, kAyaM siyaa| evaM khalu tassa bhikkhussa, bhikkhuNIe vA saamggi|" -vishessopnissdvageranI yAcanA karatA, tyAre gRhastha aMdara jaIne biDa ke anya kAcu mIThu ke mIThAnI khANamAM utpanna thayela ubhijja mIThuM hoya, temAMthI thoDo aMza laIne bahAra nIkaLIne Ape, tyAre tevA prakAranuM dAna bIjAnA hAthamAM ke pagamAM hoya, tevuM amAsuka yAvat na vahoravuM, e gRhasthanA hAtha vageremAM hoya, tyAre ja teno pratiSedha karavo. te sahasA vahorI lIdhuM hoya, ane te dAtA najIka ja hoya ema jaNAya, to te bhikSu te lavaNa vagerene laIne tyAM tenI pAse jAya. jaIne pahelA ja te lavaNa vagere batAve ane kahe "he AyumAn athavA he bahena ! A lavaNa vagere tame jANIne ApyuM ke ajANatA ?' tene AvuM kahetA jo te kahe ke 'me jANatA nathI ApyuM paNa ajANatA ApyuM che. he AyuSmAn have jo tamane eno khapa hoya, to have huM tamane mArI IcchApUrvaka A ApI dauM chuM. Apa tene vAparo. A rIte bIjAoe anujJA ApI hoya tevuM,
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 vizeSazatakam 119 vyAkhyA- 'se' ityAdi / sa bhikSurgRhAdau praviSTaH, tasya ca syAt kadAcit paro gRhasthaH, 'abhihaTTu aMto' iti antaH pravizya, patadgrahe kASThaddabbakAdI, glAnAdyarthaM khaNDAdiyAcane sati, biDaM vA lavaNaM khanivizeSotpannam, udbhijjaM vA lavaNAkarAdyutpannam, 'parihAetta' tti dAtavyaM vibhajya-dAtavyadravyAt kaJcid aMzaM gRhItvA ityarthaH / tato niHsRtya dadyAt tathAprakAraM parahastAdigatameva pratiSedhayet, tacca 'Acce sahasA pratigRhItaM bhavet taM ca dAtAramadUragataM jJAtvA sa bhikSustallavaNAdikamAdAya tatsamIpaM gacchet / gatvA ca pUrvameva tallavaNAdikamAlokayed darzayet / etacca brUyAt- amukA iti vA, bhaginIti vA etallavaNAdikaM kiM tvayA jAnatA dattam uta ajAnatA ? evamuktaH san para evaM vadet yathA pUrvaM mayA ajAnatA dattam, sAmprataM tu yadi bhavato'nena prayojanaM tato dattametat, paribhogaM kurudhvam / tadaivaM paraiH samanujJAtam, samanusRSTaM sat prAsukam, kAraNavazAd aprAsukaM vA bhuJjIta, pibed vA / yacca na zaknoti bhoktuM pAtuM vA tat sAdharmikebhyo dadyAt, tadabhAve bahuparyApannavidhiM prAktanavad viddhyaat| evaM tasya bhikSoH sAmagryamiti / - vizeSopaniSadda visarjita karyu hoya tevuM, te prAsuka ke kAraNavaze aprAsuka khAya ke pIve. je pote khAI ke pI na zake, te sAdharmikone Ape je tyAM sAMbhogika, samAna samAcArI vALA, aparihArika (parihAravizuddhirUpa viziSTa cAritrano aMgIkAra na karyo hoya tevA ? AcArAMga sU.277 nI vRttimAM sAdharmika-sAMbhogika-samanojJa ane aparihArika A cAre padone samAnArthI kahyA che. e AnI pachInA pAThamAM harzAdAze.) nakuDa hoya, temane ApavaM. tyAM sAdharmiGo na hoya, to pUrvoktAnusAre bahuparyApannavidhi pUrvavat kare. A rIte te bhikSu ke bhikSuNInuM cAritra paripUrNa bane che, ke te sarva vastuomAM sadA 120 vizeSopaniSad atha prastAvAgato bahuparyApannAlApako likhyate "se bhikkhU vA, bhikkhuNI vA bahupariAvannaM bhoaNajAtaM paDiggahettA bahave sAhammiA tattha vasaMti, saMbhoiA samaNunnA aparihAriA adUragayA, tesiM aNAloia-aNAmaMtia pariveti, mAiTThANaM saMphAse, no evaM karejjA se tamAyAe tattha gacchejjA, puvvAmeva AloejjA AusaMto samaNA ! ime me asaNe, pANe, khAime, sAime bahupariAvanne taM bhuMjaha NaM / sevaM vadaMtaM paro vaejjA AusaMto samaNA ! AhArametaM asaNaM vA, pANaM vA, khAimaM vA, sAimaM vA jAvaiyaM parisaiti tAvaiyaM bhokkhAmo vA. pAhAmo vA / " asyAyamarthaH sa bhikSurbahvazanAdi paryApannaM labdhvA parigRhya bahubhirvA prakArairAcArya - glAna- prAghUrNakAdyarthaM durlabhaM dravyAdibhiH -vizeSopaniSadda kyAzA Dare. have prastAvagata bahu paryApannano AlAvo lakhAya che. - bhikSu ke bhikSaNI bahuparyApanna bhojanane (azanAdine) vahorIne athavA ghaNA prakAre AcArya, glAna, prAthUrNaka vagerene mATe durlabha evuM dravya vagerethI paryApta pramANamAM AhAra vahorI le. pachI vadhe, te ghaNuM hovAthI pote na vAparI zake. tyAM je ghaNA sAdharmiko rahetA hoya. sAdharmika-sAMbhogika-samanojJa A AlApako ekArthaka che. A padono artha eka ja che. teo najIkamAM hoya, ane temane pramAdathI pUche nahIM, vadhelI gocarI vAparavA mATe AmaMtraNa na Ape ane paraThavI de, to mAtRsthAnano sparza thAya, mAyAcAra sevyo gaNAya. mATe tevuM na kare. je karavuM joIe, te kahe che - te bhikSu vadhArAnI gocarI laIne temanI pAse jAya, ane jaIne pahelA ja temane te batAve ane ema kahe ke he AyuSmAna zramaNo ! mane A gocarI vadhe che. huM tene vAparI zakuM ema nathI. mATe tame kAMIka vAparo. te AvuM kahe.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7000 vizeSazatakam paryApannamAhArajAtaM parigRhya tadbahutvAd bhoktumasamarthaH, tatra ca sAdharmikAH, sambhogikAH, samanojJA: ekArthAzcAlApakA iti / eteSu adUragateSu vA, tAn anApRcchya pramAditayA pariSThApayet parityajet evaM mAtRsthAnaM saMsparzed naivaM kuryAt / yat kuryAt tad darzayati-sa bhikSustamadhikamAhArajAtaM parigRhya tatsamIpaM gacchet, gatvA ca pUrvameva avalokayed darzayet / evaM ca brUyAt- AyuSmatzramaNAH ! mama etad azanAdi bahu paryApannam, nAhaM bhoktumalam ato yUyaM kiJcid bhuGgadhvam / tasya caivaM vadataH sa paro brUyAt- yAvanmAtraM bhokSyAmahe, pAsyAmo vA, sarvaM vA parizaTati upayujyate, tat sarvaM bhokSyAmahe, pAsyAma iti / iti AcArAGgadvitIyazrutaskandhe prathamAdhyayane navamoddezake 'sAdhurlavaNAzanaM kuryAt' ityabhiprAyaH / atha yaH pAnakapariSThApanAdividhiH zrIAcArAGgasUtravRttyordvitIyazrutaskandhe SaSThAdhyayane dvitIyodezake proktaH, tamAha, tathAhi 'se bhikkhU vA, bhikkhuNI vA jAva- samANe siyA, se paro abhihaTTu aMto pariggahaMsi sIudagaM paribhAettA NIhaTTu dalajjA / vizeSopaniSad tene te zramaNa kahe ke he AyuSmAna zramaNa ! A azana-pAnakhAdima-svAdima AhAra ame ATalI mAtrAmAM bhojana karazuM ke pIzuM. athavA to jeTaluM parizaTita che (vadhe che ?) teTaluM bhojana karazuM ke pIzu. 121 A rIte AcArAMgasUtranA dvitIya zrutaskaMdhamAM prathamAdhyayananA navamAM uddesAmAM 'sAdhu lavaNa vApare, e abhiprAya kahyo. have zrIAcArAMgasUtravRttimAM dvitIya zrutaskandhamAM SaSTha adhyayanamAM dvitIya uddezAmAM je pAnakapAriSThApanano vidhi kahyo che, te kahe che - bhikSu ke bhikSaNI hoya, te gRhasthanA ghare vahoravA mATe praveza kare, tyAre te gRhastha anAbhogathI, zatrutAthI ke dayAthI ke 122 * vizeSopaniSad 0 tahappagAraM pariggahaM parahatthaMsi vA, parapAyaMsi vA, parapAyaMsi vA aphAsu jAva No parigAhejjA se ya Ahacca pariggahie siyA, se khippAmeva udagammi sAharejjA se ya paDiggahamAyAe eaM pariTThavejjA se saNiddhAe ca NaM bhUmIe NiyAmejjA / vyAkhyA- sa bhikSurgRhapatikulaM piNDapAtapratijJayA praviSTaH san pAnakaM yAceta / tasya ca syAt kadAcit sa paro gRhasthaH anAbhogena, pratyanIkatayA tathA anukampayA vimarSatayA vA gRhAntaH madhye eva parasmin patadgrahe svakIye bhAjane AhRtya zItodakaM paribhAjya vibhAgIkRtya 'NIhaTTa' tti niHsArya dadyAt, sa sAdhuH tathAprakAraM zItodakaM parahastagataM parapAtragataM vA aprAsukamiti matvA na pratigRhNIyAt / tadyathA akAmena vimanaskena vA pratigRhItaM syAt, tataH kSiprameva tasyaiva dAtuH udakabhAjane prakSipet / anicchataH kUpAdI samAnajAtIyodake pariSThApanAvidhinA pariSThApanaM kuryAt, tadabhAve anyatra vA chAyAgartAdau prakSipet / sati vA anyasmin bhAjane tat sabhAjanameva niruparodhisthAne muJcediti / - vizeSopaniSa6 kAMI vicArIne aMdara jaIne pAtramAM kAcuM pANI bharIne bahAra nIkaLIne Ape to te tenA hAtha ke pAtramAM raheluM pANI aprAsuka che ema mAnIne na levuM. anAbhogathI levAI jAya to tarata ja te gRhasthanA pANInA bhAjanamAM nAkhI devuM. te gRhastha te pANI pAchuM levA na Icche to kUvA vageremAM te pANInI samAnajAtIya hoya evA pANImAM pariSThApanAnI vidhithI paraThave. tevuM pANI na maLe to anyatra chAyAmAM ke khADA vageremAM paraThave. ane potAnI pAse bIjuM pAtra hoya, to te pAtrA sAthe ja evA sthAnamAM te pANI mukI de, ke jyAM te jIvonI virAdhanA na thAya. te snigdha bhUmimAM choDe, (je bhUmi Ardra hovAthI jIvone kilAmaNA na thAya.)
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ RvizeSazatam - - 623 iti sacittA'cittalavaNapAnIyapariSThApanavidhiH / / 50 / / nanu'bArasa joyaNamusabhe samavasaraNaM ca nemijiNa jaav| do do gAUUNaM pAse paNa kosa cau viire|| iyaM gAthA chuTakapatre likhitA pravarttamAnA ca dRzyate, paraM pramANam apramANaM vA ? 'ucyate' apramANameveti sambhAvyate, mahatpramANIbhUtazAstrAnuktatvena AgamaviruddhatvAcca / nanu- zrIAvazyakaniyuktI zrIbhadrabAhusvAminA bhagavatsamavasaraNasya - vizeSopaniSad A rIte sacita-ayitta lavaNa ane pANIne pAThavavAnI vidhi kahI. paII (51) prazna :- chUTaka patramAM lakhelI evI gAthA dekhAya che ke RSabhadevanuM samavasaraNa 12 yojanAnuM hatuM. neminAtha sudhInA jinonuM samavasaraNa tenAthI be-be gAu nyUna hatuM. pArzvanAthanuM samavasaraNa pAMca gAunuM ane mahAvIrasvAminuM samavasaraNa cAra gAunuM hatuM. A gAthAnI pravRtti paNa thAya che. paNa A gAthAM pramANa che. ke apramANa ? uttara :- apramANa ja hoya evuM saMbhave che, kAraNa ke te gAthA mahApuruSone pramANa evA zAstromAM nathI, mATe te gAthA nirAdhAra che, tathA emAM pratipAdita artha Agamaviruddha che. mATe paNa A gAthA apramANa che. zaMkA :- zrIAvazyakaniryuktimAM zrIbhadrabAhu svAmie bhagavAnanA samavasaraNanuM zuM pramANa kahyuM che ? samAdhAna :- eka yojana ja pramANa kahyuM che. AvazyakyUrNimAM ane zrI devendrasUrikRta samavasaraNastotramAM paNa e mujaba ja che. 124 -vizeSoniSaa kiyat mAnam uktam, ityAha- yojanamAtramevoktam, evam AvazyakacUrNAvapi / evaM zrI devendrasUrikRtasamavasaraNastotre'pi / nanu- zrIAvazyakaniyuktyAdI bhagavatAM samavasaraNaM sAmAnyatayA yojanapramANaM proktam, paraM kvA'pi granthe zrIRSabhadevasya nAmagrAhaM yojanapramitaM samavasaraNaM pratipAditam asti na vA ? 'ucyate' zrIhemAcArya svakRte zrIAdinAthacaritre tRtIyasarge yojanapramANasyaiva uktatvAt / tatpAThazcAyam tataH samavasaraNasyA-vanImekayojanAm / amRjan vAyukumArAH svayaM maarjitmaaninH|| iti punarapi Aha parara, nanu bhavadbhiriyaM gAthA granthasammatyA yathA apramANIkriyate, tathA pUrvasUribhirapi kaizcid apramANIkRtA'sti? -vizeSapaniSad zaMkA :- Avazyakaniryukti vageremAM je 'bhagavAnanuM samavasaraNa eka yojanAnuM hoya che' evuM kahyuM che, te sAmAnyathI kahyuM che. paNa koI paNa graMthamAM zrI RSabhadevanuM nAma laIne eka yojananuM samavasaraNa kahyuM che ? ke nahIM ? samAdhAna :- kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArye svaracita zrIAdinAthacaritramAM tRtIya sargamAM eka yojanAnuM ja samavasaraNa kahyuM che. teno pATha A mujaba che - pachI svacchatAnI mAnyatAvALA vAyukumAra devoe pote ja samavasaraNanI eka yojana pramANa dharatIne sammAjita karI. zaMkA:- tame A gAthAne Avazyakaniryukti vagere graMthasammatithI apramANa karo cho. te rIte zuM koI pUrvasUrioe paNa A gAthAne apramANa karI che ? samAdhAna :- tapAgacchIya zrIdharmakIrti upAdhyAye zrI saMghAcAra
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000 vizeSazatakam - * 125 'ucyate' tapAgacchIyazrIdharmakI[pAdhyAyaH zrIsaGghAcAragranthe- bArasa joyaNamusabhe ityAdi- gAtheyamasAmpradAyikA iti likhitatvAt, tadarthinA ca saGghAcAragrantho vilokanIyaH, punarapi samavasaraNastotrAvacUrAvapi'bArasa joyaNatti' gAthAyAH pAramparyaM na jJAyate, iti likhitamasti / tataH zrIAvazyakaniyuktyAdau samavasaraNasya yojanapramANoktitvAt / 'bArasajoaNamusabhe' ityAdi gAthAyA mahatpramANIbhUtazAstreSu anuktatvAt, zrIAdinAthasamavasaraNasya nAmagrAhaM zrIhemAcAryakRtazrIAdinAthacaritre yojanamAtrasya pratipAditatvAt / saGghAcAragranthe etad gAthAyA asAmpradAyikatvena likhitatvAt ca iyaM gAthA apramANIbhUtA eva sambhAvyate, punaH kvApi granthe pUrvasUribhiH pramANIkRtA bhavati tadA dRzyate iti 'bArasa -vishessopnissdbhAgamAM lakhyuM che ke - 'bAra yojana pramANa 8SabhadevanuM' ItyAdi je A gAthA che te asAMpradAyika che. guruparaMparAthI AvelI nathI. (sampradAyo gurukramaH - haima) ne mA viSayamA onerghoya, tamo saMghAcAra graMtha jovo. vaLI samavasaraNastotranI avacUrimAM paNa lakhyuM che, ke 12 yojana vagere je gAthA che, te paraMparAthI AvelI hoya, evuM jaNAtuM nathI. uparokta sarva kAraNothI A gAthA apramANa hoya, evuM ja saMbhave che. jo A gAthAne pUrvAcAryoe koI paNa graMthamAM pramANabhUta mAnI hota, to dekhAta. paNa koI graMthamAM A gAthA dekhAtI nathI. mAtra chUTaka patra mAM ja maLe che. mATe 'bAra yojana RSabhadevanuM' A gAthA maprabhA che, me viyAra 5kho. |1|| (52) prazna :- keTalAka ema kahe che ke vIMdhelA motIo pAsuka che ane vIMdhelA na hoya te sacitta che. A vAta sAcI che ke khoTI ? uttara :- motIo vIMdhelA hoya ke na hoya, paNa potAnA sthAnathI vita thAya - chIpa vageremAMthI nIkaLI jAya te sarva 126 vizeSopaniSad000 joyaNamusabhe' iyaM gAthA'pramANamiti vicAraH / / 51 / / nanu- kecid vadanti viddhamuktAphalAni prAsukAni aviddhAni tu sacittAnIti / tatsatyaM taditarad vA ? 'ucyate' muktAphalAni viddhAni aviddhAni ca svasthAnacyutAni sarvANi api prAsukAnyeva / evaM maNisuvarNaratnazaGkhapravAlAdIni api / yaduktaM zrIanuyogadvArasUtravRttyostathAhi"se kiM taM loie ? loie tivihe paNNatte, taM jahA-sacitte 1 acitte 2 mIsae 3, se kiM taM sacitte, sacitte tivihe paNNatte taM jahA dupayANaM 1 cauppayANaM 2 apayANaM 3 dupayANaM dAsANaM dAsINaM 1 cauppayANaM AsANaM hatthINaM 2 apayANaM aMbANaM aMbADagANaM Ae se taM sacitte, 3 se kiM taM acitte, suvaNNarayayamaNimuttiyasaMkhaM silppvaalrttrynnaaiinni| se taM loie Ae iti|" vyAkhyA- 'se kiM taM Ae ityAdi,' AyaH prAptiAbha ityanarthAntaram - vishessopnissdprAsuka ja che. e ja rIte maNi, suvarNa, ratna, zaMkha, pravAla vagerenI bAbatamAM paNa samajavuM. zrI anuyogadvArasUtravRttimAM kahyuM che - tauss |? tauss | prArarnu che. te mA pramANe - (1) sacitta (2) mathita (3) mizra5. sathita zuMcha ? sathita / prakAracche .(1) dvipaEk (2) yatuSpaED (3) mapahana. (1) dvipaE- sonu mane sInu. (2) yatuSpahornu ghosij, hAthInuM (3) mapaEk - mAMjA, mAmalA vagereno nAma thAya (?) mArI sathita 5DhuM. mathita Vcha ? suvA, 1d, madirA, motI, zaMga, zilA, pravAla, 25d ratno bagaire. mA alls mAya (bAma) 5o. vyANyA :- mAya zUche ? tyAhi. mAya-prApti-sAma mA
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 27 128 RvizeSazatam - asyApi nAmAdibhedabhinnasya vicArasUtrasiddha eva yAvat' 'se kiM taM acitte 2 suvaNNetyAdi, laukiko'cittasya suvarNAderAyo mantavyaH / tatra suvarNAdIni pratItAni' 'silatti' zilAmuktAzailarAjapaTTAdInAM raktaratnAni padmarAgaratnAni, evaM zrIsUtrakRdaGge aahaarprijnyaadhyyne'pi| tathAhisAmprataM pRthvIkAyam adhikRtyAha iha eke sattvAH prANinaH pUrva nAnAvidhayonikAH svakRtakarmavazAt nAnAvidhanasasthAvarANAM zarIreSu sacittAcitteSu pRthvItvena utpadyante, tadyathA sarpazirassu maNayaH, karikumbheSu mauktikAni, vikalendriyeSu api zuktyAdiSu mauktikAni, sthAvareSu veNvAdiSu tAnyeveti / evam utpattyAdiSu USarAdiSu jIvA lavaNabhAvena utpadyante, iti / yathA tapAgacchanAyakazrIhIravijayasUriprasAdIkRtapraznottarasamuccaye, tacchiSyapaNDitakIrtivijayagaNisamaccite zrIjesalamerusayakata -vizeSopaniSad sarva ekArthaka che. nAma vagerenA bhedothI Ayano vicAra sUtrathI ja samajAI jAya che, 'acitta zuM che ? suvarNa vagere' tyAM sudhI. laukika acittano lAbha suvarNa vagereno samajavo. temAM suvarNa vagere pratIta che. zilA, motI, zailarAjapaTTa (?) vagere, lAla ratno eTale padmarAga ratno. A ja rIte zrI sUtrakRtAMga sUtramAM AhAraparijJA adhyayanamAM paNa kahyuM che. te A mujaba che - have pRthvIkAyane viSe kahe che. ahIM keTalAka jIvo pUrve aneka yoniomAM utpanna thayA bAda, pote karelA karmone kAraNe aneka prakAranA basa-sthAvara jIvonA zarIramAM sacita-acita pRthvIrUpe utpanna thAya che. jema ke sarponA mAthAomAM maNio thAya che. hAthInA kuMbhasthaLo para motIo thAya che. vikalendriyomAM paNa chIpa vageremAM motIo thAya che, sthAvaromAM paNa vAMsa vageremAM motIo thAya che. A rIte khANa-vageremAM ane uSara bhUmimAM jIvo lavaNarUpe utpanna vizeSopaniSa SoDazapraznottare'pi / mauktikAni viddhAni aviddhAni api prAsukAnyeva proktAni santi / tathAhi- mauktikAni sacittAni acittAni vA kutra vA kathitAni santIti, atra mauktikAni viddhAni abiddhAni vA acittAni jJeyAni, yataH zrIanuyogadvArasUtre mauktikaratnAdIti acittaparigrahamadhye tAni santIti assttaaviNshtiptre| iti viddhAviddhAni muktAphalAni svasthAnacyutAni prAsukAnItivicAraH / / 52 / / nanu- kecid vadanti gahurikAyA uSTrayAzca dugdham abhakSyam iti / tatsatyam asatyaM vA ? 'ucyate' satyam etat, saptaviMzatyadhike ekAdazazatasamvatsare zrIvIrarSikRtAyAM zrIpiNDaniyuktilaghuTIkAyAm abhakSyatvena prtipaadnaat| tatsUtravRttipAThazcAyam- tathAhi -vizeSopaniSadthAya che. tathA tapAgacchanAyaka zrIhIravijayasUri dvArA prasAdIkRta praznottarasamuccaya graMthano temanA ziSya zrIkartivijayagaNie saMgraha karyo che. temAM zrI jesalamera saMghe karelA soLa praznottaramAM paNa evuM ja kahyuM che, ke motIo vIMdhelA hoya ke na hoya, te ayita ja che. kAraNa ke zrI ayogadvArasUtramAM motI, ratna vagere acita parigrahamAM gaNyA che. A rIte vIMdhelA ane nahIM vIMdhelA motIo potAnA sthAnathI stravita thayA hoya te prAsuka che e vicAra kahyo. pirA (53) prazna :- keTalAka ema kahe che ke gheTI ane uMTaDInuM dUdha abhakSya che, to e satya che ke asatya ? uttara :- e satya che. zrIvIraSie vi.saM. 1127 mAM zrIpiMDaniryuktinI laghuTIkA banAvI hatI. temAM temaNe te dUdha abhakSya che, ema kahyuM che. te sUtravRttino pATha A mujaba che - gheTI
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 vizeSazatakam 129 " avilA 1 karahI 2 khIraM lasuNa palaMDU 3 surA 4 ya gomaMsaM / / 5 / / veyasamae vi amayaM kiMci abhojjaM apeyaM ca ||9|| 16||77|| vyAkhyA- avilAkarabhIkSIraM gahurikoSTrIdugdhaM, tathA 'lasuNapalaMDutti, kandavizeSaH zAkavizeSazca tathA 'surA' madyaM caH samuccaye tathA gomAMsam- surabhIpalam etat kim ityAha vedA RgvedAdayo brAhmaNasambaddhAzcatvAraH zAstravizeSAH / samayastu zeSadarzaninAM siddhAntastasminnapi, na kevalaM jinazAsane ityapizabdArthaH, amataM grAhyatayA anabhipretaM ziSTAnAm iti zeSaH / yata eteSAM madhyAt kimapi abhojyaM pratItaM lazunAdi, tathA kiJciditi anuvRtterapeyam apAtavyam, avilAkSIrAdi, upalakSaNatvAt kAkamAMsAdigrahaH, caH samuccaye vedAdayo hi asamaJjasabhASakAH prAyaH syuH, tato yadi teSvapi avilAkSIrAdigrahaNe'saMmatatvam uktaM, tadAnIM yuktabhASiNi jinazAsane sAvadyatvena sAdhUnAm aadhaakrm-vizeSopaniSad ane UMTaDInuM dUdha, lasaNa ane pyAja, madirA, gAyanuM mAMsa A badhI vastuo jinazAsanamAM to abhakSya che ja, Rgveda vagere je brAhmaNonA cAra graMtho che, temanA matamAM ane bIjA darzanAnIonA siddhAntamAM paNa ziSTapuruSo e vastuone agrAhya mAne che. kAraNa ke A vastuomAM kAMIka abhakSya che, jema ke lasaNa vagere, ane koIka apeya che, jema ke gheTInuM dUdha vagere. upalakSaNathI kAgaDAnuM mAMsa vagere samajavA. veda vagere to prAyaH anucita prarUpaNA karanArA hoya che. tethI jo temAM paNa gheTInA dUdha vagerenuM grahaNa karavAmAM asammati kahI hoya to yuktiyukta prarUpaNA karanArA jinazAsanamAM to sAvadha hovAthI sAdhuone AdhAkarmano parihAra kahyo e atyaMta ucita ja che. (veda jevA zAstro paNa jo tene abhakSya mAnatA hoya, to te vastu keTalI nikRSTa-adhama haze. tenA bhakSaNamAM keTalI vizeSopaniSad 130 parihAraH sutarAM vaktum ucitaH iti gAthArthaH / / zrImalayagirikRtapiNDaniryuktivRttI etadgAthAvyAkhyAne tu evaM vyAkhyAtaM yaduta yathA vede avilAkarabhIkSIrAdikam abhojyam apeyaM ca, tathA jinazAsane'pi kiJcidAdhAkarmAdirUpam abhakSyam apeyaM ca vaivitavyuM, tadi'vinA vinA karI, razmI kanTrI toH kSIram, tathA lazunaM palANDuH surA gomAMsaM ca vede yathAyogaM zeSeSu samayeSu nirdharmapraNIteSu, amatam asaMmataM bhojaneSu pAneSu ca tathA jinazAsane'pi kiJcid AdhAkarmAdikam abhojyam apeyaM ca veditavyam, atra bhAvanApUrvam iha saMyamapratipattI asaMyamavamanena AdhAkarmApi sAdhubhirvAntapurISam iva utsRSTaM vA na ca vAntaM purISaM vA bhoktumucitaM vivekinAmapi, -vizeSopaniSad jaghanyatA haze. e vicArI teno tyAga karavo joIe. jinazAsanamAM to tene abhakSya gaNyuM ja che.) A pramANe gAthArtha che. zrImalayagiriSkRta piMDaniyuktinI vRttimAM A gAthAnI vyAkhyA A mujaba karI che - jema vedamAM ghaTI-uMTaDInuM dUdha vagere abhakSya ane apeya che, tema jinazAsanamAM paNa kAMIka AdhAkarma vagere abhakSya ane apeya samajavuM joIe. gheTI-UMTaDInuM dUdha, lasaNa, yAja, madirA, gAyanuM mAMsa... A badhuM vedamAM ane nidharmIoe banAvelA bAkInA siddhAntomAM paNa abhakSya ane apeya manAyA che. tema jinazAsanamAM paNa kAMIka-AdhAkarma vagere abhakSya ane apeya samajavA. pahelAM ahIM saMyamano svIkAra karyo eTale asaMyamanuM vamana karyuM. jema eka vAra vamelI vastu- je ulTI dvArA zarIramAMthI nIkaLI gaI che, tevI vastu pharIthI na khavAya. tema AdhAkarmika AhAra paNa sAdhuoe ulTI karela vastu ane viSTAnI jema choDI dIdho che. ulTI ke viSTAnuM bhakSaNa karavuM e vivekIone mATe ucita nathI. A rIte yukti dvArA 'AdhAkarma abhakSya che'
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000vizeSazatakam yuktivazAd abhojyam uktam AdhAkarma / athavA apramANyAd abhojyam avaseyam, tathA ca mithyAdRSTayo'pi vedeSu yathAyogam anyeSvapi samayeSu gomAMsAdikaM karabhIkSIrAdikaM ca abhojyam apeyaM ca abhidhIyamAnaM vacanaprAmANyAbhyupagamatastatheti, pratipadyante, tad yadi mithyAdRSTayo'pi svasvasamayavacanaprAmANyAbhyupagamatastatheti pratipannAH, tataH sAdhubhiH bhagavati sarvajJe pratyayadAyam avalambamAnaiH, vizeSato bhagavatpraNItavacasi abhidhIyamAnam AdhAkarmAdikam abhojyam apeyaM ca, tatheti pratipattavyam / ityAdi ekonapaJcAzatpatre / / 49 / / atra vIrarSikRtavRttyabhiprAyeNa, avilAkarabhIkSIrAdInAmapi jinazAsane'bhakSyatvam apeyatvam uktaM dRzyate / malayagirivRttyabhiprAyeNa tu vedasamayeSu avilAkarabhIkSIrANAm -vizeSopaniSad evuM siddha karyuM. athavA to apramANa hovAthI e abhakSya che, ema samajavuM. jema ke vedo ane anya siddhAntomAM gAyanuM mAMsa, UMTaDInuM dUdha vagerene abhakSya ane apeya kahyuM che, mithyASTio paNa te zAstronA vacanone pramANa tarIke svIkAre che. ane te te vastune abhakSya ane apeya mAne che. to jo mithyASTio paNa potAnA zAonA vacanone pramANa mAnIne te vastu abhakSya ja -apeya ja che evuM svIkAre che. to sAdhuoe to sarvajJa bhagavAnanA vacana para keTalI deDha zraddhA rAkhavI joIe ? temaNe to vizeSathI bhagavAnanA vacana para zraddhA rAkhIne AdhAkarma vagere abhojya ane apeya che evuM svIkAravuM joIe. ItyAdi 49 mAM patramAM che. ahIM vIrarSikRta vRttinA abhiprAyathI gheTI-UMTaDInuM dUdha vagere paNa jinazAsanamAM abhakSya ane apeya kahyuM che, evuM dekhAya che. malayagirivRttinA abhiprAyathI to veda samayomAM gheTI-UMTaDInuM dUdha 132 vizeSIniSa abhakSyatvaM, paraM jinazAsane nahi pazcAd tattvaM punaH kevalino vidantIti / nanu- dvAviMzatyabhakSyamadhye, abhakSyatvena anuktAvapi katham avilAkarabhIkSIram abhakSyam uktam / ucyate yathA zrIjinavallabhasUribhiH zrAddhakulake zrAvakANAm abhkssyniymaadhikaare| "mahu 1 makkhaNa 2 siMghADaga 3 gorasajuyaMbidala 4 jANiyamaNaMtaM 5 / annAyaphalaM 6 vayaMgaNa 7 paMcuMvari 8 mavi na bhuMjaMti / / " iti zRGgATakAnAM dvAviMzatyabhakSyamadhye anuktatve'pi abhakSyatvaM - vizeSopaniSadveda-samayomAM abhakSya che, paNa jinazAsanamAM abhakSya nathI. ahIM tattva to kevaLI bhagavaMto jANe che. (zrImalayagiri mahArAje AdhAkarma parihAra mATe- mithyAdaSTio zAyavayanane pramANa mAnIne jeno abhakSya tarIke parihAra kare che - tenuM dRSTAnna ApyuM che. jinazAsanamAM te abhakSya che ke nahI evo koI saMketa karyo nathI. mATe "zrImalayagiri mahArAjanA abhiprAyathI gheTI-UMTaDInuM dUdha jinazAsanamAM abhakSya nathI' evuM na kahI zakAya. anyathA tenI sAthe ja kahelA surAgomAMsa vagere paNa jinazAsanamAM abhakSya-apeya nathI, evo temano abhiprAya che evuM paNa mAnavAnI Apatti Avaze. bahuzrutone vicAraNA karavA vinaMti.) zaMkA :- e vastuo 22 abhakSyomAM abhakSyarUpe kahI nathI. to paNa tene abhakSya kema kahevAya che ? samAdhAna :- zrIjinavallabhasUrikRta zrAddhakulakamAM zrAvakonA abhakSya niyamanA adhikAramAM kahyuM che - madha, mAkhaNa, ziMgoDA, gorasayukta dvidaLa, jJAta (?) anaMtakAya, ajJAtaphaLa, vayaMga nAmanuM phaLa (vayaMga dezya zabda che, je phaLavizeSa arthamAM che) tathA paMya uMbarA paNa khAtA nathI. A rIte ahIM 22 abhakSyamAM ziMgoDA na kahyA hovA chatAM paNa tene abhakSya kahyA che.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSazatakam pratyapAdi / punaH zrIcandrAcAryairapi svakRtayogavidhau samyaktvA''ropaNAnantaraM / 133 "paMcuMbaracauvigaI aNAyaphalakusamahimavisakarage / maTTIrAibhoyaNagholavaDA rIgaNI ceva // 1 // paMpoDayasaMghADaya vAiMgaNakA vaNe ya taha ceva / vAvIsadavvANi abhakkhaNIyANi sahANaM / / 2 // punaH caturdazapUrvadharazrIzayyambhavAcAryakRtadazavaikAlikadvitIyAdhyayanaprathamagAthAyAm- 'kahannu kujjAsAmannaM' ityAdi, iti kAmavyAkhyAne caturdazapUrvadharazrIbhadrabAhusvAmikRtadazavaikAlikaniryuktigAthAvyAkhyAnaprastAve bRhadvRttikAreNa zrIharibhadrasUriNA zabdarasarUpagandhasparzamohodayAbhibhUtaiH sattvaH kAmyate iti kAmaH, mohodayakArINi ca yAni dravyANi saGghATakavikaTamAMsAdIni tAnyapi madanaH kAmAkhyaH tasya hetutvAt, 'ye kAma' vizeSopaniSad vaLI zrIcandrAcArye paNa svakRta yogavidhimAM samyaktvAropaNanI vidhi pachI kahyuM che ke - pAMca uMbara, cAra vigaI, ajANyA phaLa, phUla, hima, viSa, karA, mATI, rAtribhojana, gholavaDA, riMgaNA, paMpoTA, ziMgoDA, yaMga ane vaNa (?) A bAvIza dravyo zrAvakone abhakSya che. vaLI 14 pUrvadhara zrI zayyabhavasUriSkRta dazavaikAlika sUtramAM dvitIya adhyayananI prathama gAthAmAM - te zrAmaNya zI rIte kare ? ItyAdimAM 'kAma' nI vyAkhyA karatAM 14 pUrvadharazrI bhadrabAhuvAmita dazavaikAlikaniyukti gAthAnI vyAkhyAnA avasare bRhatkRttikAra zrIharibhadrasUrie A mujaba kahyuM che - 'zabda, rasa, rUpa, gaMgha ane sparzamAM mUrchAnA udayathI abhibhUta thayelA jIvo jenI kAmanA kare che, tene kAma kahevAya. je dravyothI mohodaya thAya te ziMgoDAvikaTa (?) mAMsa vagere paNa kAma che. kAraNa ke e kAmanA kAraNa che. vizeSopaniSad 0 134 iti / evam akSarai-rmadyamAMsatulyatAdarzanena sAmAnyena sAdhu zrAvakayorniSedhaH / iti zRGgATakAnAm abhkssytvmuktm| tathA gahurikAkarabhIdugdhasyApi iti / zrIpiNDavizuddhibRhadvRttau tu yathA vedasamaye gaDarikAkarabhIkSIrAdini, garhitAni tathA tatsamAnam AdhAkarmikamapi garhitaM jJeyam, ityuktaM tathAdi "vaMtu 1 ccAra 2 surA 3 gomaMsa samamimaMti teNa na juttaM / pattaM pi kayatikappaM kappai puvvaM karisaghaTTaM / / 16 / / " etadgAthAvyAkhyAprAnte upalakSaNamAtraM ceha vAntAdigrahaNaM tena gahurikAkara bhIkSIralazunapalaNDukAkamAMsAdIni api vedasamayagarhitAni, iha draSTavyAni / evaM ca abhakSaNIyameva idam ityuktaM vedazAstre tu vizeSopaniSad je kAmanuM nivAraNa na kare te zrAmaNyanuM pAlana zI rIte karI zake ?' (daza.2-1) AvA akSarothI ziMgoDAne madha-mAMsa jevA batADIne sAmAnyathI sAdhu-zrAvakone teno niSedha karyo che. A rIte jema ziMgoDAne abhakSya kahyA che, tema gheTInA dUdhane paNa abhakSya samajavuM. zrIpiMDaniryuktinI bRhaddhattimAM to ema kahyuM che ke - jema vedasamayamAM gheTI-UMTaDInuM dUdha vagere niMdita kahyA che, tema AdhAkarmikane paNa niMdita samajavuM. te gAthA A mujaba che - - AdhAkarmika AhAra ulTI, viSTA, madirA ane gomAMsa jevuM che. mATe te vAparavuM ucita nathI. je pAtrAmAM pUrve AdhAkarmika AhAra vahorAI gayo hoya te pAmuM paNa traNa vAra ghoIne sUkA chANAthI ghasyA pachI ja vAparI zakAya. A gAthAnI vyAkhyAmAM chelle evuM kahyuM che ke ahIM ulTI vagerenuM grahaNa upalakSaNa che. tethI gheTI-UMTaDInuM dUdha, lasaNa, yAja, kAgaDAnuM mAMsa vagere vedo ane anya graMthomAM niMdita vastuo paNa samajI levI. A rIte te abhakSya ja che. vedazAstromAM to moTA
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ RvizeSazatam - gaDarikAkarabhyoH kSIrasya mahatA prabandhena abhakSaNIyatvamuktamasti / iti gaDarikoSTrIdugdhasyA'bhakSyatvavicAraH / / 53 / / nanu- acittavanaspatInAmapi yatanA'sti ? 'ucyate' astIti, yaduktaM zrIoghaniyuktivRttI, tathAhi- nanu kasmAd acittavanaspatiyatanA ? ucyate, tathAhi- sacetanaviSayA yataneti nyAya ucyate, atrApi asti kAraNam, yadyapi acittastathApi kadAcitkeSAJcit vanaspatInAm avinaSTA yoniH syAt, gaDUcImudgAdInAm, tathAhi, gaDUcI zuSkApi jalasekAt tAdAtmyaM bhajatI dRzyate, evaM kaGkudu(Tu)kamudgAdirapi / ato yonirakSaNArtham acetanayatanApi nyAyavatyevaM, iti acittavanaspatInAmapi vatanavivAra: TI64nA -vizeSopaniSa prabaMdhathI gheTI-UMTaDInA dUdhanI abhakSyatA kahI che. A rIte ghaTIUMTaDInA dUdhanI abhakSyatAno vicAra kahyo. paBll (54) prazna :- zuM asita vanaspationI paNa jayaNA sAcavavAnI hoya che ? uttara :- hA, zrIoghaniryuktinI vRttimAM kahyuM che - zaMkA :- ayita vanaspatinI yatanA zA mATe kahevAya che ? kAraNa ke jayaNA to sacittanI karavAnI hoya. samAdhAna :- enuM kAraNa che. bhale acitta hoya, paNa kyAreka koIka vanaspationI yoni avinaSTa hoya che. jema ke gaLo, maga vagerenI. te A mujaba - gaLo sUkI hoya, to paNa pANI siMcavAthI sajIva thatI dekhAya che. te ja rIte karaDu maga vageremAM paNa samajavuM. mATe yoninA rakSaNa mATe acitta vanaspatinI jayaNA paNa ucita ja che. A rIte ayita vanaspatinI jayaNAno vicAra kahyo. pa4. 1. athavA'cittavanaspatiyatanA dayAlutAm Aha, yato bhakSaNe scittaacittyorvishessaat| - vizeSIniSa948 nanu- sAdhusAdhvInAM grahItasAmAyikapauSadhikAnAM zrAvakazrAvikANAM ca vidyutnadIpAdiprabhANAM sparzane sati IryApathikI lagati, tat kathaM ? 'ucyate' zrUyatAM tejaskAyikajIvAnAM malinadehasaMghaTTe virAdhanAsadbhAvena IryApathikyA: pratikramaNaM saGgatim aGgati eva / ata eva zAstre sAdhUnAM sparzanazaGkAyAM kambalaprAvaraNamupadiSTam / tathAhi sacittasalila 1 mahiyA 2 raya 3 saMpAima 4 pmukkhjiivaannN| rakkhaTThA uvai8 kaMbalaggahaNaM susAhUNaM / / 1 / / kaMbalamahurattaguNeNa nodagAI jIyA vi vjNti| aikhAra maliNayAe ya aMgasaMgaMmi jaMti khayaM / / 2 / / nanu- yathA vidyutpradIpAdiprabhANAM sparzane doSastathA candrAdityavimAnaprabhANAM sparze'pi doSo bhavet, kiM vA nahi? 'ucyate' na bhavet -vizeSopaniSad - (55) prazna :- sAdhu-sAdhvIo ane jemaNe sAmAyika-pauSadha lIdhA che, evA zrAvaka-zrAvikAone vIjaLI-dIvo vagerenI prabhAno parza thAya eTale IriyAvahI karavI paDe che, te zA mATe ? uttara :- tejaskAyanA jIvone malina dehano saMghaTTo thAya, eTale temanI virAdhanA thAya che. mATe IriyAvahithI te pApanuM pratikramaNa saMgata ja che. mATe ja jyAre prabhA-sArzano saMzaya hoya, tyAre sAdhue kAmaLIne oTavI joIe, evo upadeza Apyo che. te A mujaba che - sacinapANI, mahikA (jemAM AkhuM vAtAvaraNa sacita pRthvIkAyathI vyApta thaI jAya che) raja, saMpAtima vagere jIvonA rakSaNa mATe susAdhujanone kAmaLInA grahaNano upadeza Apyo che. kAmaLInI madhuratAnA (?) guNathI akAya vagere jIvo paNa varjana karatA nathI (virAdhanA pAmatA nathI ?) atikSAra ane malinatAne kAraNe zarIrano saMparka thatA maraNa pAme che. zaMkA :- jema vIjaLI, pradIpa vagerenI prajAnA parsamAM doSa che,
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ RvizeSazatam - doSaH, katham ? tAsAm acetanatvAt, atra Aha vicAracarcAcaJcuH ziSyA, nanu-siddhante candrAdityavimAnaprabhANAm api sakarmakatvena sacetanatvaM sUcitamiva dRzyate, tathAhi- vivAhaprajJaptau "atthI NaM bhaMte sarUvI sakammalesA puggalA obhAsaMti tti"| haMtA 'atthi saharUveNa' mUrttatayA ye te sarUpiNo varNAdimantaH karmaNo yogyA lezyA kRSNAdikAH / karmaNo vA lezyA, liz zleSaNe iti vacanAt sambandhaH, saha tayA varttante sakarmalezyA: pudgalAH skandharUpAH / 'obhAsaMti' prakAzante "kayare NaM bhaMte sarUpI sakammalesA puggalA obhAsaMti, jAva pagAsaMti, goyamA ! jA imAo caMdimasUriyANaM devANaM vimANehito lesAo bahiyA abhinissaDAo pyaaviNti| eeNaM goyamA te saruvIsakammalesA puggalA obhAsaMti tti' lesAo tti| tejAMsi -vizeSopaniSad tema candra-sUrya vagerenI prajAne sparza karavAmAM paNa doSa thAya ke na thAya ? samAdhAna :- na thAya, kAraNa ke te prabhA acitta che. zaMkA - siddhAntamAM sUrya-candra vimAnonI prabhAne sakarmaka kahI che, tenA dvArA tenI sacitatA sUcavI hoya evuM dekhAya che. vyAkhyApajJatimAM kahyuM che - "bhagavaMta ! sarUpI svakarmalezyA pudgalo prakAze che ? hA, rUpa sAthe' mUrta hovAthI sarUpI che, varNa-gaMdha-rasaparzavALA che, karmane yogya lezyA kRSNa, nIla vagere athavA to karmanI vezyA, lim zleSaNe AvuM dhAtu pAThanuM vacana hovAthI lehyAM = saMbaMdha. tenI sAthe varte che, te sakarmalezyA pudgalo - skalparUpa, prakAze che. "bhagavaMta ! kayAM sarUpI sakarmalezyA pagalo avabhAse che thAvat prakAze che ? gautama ! je A candra-sUrya devonA vimAnomAMthI lezyAo bahAra nIkaLIne prakAze che. legyAo = prabhAo, je bahAra nIkaLI hoya che. A rIte sakarmalezyApaNuM anyathA na ghaTatuM 138 - vizeSopaniSad8 bahiyA abhinissaDAo tti| bahistAd abhiniHsRtA nirgatA, iti siddhaM sakarmalezyatvAnyathAnupapattyA candrAditejasAM sajIvatvamiti / atra 'ucyate' candrAdiprabhANAM sakarmalezyatvam upacaritatvAd atroktam / na punarvAstavyatvAt, yaduktaM zrImadabhayadevasUribhirasyaiva AlApakasya vRttIiha yadyapi candrAdivimAnapudgalA eva pRthivIkAyikatvena sacetanatvAt karmalezyAH tathApi- tannirgataprakAzapudgalAnAmapi taddhetutvena upacArAt sakarmalezyatvam avagantavyam iti| dRzyate ca kAraNadharmaH kArye upacaryamANaH, yathA amantrI api mantrIputro mantrI bhaNyate, sAdhyaM ca vAstavena sAdhakena siddhyati nopacArakeNa, nahi agnirmANavaka ityanena padena mANavake'gnitvam upacaritam ityasau dahati, pAkAdikriyAM vA - vizeSopaniSad hovAthI = te prabhAne sacita mAno to ja ghaTatuM hovAthI, 'candra vagerenI prabhA sacitta che', evuM siddha thAya che. samAdhAna :- ahIM candra vagerenI prabhAne sakarmalezyA kahI te upacArathI kahyuM che. vAstavamAM sakarmalezyA hoya che evuM nathI kahyuM. zrIabhayadevasUrijIe A ja AlAvAnI vRttimAM kahyuM che - ahIM bhale candra vagere vimAnanA pugalo ja pRthvIkAyika hovAthI sacetana che, tethI teo ja karmalezyA sahita che. to paNa temAMthI nIkaLatA prakAza-pudgalonA teo kAraNa che. mATe ahIM upacArathI sakarmalezyatva samajavuM. evuM dekhAya che ke kAraNadharmano kAryamAM upacAra thAya che. jema ke maMtrIno paNa vAstavamAM maMtrI na hovA chatAM paNa tene maMtrI kahevAya che. sAdhya to vAstavika sAdhakathI siddha thaI zake, aupacArika sAdhakathI nahIM. 'mANavaka agni che' evo upacAra karavAmAM Ave tenAthI mANavaka bALavAnuM kAma karato nathI. tenA para rasoI karI zakAtI nathI. kAraNa ke temAM raheluM agnitva vAstavika nathI, upayarita che. te ja rIte candrAdi prabhAmAM sakarmalezyatva upacarita
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSazatam - jnyti| tasmAt mANavakasya iva, candrAdiprabhANAM samparke'pi na viraadhnaa| kiJca keSAJcid jIvAnAm udyotanAmakarmAsti, yad udayAd amISAM zarIrANi dUrasthAni api anuSNaprakAzAtmaka udyotaM kurvanti / yathA yatidevottaravaikriyacandragrahanakSatratArA ratnauSadhimaNiprabhRtayaH, tathA keSAJcid jantUnAm AtapanAmakarmAsti, yadudayAt teSAM zarIrANi dUrasthAnyapi svayam anuSNatve'pi uSNaprakAzarUpam AtapaM kurvanti / yathA sUryabimbAdi / tathA ca taccharIrasparza kathaM virAdhanA yena atrocyate / nanvevaM tarhi vidyutpradIpAdiprabhAsambandhe'pi na virAdhanA vidyudAdInAm agnikAyazarIrANAM dUrasthatvAt, iti cenna, agnikAyeSu hi na udyotanAmnaH karmaNa udayo'sti tathAsvAbhAvyAta, nApi AtapanAmno'pArthivatvAt, -vizeSopaniSad hovAthI, te sacita nathI. mATe teno saMparka thavA chatAM paNa virAdhanA thatI nathI. vaLI keTalAka jIvone udyota nAma karmano udaya hoya che, jenAthI temanA zarIro dUra hovA chatAM paNa zIta prakAzarUpa udyota kare che. jema ke muni ane devanuM uttara vaikriya zarIra, candra, graha, nakSatra, tArA, ratna, auSadhi (viziSTa vanaspati), maNi vagere. tathA keTalAka jIvone Atapa nAma karma che, jenA udayathI temanA zarIro dUra hovA chatAM paNa, svayaM zIta hovA chatAM paNa uSNaprakAzarUpa Atapa kare che. jema ke sUryabiMba vagere. (ahIM vagere kahyuM te ciMtanIya che. kAraNa ke sUryavimAnanA pRthvIkAyika jIvo sivAya koI jIvane Atapa nAmakarmano udhya saMbhavato hoya, evuM jANyuM nathI.) tethI temanA zarIrano saparza thatA zI rIte virAdhanA thAya ? jethI ahIM te (virAdhanA)nuM ApAdana karAya che. (zarIra to dUra hovAthI teno sparza thato nathI mATe candra vagerenI prajAnA saMparkathI virAdhanA thatI nathI.) zaMkA :- to pachI vIjaLI, dIvo vagerenI prajAnA saMparkamAM paNa virAdhanA nahIM thAya, kAraNa ke vIjaLI vagererUpa je agnikAyanA 240 - vizeSopaniSa8 pArthiveSveva hi Atapodayasya Agame bhnnittvaat| tarhi kathamamI dUrasthamapi vastu udyotayanti tApayanti ceti ced 'ucyate' uSNasparzodayena, lohitavarNanAmodayena ca prakAzayuktA agnikAyikA jIvA eva tadAnIm itastato vistaranti, na tatprabhA asattvAt, kevalaM te eva atisUkSmatvAt prabhA ityucyante / tatsampRktAzca padArthA udyotatApavanta iva pratibhAsanti, tathA ca agnikAyikajIvAnAM kSArazarIrasambandhe'vazyaM jIvavirAdhanA bhavati / candrasUryAdivimAnAdInAM sacittatve'pi, prabhANAM nAmakarmaprabhAvato jAtAnA sparzane'pi acittatvena virAdhanAyA abhAva iti na IryApathikI prtikrmyte| - vizeSopaniSa jIvonuM zarIra che, e to dUra che. samAdhAna :- agnikAyamAM udyota nAma karmano udaya nathI. emAM tathA prakArano svabhAva ja kAraNabhUta che. vaLI Atapa nAma karmano paNa udaya nathI. kAraNa ke e pRthvIkAya nathI. pRthvIkAyamAM ja Atapano udaya thAya evuM AgamamAM kahyuM che. zaMkA :- to pachI vIjaLI vagere dUra rahelI vastuone paNa zI rIte prakAzita kare che ane tapAve che ? samAdhAna :- uSNa sparzanA udayathI ane lohitavarNa nAma karmanA udayathI agnikAyika jIvo ja tyAre Ama-tema phelAI jAya che. temanI prabhA nathI phelAtI, kAraNa ke temanI prabhA to hotI ja nathI. paNa teo ja ati sUkSma hovAthI prabhA kahevAya che. tenA saMparkamAM rahelA padArtho udhota AtAvALA hoya tevA prakAzita thAya che. A rIte agnikAyika jIvono kSAra-zarIra sAthe saMparka thavAthI avazya jIvavirAdhanA thAya che. candra-sUrya vagere vimAno sacitta hovA chatAM paNa nAmakarmathI thayelI temanI prabhA to acita hoya che, tethI temano saMparza thavA chatAM paNa virAdhanA thatI nathI. mATe teno
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSazatam - - 646 nanu- candrojjvalAyAM rAtrau sAdhUnAM punaH gRhItasAmAyikapauSadhAnAM zrAvakazrAvikANAM ca vidyutpradIpAdijyotiSA sparzanakaM bhavati vA na vA ? 'ucyate' na bhavati candrodyotavati pradeze, anyatra tu bhavatyeva / nanu- kuto'yaM niSedha iti ced ? bhaNyate, cAndreNa tejasA tasya abhibhUtatvAd, abhibhUyante hi jyotsnAnAmatiprabalatayA indukiraNavidyutpradIpAdibhyaH pRthag bhUyet, tata ekaikazo vistRtA jyotiHsajJikAH agnikAyikA jIvAH parasparopaSTambharahitatvena tathAvidhAhAravikalatvena kSaNikatvena ca atimAtram abltvaat| yathA divA divAkaraprasareNa, iyAMstu vizeSaH sUryaprabhANAM pracaNDatvena pratyudyotenApi vidyudAdijyotirabhibhUyate, ato'nAtape'pi sthitasya asya tena sparzanakaM na --vizeSopaniSad sparza thatAM IriyAvahI karAtI nathI. zaMkA :- rAtri candrathI ujvaLa hoya tyAre sAdhuone ane jemaNe sAmAyika-pauSadha lIdhA che evA zrAvaka-zrAvikAone vIjaLI, dIvA vagerenI jyotino sparza thAya che ke nahIM ? samAdhAna :- jyAM candrano udyota hoya, te pradezamAM nathI thato, anyatra to thAya ja che. zaMkA :- evo niSedha zenA parathI kaho cho ? samAdhAna :- candranA tejathI vIjaLI vagere abhibhUta thaI jAya che. candranA kiraNo ati prabaLa hovAthI teo abhibhava pAme che, ane Ama-tema phelAtA te jIvono vIjaLI-pradIpa vagere sAtheno saMparka tUTI jAya che. ane teo chUTA paDI jAya che. pachI eka-eka, vistRta, jyoti nAmanA agnikAyika jIvo paraspara TekA vinAnA hovAthI ane tathAvidha AhAra vinAnA hovAthI ane kSaNika hovAthI atyaMta nirbaLa hoya che, tethI abhibhava pAme che. jema ke divase sUryanA kiraNonA) prasArathI abhibhava pAme che. 142 -vizeSIniSa948 bhavati, candraprabhANAM tu mRdutvAt tatpratyudyotena tanna abhibhUyate, iti pratyudyotavatyapi pradeze sthitasya tena sparzanakaM bhavati eva, kevalaM candrAtape eva na bhvti| tatrApi candraprabhAbhirvyApte eva zarIrabhAge paTAvRtte iva tanna bhavati, anyatra tu bhavatyeva, iti vRddhasampradAyaH / punarvizeSArthinA zrIsandehadolAvalIbRhadvRttirvilokanIyA / iti vidyutpradIpAdiprabhANAM sparzane'pi doSa iti vicAraH / / 55 / / nanu- garbhajatandulamatsyo'ntarmuhUrttAyuSkaH san, mahAraudradhyAnopagato narakeSu jAyate, iti sarvaiH prarUpyate / etadakSarANi kvApi siddhAnte --vizeSopaniSadra temAM phera eTalo ja che ke sUryaprabhA pracaMDa hovAthI tenA pratyudhota(riphalekzana)thI paNa vIjaLI vagerenI jyoti abhibhUta thAya che. mATe vyakti taDakAmAM na hoya to paNa tene vIjaLI vagerenI prabhA (agnikAya jIvo) no sparza thato nathI. caMdranI prabhA komaLa che. tethI tenA pratyudhotathI vIjaLI vagere abhibhUta thatA nathI. mATe je caMdranA pratyughotavALI jagyAe rahelA hoya, tene to te jIvono saparza thAya ja che, mAtra candrano Atapa (DAyarekTa prakAza) hoya tyAM ja te jIvono sparza thato nathI. temAM paNa zarIrano je bhAga cAMdanIthI vyApta hoya, jema kapaDAthI AvRta thAya tema cAMdanIthI AvRta hoya tyAM ja te jIvono sparza thato nathI. e sivAyanA bhAgamAM to thAya ja che. evo vRddha saMpradAya che. ahIM jene vizeSa jijJAsA hoya, temaNe saMdeha dolAvalI vRtti joI levI. A rIte vIjaLI-dIvA vagerenA prabhAno sparza thAya temAM paNa doSa che, e vicAra kahyo. 'pipI. (56) prazna :- garbhaja taMdaliyo matsya aMtarmuhUrtanA AyuSyavALo hoya che, te mahAraudradhyAna pAmIne narakamAM utpanna thAya che evI badhA prarUpaNA kare che. A akSaro koI AgamamAM sUra-vRtti vageremAM
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ RvizeSazatam - sUtravRttyAdau vartante na vA ? ucyte| santi, jIvAbhigamasUtravRttyoH proktatvAt / tathAhi "neraiyassa NaM bhaMte ! aMtaraM kAlao kevi ciraM hoi ? goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM vaNassaikAlo" anantakAlaH, neraiyassa NaM bhaMte ! ityAdi nairayikasya' bhadanta ! antaraM narayikatvAt paribhraSTasya, bhUyo nairayikatvA'prApteH, apAntarAlaM, kAlata: kiyacciraM bhvti| kiyatkAlaM yAvat bhavatItyarthaH / bhagavAn Ahagautama ! jaghanyena antrmuhuurt| kathamiti ced- ucyate, narakAd uddhRtya garbhajamanuSyatvena utpadya sarvAbhiH paryAptibhiH paryApto viziSTasajJAnopeto vaikriyalabdhimAna rAjyAdhAkAkSI paracakrAdyapadravama AkarNya, svazaktiprabhAvataH caturaGgasainyaM vikurvitvA, saGgrAmayitvA ca, mahAraudradhyAnopagato garbhastha eva kAlaM kRtvA, bhUyo narakeSu utpdyte| tadevam antarmuhUrta - vizeSopaniSad che ke nahIM ? uttara :- che, jIvAbhigamasUtra-vRttimAM teno adhikAra kahyo che - - bhagavaMta ! nArakanuM aMtara kALathI keTaluM lAMbu hoya che ? arthAt narakamAMthI jIva cyave, te pachI keTalA kALe narakamAM utpanna thaI zake ? gautama ! jaghanyathI aMtarmuhUrta ane utkRSTathI vanaspatikALa. (anaMta kALarUpa vanaspatinI kAyasthiti). narakamAMthI jIva cyave ane manuSya ke tiryaMca bhavamAM aMtarmuhUrta rahIne pharIthI narakamAM utpanna thAya, e rIte jaghanyathI aMtarmuhUrtanuM AMtaruM maLI zake. temAM manuSyabhavanI bhAvanA A mujaba che - koI narakamAMthI cyavIne garbhaja manuSyarUpe utpanna thAya. sarva paryAptithI paryApta thAya, tyAre te viziSTa jJAnathI yukta hoya, vaikriyalabdhi dharAvato hoya, rAjya vagereno AkAMkSI hoya, tyAre te duzmana rAjA vagereno upadrava sAMbhaLIne potAnI zaktinA prabhAve caturaMga sainyanI vidurvaNA kare, yuddha kare ane mahAraudradhyAnapUrvaka garbhamAM ja kALa 244 - vizeSopaniSa8 narakAd uddhRttya, tiryagbhave garbhavyutkrAntikatandula-matsyatvena utpadya, mahAraudradhyAnopagato'ntarmuhUrta jIvitvA bhUyo narakeSu jAyate- iti / utkarSato'nantaM kAlaM sa ca anantakAla: paramparayA vanaspatiSu utpAdAd avasAtavyam / tathA ca Aha- vanaspatikAlaH sa prAgeva ukta iti / punarvizeSatayA etatsammatiH zrInavatattvasya bRhadbAlAvabodhe'pi asti / tatpAThastu tata eva avaseyaH / evameva zrIdharmabindusUtravRttyoH saptamAdhyayane'pi tathAhi- tandulamatsyastu bAhyopamardAbhAve'pi ninimittam eva apUritA (?) atitIvraraudradhyAno'ntarmuhUrttamAyuranupAlya, saptamanarakapRthivyAM trayastriMzatsAgaropamAyuH nAraka utpadyate iti| punaH zrIuttarAdhyayanasUtre dvAtriMzattamAdhyayane aSTanavatitamagAthAyA -vizeSopaniSad karIne pharI narakamAM utpanna thAya. e ja rIte aMtarmuhUrta mATe narakathI nIkaLIne tiryaya bhavamAM garbhaja taMduliyA matsyarUpe utpanna thaIne, mahAraudradhyAnapUrvaka aMtarmuhUrta jIvIne pharI narakamAM utpanna thAya che. utkRSTathI anaMtakALa che, te anaMtakALa paraMparAe vanaspatikAyamAM utpanna thavAthI samajavo (narakamAMthI cyavIne saMjJI paMcendriya tiryaca manuSyano ja bhava maLe che. mATe anaMtara to vanaspatikAyamAM utpanna na thaI zakAya, mATe 'paraMparAe vanaspatikAyamAM utpanna thavAthI' ema kahyuM che - vaLI A padArthanI vizeSarUpe sammati zrInavatattvanA bRhad bAlAvabodhamAM paNa che, e pATha temAMthI ja samajI levo. A ja rIte zrIdharmabiMdusUba-vRttimAM paNa saptama adhyayanamAM kahyuM che - taMduliyo matsya bAhya hiMsA vinA paNa niSkAraNa ja ati tIva raudradhyAna karIne aMtarmuhUrtanuM AyuSya pUruM karIne sAtamI narakamAM 33 sAgaropama AyuSyavALA nAraka tarIke utpanna thAya che. 1. navasamayAnAdau kRtvA yAvadekasamayonastAvad antarmuhUrttamiti /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 RvizeSazatam - vyAkhyAne laghuvRttI yathA pradviSTacittaH san na kurvannapi karma cinoti, tandulamatsyavat / yathA sa mahAmatsyasya mukhAsanne matsyIkukSau antarmuhUrte eva, garbhe bhUtvA paryApto 'bhUtvA' utpadya saJI prauDhamatsyamukhe vizato matsyalakSAn dRSTvA'yaM dhanyo yasya Asye iyanto matsyA vizantiiti dhyAyan teSu nissaratsu re mUrkha IdRg ajJaH, kathaM, yad etAn muJcasi, aham etAvanmAtrazced syAM tadA etAvato na muJce / ityAdi ca nindannantarmuhUrtenaiva saptamyAm utkRSTamAyuH baddhvA, antarmuhUrtenaiva abAdhAM bhuktvA antarmuhUrttamadhyenaiva mRtvA saptamyAm utpadyate, iti taDunamasyadhAravivAra: //dda IT nanu- kSullakabhavasvarUpaM kiM kutra granthe kena pratipAditam asti ? -vizeSapaniSad vaLI zrIuttarAdhyayanasUtramAM 22 mA adhyayananI 98 mI gAthAnI vyAkhyAmAM laghuvRttimAM kahyuM che - jenA manamAM prasveSa che te hiMsA na kare to paNa karma bAMdhe che, jema ke taMdaliyo matsya, moTA mAchalAnA mukhanI najIka hoya, tevI mAchalInI kukSimAM te garbharUpe utpanna thAya che. aMtarmuhUrtamAM ja paryApta thaIne saMjJI evo te moTA mAchalAnA mukhamAM jatA lAkho mAchalAne joIne vicAre che ke "A dhanya che, ke jenA mukhamAM ATalA mAchalAo praveza kare che. paNa pachI te mAchalAo mukhanI bahAra nIkaLI jAya, tyAre vicAre ke "are mUrkha... sAva budhdha che... kAraNa ke A badhAne choDI de che. jo huM ATalo moTo houM to A badhAne khAI jAuM, koIne na choDuM.' A rIte niMdA kare che. ane aMtarmuhUrtamAM ja sAtamI narakamAM utkRSTa AyuSya bAMdhIne, aMtarmuhUrtamAM ja abAdhAkALa pUro karIne aMtarmuhUrtamAM ja marIne sAtamI narakamAM utpanna thAya che. A rIte taMdula matsyanA adhikArano vicAra kahyo. paNa (57) prazna :- kSullakabhavanuM svarUpa zuM che ? te kayAM graMthamAM -vizeSoniSaa 'ucyate' ekasmin AnaprANe samadhikAH saptadazakSullakabhavA bhavanti / SaTpaJcAzadadhikAbalikA zatadvayapramANama, etAdaka svarUpaM zrIjIvAbhigamavRttI zrImalayagirisUribhiH pratipAditam asti| tathAhi- atha sthAne sthAne kSullakabhavagrahaNam ityuktaM, tatra kSullakabhavagrahaNam iti kaH zabdArthaH ? ucyate, kSullaM laghu stokam ityeko'rthaH, kSullam eva kSullakaH, ekAyuSkasaMvedanakAlo bhavaH, tasya grahaNaM sambandhanaM bhavagrahaNaM, taccAbalikAtazcintyamAnaM SaTpaJcAzadadhikam AvalikAzatadvayam, athaikasmin AnaprANe kiyanti kSullakabhavagrahaNAni bhavanti 'ucyate' kiJcitsamadhikAni saptadaza, kathamiti ced ucyate- iha muhUrttamadhye sarvasaGkhyayA paJcaSaSTisahasrANi paJcazatAni SaTtriMzAni kSullakabhavagrahaNAni bhavanti / yata uktaM cUrNI --vizeSopaniSa koNe pratipAdita karyuM che ? uttara :- eka zvAsocchavAsamAM sAdhika 17 kSullakabhavo thAya che. eka kSallaka bhava 56 AvalikA pramANa hoya che. evuM svarUpa zrIjIvAbhigamavRttimAM zrI malayagirisUrie kahyuM che - prazna :- ahIM sthAne sthAne kSalakabhavagrahaNa evuM kahyuM che. temAM kSullakabhavagrahaNa zabdano artha zuM che ? uttara :- kSula-nAnuM-ochu e samAnArthI che. kSalla e ja mulaka, eka AyuSyanA saMvedananA kALavALo bhava, tenuM grahaNa = tenI sAthe saMbaMdha thavo, te bhavagrahaNa che. AvalikAthI teno vicAra karIe to 256 AvalikA thAya che. prazna :- eka zvAsocchavAsamAM keTalA kSullakabhavagrahaNa thAya che ? uttara :- sAdhika 17. prazna :- kevI rIte ? uttara :- eka muhurtamAM 65,536 phulakabhavo thAya che.
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000 vizeSazatakam "paNaTThisahassAI paMceva sayAI havanti chttiisaa| khuhAgabhavaggahaNA havanti aNtomuttmmi||1||" AnaprANAzca muhUrte trINi sahasrANi saptazatAni trisaptatyadhikAni / uktaM ca "tinni sahassA satta ya sayAI tevattariM ca uusaasaa| esa muhutto bhaNio savvehiM aNaMtaNANIhiM / / 1 / / " tato'tra trairAzikakarmAvatAraH / yadi trisaptatyadhikasaptazatottara stribhiH sahasrarucchvAsAnAM paJcaSaSTisahasrANi paJcazatAni SaTtriMzAni kSullakabhavagrahaNAnAM bhavanti, tata ekena ucchavAsena kiM labhAmahe / rAzitrayasthApanA / / 3773 / / 65536 / / tatra Adyena rAzinA eka-lakSaNena madhyarAzirguNane jAtaH sa tAvAn eva, ekena guNitaM tadeva bhavatIti nyaayaat| tata Ayena rAzinA bhAgaharaNe labdhaM saptadazakSullakabhavAH / zeSAstu aMzA: tiSThanti, trayodazazatAni paJcanavatyadhikAni / uktaM ca "sattarasa bhavaggahaNA khuDDANaM iha bhavanti paannmmi| terasa ceva sayAI paMcANui ceva aMsANaM / / 1 / / " atha etAvadbhiraMzaH kiyantya AvalikA labhyante, ucyatesamadhikacaturnavatiH, tathAhi-SaTpaJcAzadadhikena zatadvayena AvalikAnAM -vizeSopaniSadatathA 5 che - 3993 69vAsamAyA me muhUrta cha, mevaM sarva anaMtajJAnIoe kahyuM che. tethI ahIM trirAzI mAMDavI joIe - - 1993 ucchavAsamAM upapa36 kSullakabhavo thAya, to eka ucchavAsamAM keTalA kSullakabhavo thAya ? 3993 - 15439 4439 1 ? 3993 -17 A sivAya zeSa aMzo paNa rahe che, te che 1395. prazna :- eTalA aMzothI keTalI AvalikAo maLe ? 148 vizeSopaniSad000 trayodazazatAni paJcanavatIni guNyante, jAtAni trINi lakSANi saptapaJcAzatsahasrANi zatam ekam / / 3 / 57 / 1 / 20 / / chedarAziH sa eva / / 3773 / / labdhAzcaturnavatirAvalikAH, zeSAstu aMzA aavlikaayaastisstthnti| caturvizatizatAni aSTapaJcAzadadhikAni / / 2458 / / evaM yadA ekasmin AnaprANe AvalikAH saGkhyAtum iSyante, tadA saptadazabhavA dvAbhyAM SaTpaJcAzadadhikAbhyAM zatAbhyAM guNyante / / 4352 / / guNayitvA ca uparitanAzcaturnavatirAvalikAH prkssipynte| tata AvalikAH catuzcatvAriMzacchatAni SaTcatvAriMzadadhikAni bhavanti / uktaM ca "ego u ANapANU coyAlIsaMsayAu chaayaalaa| AvaliA pamANeNaM aNaMtaNANIhiM nitttthio||1||" yadi punarantarmuhUrte AvalikAH saGkhyAtum iSyante, tata etAnyeva catuzcatvAriMzacchatastriSaTcatvAriMzAni AvalikAnAM muhUrte kila ucchvAsAnAM saptatriMzacchatAni trisaptatyadhikA bhavanti, saptatriMzacchataistri saptatyadhikairguNyante jAtA ekA koTI saptaSaSTizatasahasrANi catuHsaptatisahasrANi saptazatAni, aSTapaJcAzadadhikAni (1116774758 / / ) -vishessopnissduttara :- sAdhika 94. te A mujaba- 256 AvalikAthI 1395 gudIme meTale 3,57,100 thAya. chezita 1 cha-3993. 64 AvalikA thaI. zeSa AvalikAnA aMzo bAkI rahe che - 2458. have jyAre eka zvAsocchavAsanI AvalikAo gaNavI hoya tyAre 17 bhava x 256 AvalikA A rIte guNIne uparanI 94 AvalikA umerIe eTale 4446 AvalikA thAya che. jo aMtarmuhurtanI AvalikAo gaNavI hoya, to A ja 4446 bhAvasiAne, muhUrtamAM 3993 69vAso hoya cha, tanI sAye gayIme merale 4445 x 3993 = 1,99,98,948 thayA. tathA je AvalikAnA aMzo hatA - 2458 temaNe paNa muhUrtanA
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000vizeSazatakam - ye'pi ca AvalikAyA aMzAzcaturviMzatizatAni aSTapaJcAzadadhikAni, (2458) te'pi muhUrtocchvAsarAzinA (3773) guNyante, asyaiva chedasya te aMzA iti AvalikAyAnayanArthaM tenaiva (3773) ekamuhUrtocchvAsarUpeNa bhAgo hriyate, labdhAstAvantya eva AvalikAzcaturviMzatizatAni aSTapaJcAzadadhikAni ( / / 2458 / / ) tAni mUlarAzI prakSipyante jAtA mUlarAzirekA koTiH, saptaSaSTilakSAH, saptasaptatisahasrANi, dve zate SoDazottare, etAvantya AvalikA muhUrte bhvnti| yadi vA muhUrttagatAnAM kSullakabhavagrahaNAnAM paJcaSaSTisahasrANi paJcazatAni SaTtriMzatAni ekabhavagrahaNapramANena SaTpaJcAzena zatadvayena, AvalikAnAM guNyante, tathApi tAvantya eva AvalikA bhavanti / uktaM ca "egA koDI sattasaTThilakkhA sattahattarI sahassA y| doyasayA solahiyA AvaliyANaM muhttNmi||1||" evaM ca yad ucyate 'saMkhijjAo AvaliyAo ege UsAsanIsAse" ityAdi, tadatIva samIcInam / iti kSullakabhavavicAraH / / 57 / / -vishessopnissducchavAsa rAzi sAthe guNIe. A ja chedanA te aMzo che, mATe AvalikA lAvavA mATe te ja eka muhUrtanA ucchavAsarUpa 3993 saMkhyAthI bhAgIe, eTale teTalI ja AvalikA - 2448 maLI. tene mULa rAzimAM nAMkhIe eTale 1,67,77,216 thayA. ATalI AvalikA eka muhUrtamAM hoya che. athavA to eka muhUrtamAM jeTalA kSullaka bhavagrahaNa che (55,439) tane me khulabhavapramAmAvasiAthI (257) guNIe to paNa teTalI ja AvalikA thAya che. - A rIte je kahevAya che - saMkhyAtI AvalikAo = 1 ucchavAsaniHzvAsa che. - ItyAdi te atyaMta samyaka che. A rIte kSasamavaviyAra Seo. ||7|| 150 . vizeSopaniSad 000 nanu- bhavyajIvo mohanIyAdikarmaNAM saptatisAgaropamakoTIkoTIpramukhasthitInAM madhyAd yadA ekA sAgaropamakoTIkoTIpalyopamAsaGkhyeyabhAgonA sthiti: zeSA bhavati, tadA samyaktvaM lbhte| paraM tataH paraM, dezaviratiM kadA labhate ? ko'rthaH samyaktvaprAptI satyAM yAvatI karmasthitiravaziSTA'sti tanmadhyAdapi kiyati karmasthitikSaye viratirudayam etIti praSTuH ziSyasya AzayaH, tatra ucyate zeSakarmasthiteH palyopamapRthaktve kSayite anuvratAni labhate, yaduktaM zrIprathamapaJcAzakasUtre SaSThagAthAyAM zrIharibhadrasUribhiH saptamapatre vRttau ca zrIabhayadevasUribhiH tathAhi "sammA paliapahutte vagae kammANa bhAvao hoti| vayappabhitINi bhavaNNavataraMDatullANi niyameNaM / / " vyAkhyA- 'sammatti' sUcanAt sUtramiti nyAyAt samyaktvAt -vishessopnissd(58) prazna :- bhavya jIva mohanIyAdi karmonI 70 koDAkoDI sAgaropama vagere je sthitio che, temAMthI jyAre eka koDAkoDI sAgaropamamAM palyopamanA asaMkhyAtamAM bhAga jeTalI nyUna sthiti bAkI rahe, tyAre samyakta pAme che. tenA pachI dezavirati kyAre meLave che ? Azaya e che ke samyaktanI prApti thAya tyAre jeTalI karma sthiti bAkI hatI, temAMthI keTalI karmasthitino kSaya thAya, tyAre viratinI prApti thAya ? uttara :- zeSa karmasthitimAM palyopamapRthakvano kSaya thAya tyAre aNuvato maLe che. prathama paMcAzakasUtramAM chaThThI gAthAmAM zrIharibhadrasUrie ane vRttimAM saptama patramAM zrIabhayadevasUrie kahyuM che - samyatvathI karmonA palyopamapRthakva jAya eTale bhavasAgaramAM tarApA jevA vrata bhAvathI avazya thAya che. samyaktane pAmyA pachI palyopama pRthakva eTale ke 2 thI 9 Agamaprasiddha kAlaparimANarUpa palyopamonI sthitino kSaya thAya,
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000 vizeSazatakam - labdhAd anantaraM palyopamAnAm AgamaprasiddhAnAM kAlaparimANavizeSalakSaNAnAM pRthaktvaM dviprabhRtinavAntasaGkhyAlakSaNaM palyopamapRthaktvaM, tasminnapagate apete vedite ityarthaH, keSAM palyopamapRthaktvam ityAha karmaNAM jJAnAvaraNAdInAm, iha ca karmasthiteriti vAcye sthiteH sthitimatAM ca abhedavivakSayA karmaNAm ityuktaM, yato mohanIyAdikarmaNAM sAgaropamakoTIkoTIsaptatyAdikAyAH sthitermadhyAt, koTIkoTyAdikAM sthiti, yathApravRttikaraNena kSapayati, tAvadyAvadekA palyopamAsaGkhyeyabhAgonA saagropmkottiikottiishessaa| tato granthibhedena samyaktvaM labhate, tataH zeSakarmasthiteH palyopamapRthaktve kSapite sati anuvratAni labhate, ityaagmmudraaH| tataH kim ityAha- bhAvataH paramArthavRttimAzritya, dravyataH punaratidIrghatarAyAm api karmasthitI mahAvratAni api bhavanti / yaduktam -vishessopnissdkonI sthiti ? jJAnAvaraNIyAdi karmonI. ahIM 'karmasthitinI' evuM kahevuM joItuM hatuM, tenI badale karmonI evuM kahyuM. te sthiti ane sthitimAna e baMnenA abhedanI vivakSAthI kahyuM che. kAraNa ke mohanIyAdi karmonI 70 koDAkoDI sAgaropamanI sthitimAMthI koDAkoDI vagerenI sthitine yathApravRttikaraNathI khapAve che. te tyAM sudhI ke jyAM sudhI eka koDAkoDI sAgaropamamAM palyopamano asaMkhyAtamo bhAga nyUna eTalI sthiti bAkI rahe, tyAre graMthibhedathI samyattvanI prApti kare che. pachI zeSa karmasthitimAMthI palyopamapRthatvano kSaya thAya, tyAre aNuvatone meLave che, arthAtu dezaviratine meLave che, evI AgamamaryAdA che. pachI zuM ? e kahe che- bhAvathI paramArthavRttine AzrIne uparokta padArtha samajavAno che. dravyathI karmasthiti ati dIrghatara hoya, to paNa mahAvato paNa saMbhave che. jinezvaroe sUtramAM sarva jIvono naiveyakomAM upapAta kahyo che, te liMga vinA nathI 152 vizeSopaniSad000 "savvajIyANaM jamhA sutte gevijjagesu uvvaao| bhaNio jiNehiM so na ya liMgaM mottaM jao bhaNiyaM / / 1 / / je saNavAvannA liMgaggahaNaM kariti saamnnnne| tesi pi ya uvavAo ukkoso jAva gevijje / / 2 / / 'hoti tti' bhavanti jAyante, kAnItyAha vrataprabhRtInIti, anuvratAdIni, svarUpataH kiMvidhAni tAni, ityAha bhavArNavataraNDatulyAni saMsArasAgarottaraNadroNyAdikalpAni, niyamena avazyambhAvena, taduktam "sammattaMmi u laddhe paliapuhutteNa sAvao hojjaa| caraNovasamakhayANaM sAgarasaMkhaMtarA hoti||" palyopamapRthaktvAdivedyasya ca karmaNo hrAso'nukrameNa syAd , vIryollAsAt karaNAntarapravRtteH atizIghrakAlena vA taduktam "evaM appaDivaDie sammatte devamaNuyajammesu" anukramavedanenetyarthaH / 'annayara -vishessopnissdghaTato, kAraNa ke kahyuM che ke- jeo samyagdarzanarahita hoya che ane zramaNyamAM liMgagrahaNa kare che, temano paNa utkRSTathI cAvat raiveyaka sudhI upapAta thAya che. thAya che - zuM - vrata vagere aNuvrata vagere. svarUpathI te kevA hoya che ? te kahe che - saMsArasAgarane pAra utaravAmAM nAva vagere samAna. niyamathI merale mavazyapo. askhUche - samyakta maLyA pachI palyopama pRtha7 sthitino kSaya thAya eTale zrAvaka thAya che, ane saMkhyAtA sAgaropamanI sthitino kSaya thAya, eTale yAtri, upazamazreNI ane kSapakazreNInI prApti thAya che. palyopama pRthakva vagere kALa sudhI bhogavavA yogya je karma hoya, teno anukrame hAsa thAya athavA to vIrSollAsathI karaNAntaranI pravRtti thavAthI ati zIghakALathI hAla thAya che, te kahyuM che. A rIte samyatvathI patana na thAya to deva ane manuSya janmamAM
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ RviparIta - - 263 seDhivajjaM egabhaveNaM ca savvAI" nanu yadA samyaktvayukta eva navapalyopamAtiriktasthitikadeveSu utpadyate, tadA devabhave viraterabhAvAt kathaM 'sammattaMmi u laDhe paliya puhutteNa sAvao hojjA' ityetad ghaTate ? atrocyate tasyAmeva avasthAyAM yAvantI sthiti kSapayati, tAvatIm anyAM badhnAti, tato dezonasAgaropamakoTAkoTIrUpAyA adhikRtakarmasthiteH palyopamapRthaktvasya nApagamo bhavatIti na devabhavAdI dezaviratilAbha: syAditi na virodhastadevaM samyaktvalAbhe'pi vratapratipattI bhajanA iti sthitam, iti gAthArthaH pnycmptre| iti samyaktvalAbhAntaramapi navapalyopamasthitikakarmakSaye vratapratipattiH / / 58 / / --vizeSopaniSad anukrame bhogavavAthI upazama-kSapakazreNimAMthI eka zreNIne choDIne eka bhavamAM sarva (dezavirati vagere) thAya che. zaMkA :- jyAre samyaqsahita ja nava palyopamathI adhika sthitivALA deva tarIke utpanna thaze, tyAre devabhavamAM virati nathI, to 'samyakatva pAmya chate palyopamapRthakva jAya tyAre zrAvaka thAya', e zI rIte ghaTe ? samAdhAna :- te ja avasthAmAM jeTalI sthiti khapAve che, teTalI bIjI sthiti bAMdhe che. mATe dezona sAgaropamakoDAkoDIrUpa evI je adhikRta karmasthiti che, temAMthI palyopamapRthakvano apagama thato nathI. tethI devabhava vageremAM dezaviratinI prApti thatI nathI mATe virodha nathI. A rIte samyakatvanI prApti thavA chatAM paNa vataprAptimAM bhajanA thAya che, evuM siddha thayuM. A mujaba gAthArtha che. IFpaMcama patramAM A rIte samyakatvanA lAbha pachI paNa nava palyopamanI sthitivALA karmano kSaya thAya tyAre vratano svIkAra thAya che, e vicAra kahyo. pitA 154 vizeSa niva8 nanu- bAdaraparyAptajIvanizrayA aparyAptAH kiyanta utpadyante, ucyate- asaGkhyeyA iti, yaduktaM zrIjIvAbhigamasUtre aSTAdazapatre vRttI ca tathAhi- "eesiM suhumANaM 1 bAyarANa 2 ya pajjattANaM appajjattANaM ya, kayare kayare savvatthovA baayraa||1|| appajjattagA asaMkhejjaguNA / / 2 / / suhumApajjattA asaMkhejjaguNA iti / / eesi NaM bhaMte, suhumANa pjjttaannmityaadi|" ___ vyAkhyA- iha bAdareSu paryAptebhyo'paryAptA asaGkhyeyaguNAH, ekaikaparyApti(pta)nizrayA asaGkhyeyAnAm aparyAptAnAm utpAdAt, tathA coktaM prajJApanAyAM prajJApanAkhye pade "pajjattaganissAe apajjattagA bkkmNti| taM jattha ego tattha niyamA asaMkhejjA iti / / " sUkSmeSu punarnA'yaM kramaH, paryAptAzca aparyAptApekSayA cirakAlA - vizeSopaniSadra (59) prazna :- bAdaraparyApta jIvanI nizrAe keTalA aparyAptA jIvo utpanna thAya che ? uttara :- asaMkhyAtA. zrIjIvAbhigamasUtramAM 18 mAM patramAM ane vRttimAM kahyuM che - emanA sUkSma-bAda-paryAptA ane aparyAptAmAM kayAM kayAM (? adhikatara adhikatara che ?) sarvathI thoDA bAdara che, aparyAptA asaMkhyAtaguNa che. sUkSma aparyAptA asaMkhyAtaguNa che. bhagavaMta ! AmanA sUkSma aparyAptonA ItyAdi. vyAkhyA :- ahIM bAdaromAM paryAptA karatA aparyAptA asaMkhyaguNa che. kAraNa ke eka-eka paryAptanI nizrAthI asaMkhyAtA aparyAptA utpanna thAya che. prajJApanAmAM prajJApanApadamAM kahyuM che - paryAptAnI nizrAmAM aparyAptA utpanna thAya che. jyAM eka paryApto che, tyAM niyamA asaMkhyAtA aparyApatA jIvo hoya che. sUkSmomAM A krama nathI. paryAptA jIvo aparyAptanI apekSAe cirakALa sudhI avasthita
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSazatam - vasthAyina iti, sadaiva te bahavo labhyante, tata uktaM sarvastokAH sUkSmA aparyAptAstebhyaH sUkSmA: paryAptAH saGkhyeyaguNAH, evaM pRthivIkAyAdiSu api bhAvanIyam / evaM zrIAcArAGgavRttI prathamAdhyayanadvitIyoddezake paJcadazapatre, tathAhi- punarapi paryAptakAdibhedAd bhedam Aha 'je bAyare' ityAdi / yAni bAdarapRthivIkAye 'vidhAnAni' bhedAH pratipAditAH, tAni yAvanti paryAptakAnAM tAvantyeva aparyAptakAnAmapi, atra ca bhedAnAM tulyatvaM draSTavyam / na tu jIvAnAm, yata ekaparyAptakAzrayeNa asaGkhyeyA aparyAptakA bhavanti / sUkSmA api paryAptA'paryAptakabhedena dvividhA eva, kintu aparyAptakanizrayA paryAptakAH smutpdynte| yatra ca eko'paryAptakastatra niyamAd asaGkhyeyAH paryAptakAH syuriti / evaM jalAzritA asaGkhyeyAH, yaduktaM zrIAcArAGgadvitIyoddezake paJca -vizeSopaniSaduhoya che. mATe te jIvo haMmezA moTI saMkhyAmAM hoya che. mATe ja kahyuM che ke - sauthI ochA sUkSma aparyAptA jIvo hoya che, temanA karatA sUkSma paryAptA jIvo saMkhyAtaguNa hoya che. e ja rIte pRthvIkAya vageremAM paNa samajI levuM. e ja rIte zrIAcArAMgavRttimAM prathama adhyayananA dvitIya uddesAmAM 15 mAM patramAM paNa kahyuM che - pharIthI paryAptA vagerenA bhedothI je prakAra thAya che, te kahe che - 'je bAdara' ItyAdi. bAdara pRthvIkAyamAM je bhedo kahyAM temAM jeTalA paryAptAonA che, eTalA ja aparyAptAonA paNa che. A rIte ahIM bhedonI tulyatA samajavI, paNa jIvonI tulyatA nathI. kAraNa ke eka paryAptAnA Azraye asaMkhyAtA aparyAptA hoya che. sUkSma paNa paryAptA ane aparyAptA ema be prakAranA ja hoya che, paNa apAyakhAnI nizrAmAM paryAptA utpanna thAya che. jyAM eka aparyApta jIva hoya tyAM avazyapaNe asaMkhya paryApta jIvo hoya che. e ja rIte jalane Azrita evA 156 - vizeSopaniSad8 viMzatipatre / / 25 / / tathAhi- 'saMti pANA udagaNissiyA jIvA aNege, taTTIkA 'saMti pANA, ityAdi pUrvavat, kiyantaste punaste iti darzayati, jIvA aNege, punarjIvopAdAnamudakAzritaprabhUtajIvajJApanArtham, tatazca idam uktaM bhavati, ekaikasmin jIvabhede udakAzritA aneke'saGkhyeyAH prANino bhavanti / evaM ca apviSayArambhabhAjastanizritaprabhUtasattvavyApattikAriNo drssttvyaaH| iti ekabAdaraparyAptajIvanizrayA asaGkhyeyA bAdarA aparyAptA iti vicAraH / / 59 / / nanu- narakeSu azubhavarNadurabhigandhakaTukarasakarkazasparzAn pudgalAn yathA mithyAdRSTinArakA AhArayanti, tathaiva bhaviSyattIrthakarAdayo'pi, kiMvA ko'pi vizeSaH ? ucyate- bhaviSyattIrthaMkarAdayaH zubhavarNAdimataH pudgalAn AhArayantIti vizeSaH, yaduktaM zrIbhagavatIvRttau prathamazatake -vizeSopaniSadra asaMkhyAtA jIvo samajavA. zrIAcArAMganA dvitIya uddesAmAM 25 mAM patramAM kahyuM che - jalanizrita aneka jIvo hoya che - 'prANo che? - ItyAdi pUrvavat samajI levuM. te keTalA che, e darzAve che - jIvo aneka che. pharIthI jIva zabdanuM grahaNa karyuM te jalamAM Azrita ghaNA jIvonuM jJApana karavA mATe che. mATe eka-eka jIvabhedamAM jalane Azrita aneka asaMkhyAtA jIvo thAya che. A rIte jalanA jIvone viSayaka AraMbha karanArA, temAM Azrita ghaNA jIvono vadha kare che, ema samajavuM. A rIte eka bAdara paryApta jIvanI nizrAe asaMkhya bAdara aparyApta jIvo hoya che, e vicAra kahyo. paCII. (10) prazna :- mithyAdRSTi nATaka jIvo je rIte narakamAM azubha varNa, durabhi gaMdha, kaTuka rasa, karkazasparza dharAvatA pudgalono AhAra kare che. te ja rIte je jIvo bhaviSyamAM tIrthakara thavAnA che, teo paNa tevA ja pudgalono AhAra kare che, ke pachI koI vizeSa che ?
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSazatam - - 267 prathamoddezake, tathAhi "vaNNao kAlanIlAI, gaMdhao dubbhigaMdhAiM, rasao tittakaDuyarasAI, phAsao kkkhddguruysiiylukkhaaii||" etAni ca prAyo mithyAdRSTaya eva AhArayanti, na tu bhvissyttiirthkraadyH| iti narake bhaviSyattIrthaMkarAdayaH zubhapudgalAn aahaarcannati vivAra:60|| nanu- vyantarebhyo'pi kecid bhavanapatidevA alpaRddhayo varttante na vA ? ucyate- santi eke, yaduktaM zrIbhagavatIsUtre vRttI ca prathamazatakadvitIyoddezake tathAhi- "asannINaM jahanneNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM vANavvaMtaresutti" iha yadyapi 'camarabalisAramahiyaM, --vizeSopaniSauttara :- tIrthakaranA jIvo zubha varNa vagerene gharAvatA zubhapudgalono AhAra kare che - evo vizeSa hoya che. zrI bhagavatIsUtravRttimAM prathamazatakanA prathama uddeAmAM kahyuM che - varNathI kRSNanIla, gaMdhathI durabhigaMdha, rasathI tikta ane kaTu ane sparzathI karkaza, guru, zIta, RkSa pudgalono AhAra kare che. vyAkhyA :- AvA pudgalono AhAra prAyaH mithyASTio ja kare che. tIrthakaranA jIvo vagere nahIM. A rIte bhaviSyamAM tIrthakara thanArA vagere jIvo narakamAM zubha pudgalono AhAra kare che, e vicAra kahyo. ||10| (11) prazna :- vyaMtaro karatAM alpa RddhivALA koI bhavanapati devo hoya ke nahIM ? uttara :- koI hoya che. kAraNa ke zrIbhagavatIsUtramAM ane vRttimAM prathama zatakanA dvitIya uddesAmAM kahyuM che ke - asaMjJIono devomAM utpAda thAya to jaghanyathI bhavanavAsImAM ane utkRSTathI vANavyaMtaromAM thAya che. 158 - vizeSopaniSa8 ityAdivacanAd asurAdayo maharTikAH, 'paliovamamukkosaM vaMtariyANaMti, vacanAcca vyantarA alparddhikAH, tathApi ata eva vacanAd avasIyate / santi vyantarebhyaH sakAzAda alparddhayo bhavanapatayaH kecn| iti vyantarebhyo'pi kecana bhavanapatayo'lparddhaya iti vicAraH / / 61 / / nanu- vigrahagatikaraNe jIvAnAM kati samayAn yAvat anAhArakatvaM syAt ? ucyate- trisamayAn matAntare tu catu:samayAn anAhArakatvaM syAt / yaduktaM zrIbhagavatIsUtravRttI saptamazatake prathamoddezake tathAhi"teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM jAva, evaM vayAsI jIve NaM bhaMte ! kaM samayaM aNAhArae bhavati" goyamA ! paDhame samae siya AhArae siya annaahaare||1|| bitiyasamae siya AhArae siya -vizeSopaniSadra 'camarendranuM AyuSya eka sAgaropama ane balIndranuM AyuSya sAdhika sAgaropama hoya che? evA vacanothI bhale asuro vagere mahaddhika che. ane vyaMtaronuM utkRSTa AyuSya eka palyopama che, e vacanathI vyaMtaro a5ddhika che. Ama chatAM paNa bhagavatIsUtranA uparokta vacanathI ja jaNAya che ke keTalAka bhavanapati devo vyaMtaro karatA paNa alpa RddhivALA che. A rIte vyaMtaro karatA paNa keTalAka bhavanapati devo alA RddhivALA hoya che e vicAra kahyo. IIull (62) prazna :- vigrahagatimAM jIvo keTalA samaya sudhI anAhAraka hoya ? uttara :- traNa samaya sughI anAhAraka hoya, matAMtare to cAra samaya sudhI anAhAraka hoya. zrIbhagavatIsUtravRttimAM saptama zatakamAM prathama uddesAmAM A mujaba kahyuM che - 'te kALe te samaye yAvat zrIgautamasvAmie A mujaba kahyuM - bhagavaMta ! jIvo kayAM samaye anAhAraka hoya che ? gautama ! prathama samaye kathaMcit AhAraka hoya
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSazatam - annaahaare||2|| tatiya samae sia AhArae sia aNAhArae / / 3 / / cautthe samae niyamA aahaare|| kaM samayaM aNAhArae tti|| parabhavaM gacchan kasmin samaye'nAhArako bhavatIti praznaH / uttaraM tu yadA jIva RjugatyA utpAdasthAnaM gacchanti, tadA parabhavAyuSaH prathame eva samaye AhArako bhavati / yadA tu vigrahagatyA gacchati, tadA prathamasamaye vakro'nAhArako bhavati, utpattisthAnA'navAptI, tadA AhAraNIyapudgalAnAm abhAvAt, ata evAha- "paDhame samaye sia AhArae sia aNAhArae tti| tathA yadA ekena vakreNa dvAbhyAM samayAbhyAM utpadyate, tadA prathamasamaye'nAhArako, dvitIye tu AhArakaH / yadA tu vakradvayena tribhiH samayairutpadyate, tadA prathame dvitIye ca anaahaarkH| ityata Aha "bIya samae siya AhArae sia -vizeSopaniSadche, ane kathaMcit anAhAraka hoya che. bIjA samaye kathaMcit AhAraka hoya che, kathaMcit anAhAraka hoya che. trIjA samaye kathaMcit AhAraka hoya che, kathaMcit anAhAraka hoya che. cothA samaye to avazyapaNe AhAraka hoya che. vyAkhyA :- jIva parabhavamAM jatI vakhate kayAM samaye anAhAraka hoya che ? evo ahIM prazna che. teno uttara che ke - jIva jyAre jugatie utpattisthAne jAya che, tyAre parabhavanA AyuSyanA prathama ja samaye AhAraka hoya che. jyAre vigrahagatithI jAya che, tyAre prathama samaye vakragatimAM anAhAraka hoya che, kAraNa ke tyAre utpattisthAnanI prApti na thaI hovAthI AhAra karavA yogya pudgalo nathI. mATe ja kahyuM ke prathama samaye kathaMcit AhAraka hoya che, ane kathaMcita anAhAraka hoya che. tathA jyAre eka vakatAthI be samayamAM utpanna thAya che, tyAre prathama samaye anAhAraka hoya che, dvitIya samaye AhAraka hoya che. jyAre be vakathI traNa samaye utpanna thAya - vizeSopaniSa8 aNAhArae" ti / / 2 / / tathA yadA vakradvayena tribhiH samayairutpadyate, tadA Adye samayatraye anAhArakaH / caturthe tu niyamAd AhArakaH / iti kRtvA 'taie samae sia AhArae sia aNAhArae' ityuktam / vakratrayaM ca itthaM bhavati, nADyA bahirvidigvyavasthitasya sato yasya adholokAd Urdhvaloke utpAdo nADyA bahireva dizi bhavati, so'vazyam ekena samayena vizreNitaH samazreNiM pratipadyate, dvitIyena nADiM pravizati, tRtIyena UrdhvalokaM gacchati, caturthena lokanADIto nirgatya utpattisthAne utpdyte| iha ca Adye samayatraye vakratrayam avagantavyam / samazreNyaiva -vizeSopaniSad che, tyAre prathama ane dvitIya samayamAM anAhAraka hoya che. mATe ja kahe che ke dvitIya samaye kathaMcit AhAraka hoya che ane kathaMcit anAhAraka hoya che - jyAre be vakathI traNa samaye utpanna thAya, tyAre pahelA be samaye anAhAraka hoya che, ane tRtIya AhAraka hoya che. jyAre traNa vakathI cAra samayamAM utpanna thAya che, tyAre prathama traNa samayomAM anAhAraka hoya che. caturtha samaye to avazya AhAraka hoya che. mATe tRtIya samaye kathaMcit AhAraka ane kathaMcit anAhAraka hoya che, ema kahyuM. traNa vakra = vaLAMka A rIte thAya che - trasanADInI bahAra rahelo jIva vidizAmAM hoya, ane tyAre jeno utpAda apolokamAMthI urdhvalokamAM thAya, ane urdhvalokamAM paNa nADInI bahAranA bhAgamAM ja thAya. te avazya eka samayamAM vizreNImAMthI zreNImAM Ave che, arthAt vidizAmAMthI dizAmAM Ave che. dvitIya samaye trasanADImAM praveza kare che. tRtIya samaye urdhvalokamAM jAya che ane cothA samaye lokanADImAMthI nIkaLIne utpattisthAne utpanna thAya che. ahIM pahelA traNa samayamAM traNa vada-vaLAMka samajavA kAraNa ke samazreNIthI ja gamana kare che, trAMsu gamana nathI karato. mATe vaLAMko laIne ja
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000 vizeSazatakam gamanAt, anye tu AhuH- vakracatuSTayamapi smbhvti| yadA hi vidizo vidizi evotpadyate, tatra samayatrayaM prAgbad, caturthasamaye tu nADIto nirgatya samazreNi pratipadyate / paJcamena tu utpattisthAnaM prApnoti / tatra ca Adye samayacatuSTaye bakracatuSTayaM syAt, tatra anAhAraka iti / idaM sUtre na darzitam, prAyeNetthamanutpatteriti / evaM 'daMDao tti' amunA abhilApena caturvizati daNDako vAcyaH, tatra ca jIvapade ekendriyapadeSu ca pUrvoktabhAvanayA eva caturthe samaye niyamAd AhAraka iti vAcyam, zeSeSu padeSu tRtIyasamaye niyamAt AhAraka iti / tatra yo nArakAdivasaH traseSu evotpadyate, tasya nADyA bahistAd AgamanaM gamanaM nAstIti tRtIyasamaye niyamAd AhArakatvam, tathAhi- yo matsyAdi-rbharatasya pUrvabhAgAd airavatapazcimabhAgasya adho narake utpadyate, sa ekena samayena bharatasya pUrvabhAgAt pazcimaM bhAgaM yAti / dvitIyena tu bharataravatapazcimabhAgaM --vizeSopaniSad-- vivakSita sthAne pahoMce che. matAMtare to cAra vaLAMka paNa saMbhave che. jyAre vidizAmAMthI vidizAmAM ja utpanna thAya, tyAre traNa samaya to pUrvanI jema samajavuM. cothA samaye prasanADImAMthI nIkaLIne samazreNImAM Ave che ane pAMcamAM samaye vidizAmAM-vizreNImAM rahelA utpattisthAne pahoMce che. mATe pahelA cAra samayamAM cAra vaLAMka thAya, temAM anAhAraka hoya che. zrIbhagavatIsUtramAM A prakAra nathI kahyo. kAraNa ke prAyaH A rIte utpatti thatI nathI. A abhizApathI '24' prakAranA jIvono daMDaka samajI levo. temAM jIva (sAmAnya) pade ane ekendriyanA pade pUrvoktAnusAre - caturtha samaye avazya AhAraka hoya, evuM kahevuM. zeSa padomAM to tRtIya samaye avazya AhAraka hoya, ema kahevuM. temAM je nAraka vagere trasa hoya, ane trasamAM ja utpanna thAya te basanADInI bahAra viroghoSaniva* (?) tatastRtIyena narakam iti / atra ca AdyayoranAhArakaH, tRtIye tu sAdAra:, tava TarzatA "jIvA ya egidiyA ca cautthe samae sesA taie samae ttiA " ___tathA saGgrahaNisUtravRttyostvevam, tathAhi- parabhavaM gacchatAM jIvAnAM gatidvaidhA RjvI 1 vakrA 2 ca tatra RcI ekasamayA, samazreNivyavasthitatvena utpattidezasya Adyasamaye eva prApteH, vakrA tu bAhulyena utkarSatazcatu:samayAntA, kvacit kadAcit paJcamasamayAntA api, etacca anantarameva bhAvayiSyate / atha asminneva gatidvaye nizcayavyavahAranayAbhyAM -vizeSopaniSaAva-jA na kare, tethI te tRtIyasamaye avazya AhAraka hoya che. te A pramANe - je mAchalI vagere bhAratanA pUrvabhAgathI airAvatakSetranA pazcimabhAganI nIce narakamAM utpanna thAya che. te eka samayamAM bharatakSetranA pUrvabhAgathI pazcima bhAgamAM jAya che. dvitIya samaye airAvatanA pazcima bhAgamAM jAya che ane trIjA samaye narakamAM jAya che. temA Adya be samayamAM anAhAraka che ane tRtIyamAM AhAraka che. e ja darzAve che - jIvo (sAmAnyathI jIvonI vicAraNA karavAnI AgamazailI che) ane ekendriyo cothe samaye, zeSa trIjA samaye (avazya AhAraka hoya che.) tathA saMgrahaNIsUtra-vRttimAM A rIte kahyuM che - jIvo parabhavamAM jAya tyAre temanI gati be prakAre hoya che - Rju ane vaka. temAM jugati eka samayanI hoya che. kAraNa ke temAM utpattisthAna ane pote eka ja zreNimAM hovAthI pahelA ja samaye utpattisthAne pahoMcI jAya che. vaka to bAhulyathI utkRSTathI cAra samayavALI hoya che. ane kyAMka kyAreka pAMca samayanI paNa hoya che. e have tarata samajAvAze. have A ja be gatimAM nizcayanaya ane vyavahAranayathI
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSazatam - parabhavAyurudayaM 1 parabhavAhAraM 2 ca cintayannAha "ujjugaipaDhamasamae pArabhaviaM AuyaM thaahaaro| vakkAi bIyasamaye parabhaviAuM udayamei / / 60 // " vyAkhyA- Rjugatau prathamasamaye eva pArabhavikam Ayurudayam Agacchati, prathamasamaye eva prbhvaahaarH| tathAhi- nizcayanayena parabhavaprathamasamaye eva pUrvazarIrazATo, yasminneva samaye sarvAtmanA pUrvazarIratyAgaH, tasminneva gatirevaM ca tasminneva Adyasamaye parabhavAyurudayaH / RjugatyA ca Aghasamaye eva janturutpattidezam AsAdayati, tadgatAMzca svazarIrayogyAn pudgalAn Adatte, tataH siddhaH prathamasamaye eva parabhavAhAro'pi, yadyapi ca vakragatAvapi nizcayanayAd uktanItyA prathamasamaye eva parabhavAyurudayaH, tamantareNa sarvAtmanA pUrvazarIratyAgAsambhavato 'vizeSopaniSad parabhavanA AyuSyano udaya ane parabhavasaMbaMdhI AhAra, A beno vicAra kare che - RjugatinA prathama samaye parabhavanuM AyuSya ane AhAra. vakragatimAM dvitIya samaye parabhavanA AyuSyano udaya thAya che. vyAkhyA :- RjugatimAM prathama samaye ja parabhavanA AyuSyano udaya thAya che. prathama samaye ja parabhavasaMbaMdhI AhAra paNa le che. te A pramANe - nizcayanayathI parabhavanA prathama samaye ja pUrvazarIra chUTI jAya che. je samaye sarvAtmanA pUrvazarIrano tyAga kare che, te ja samaye parabhavanA utpattisthAna tarapha gati thAya che, ane te ja prathama samayamAM parabhavanA AyuSyano udaya thAya che. RjugatithI prathama samaye ja jIva utpattisthAne pahoMce che. tyAM rahelA potAnA zarIrane prAyogya pagalonuM grahaNa kare che. tenAthI parabhavano AhAra paNa prathama samaye ja thAya che, evuM siddha thAya che. jo ke vakragatimAM paNa nizcayanayathI prathama samaye ja parabhavanA AyuSyano udaya thAya che. 164 - vizeSopaniSad8 gaterabhAvAt, tathApi kecit paristhUlavyavahAranayAzritAH, vakragatI dvitIyasamaye eva parabhavAyurudetIti pratipannAH, tatastanmatena Aha 'vakkAi' ityAdi vakrAyAM gato dvitIyasamaye pArabhavikam Ayurudayam eti / / 1 / / ayam abhiprAya:- yaH kila prAgbhavAntyasamaye eva vakrA gatiH pratipattumArabdhA, tatpariNAmAbhimukhatvAt, tataH so'pi samayo vakragatisambandhI drssttvyH| dvitIye ca samaye parabhavAyurudayaH, iti siddhaM vakragatI prAgbhavAntyasamayApekSayA dvitIyasamaye parabhavAyurudetIti / asyAM ca vakragatI sthito janturekena dvAbhyAM tribhizcaturbhirvA vakrarutpattidezam AsAdayati, tatraikavakrAyAM gato samayadvaye'pi niyamAd AhArakaH, tathAhi- Adyasamaye pUrvazarIramokSaH, tasmiMzca samaye taccharIrayogyAH kecit pudgalA jIvayogAt lomAhArataH sambandham AyAnti, AdArikavakriyAhArakapudgagalA''dAnaM ca AhArasa, tataH -vizeSopaniSadkAraNa ke tenA vinA sarvAtmanA pUrvazarIrano tyAga saMbhavita nathI, mATe utpattisthAna prati gati ja na kare, chatAM paNa vakragatimAM dvitIya samaye ja parabhavanA AyuSyano udaya thAya che. je samaye zarIra choDe che, e choDavAnI kriyA to te zarIra sAthe saMbaMdha hoya to ja ghaTe, mATe prathama samaye to pUrvabhavanA AyuSyano ja udaya hoya che. evuM atyaMta sthUla evA vyavahAra nayane AzrIne keTalAka mAne che. mATe temanA mate kahyuM ke - vakragatimAM dvitIya samaye parabhavanA AyuSyano udaya thAya che. ahIM Avo abhiprAya che, ke pUrvabhavanA chellA samaye vaka gati karavAnI zarUAta karI hoya che, kAraNa ke jIva tenA pariNAmane abhimukha che, tethI te samaya paNa vakragatisaMbadhI che, evuM samajavuM joIe, bIjA samaye parabhavanA AyuSyano udaya thAya che. A rIte siddha thayuM ke vakragatimAM pUrvabhavanA chellA samayanI apekSAe bIjA samaye parabhavanA AyuSyano
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 vizeSazatakam AhArakaH, dvitIye ca samaye utpattideze tadbhavayogyapudgalAdAnAd AhArakaH / / 1 / / dvivakrAyAM trayaH samayAH, tatra Adye, antye, ca prAgvad AhArako madhye tu anAhArakaH / / 2 / / trivakrAyAM catvAraH samayAH, tathAhi trasanADyA bahiradhastanabhAgAd Urdhvam, uparitanabhAgAd adho vA samutpadyamAno janturvidizo dizi yadA utpadyate, tadA ekena samayena vidizo dizi yAti, dvitIyena trasanADyAM pravizati, tRtIyena uparyyadho vA yAti caturthena bahirutpadyate, dizo vidizi utpAde tu samaye sADyAM pravizati dvitIye uparyyadho vA yAti, tRtIye bahirgacchati, caturthe vidizi utpadyate, tatra AdyantayoH prAgvad AhArako madhyamayostu anAhArakaH, caturthavakrAyAM paJca samayAH, te ca trasanADyA bahireva vidizo vidizi utpAde prAgvad bhAvanIyAH / atrApi AdyantayorAhArakaH, triSu tu anAhArakaH / etadevAha- vizeSopaniSa6 udaya thAya che. A vakragatimAM rahelo jIva eka, be traNa ke cAra vaLAMkothI utpattisthAne pahoMce che. temAM eka vaLAMkavALI gatimAM baMne samaye avazya AhAraka hoya che. te A pramANe - pahelA samaye pUrvazarIrano tyAga kare che, te samaye te zarIrane prAyogya keTalAMka pudgalo jIvanA yogathI lomAhAra dvArA saMbaMdha pAme che. audArika-vaikriya-AhAraka pudgalonuM grahaNa te AhAra che. mATe te samaye jIva AhAraka che. bIjA samaye utpattidezamAM te bhavane prAyogya pudgalone grahaNa kare che, mATe AhAra che. // 1 // 165 be vaLAMkavALI gatimAM traNa samaya hoya che. temAM prathama ane aMtima samaye pUrvAnusAre AhAraka che. (eka vaLAMkavALI gatimAM je rIte baMne samaye AhAraka hoya che, tema prastutamAM paNa samajavuM.) vaccenA samaye anAhAraka hoya che. ArA vizeSopaniSad 90 "iga-du-ti-cau-vakkAsuM dugAi samaesu parabhavAhAro / dugavakkAIsu samayA iga-do tinni ya aNAhAro / / 61 / / " vyAkhyA - ekadvitricaturvakrAsu vakragatiSu dvitIyAdiSu samayeSu parabhavAhAraH, tadyathA- ekavakrAyAM dvitIye, dvivakrAyAM tRtIye, trivakrAyAM caturthe caturvakrAyAM paJcame samaye parabhavAhAraH / tatra ekavakrAyAm uktanItyA samayadvaye'pi AhAraH, dvivakrAdiSu tu vakragatiSu kramAd eko dvau trayazca samayA anAhArAH / na vidyate AhAra eSu iti yadvA ekaM dvau trIn samayAn jIvA anAhArAH, etad gAthArthazca prAgeva bhAvitaH, tadevaM cintito nizcayataH RjugatyAm, vyavahArastu vakragatyAM parabhavAyurAhArI, yadi punarvakragatI api nizcayatastI cintyete, tadA asyAmapi Adyasamaye eva parabhavAyurudayaH tathAhi yadyapi prAgbhavAntyasamaye vakragatipratipatti (tte ? ) rabhimukho jantuH, tathApi praagbhv-vizeSopaniSad traNa vaLAMkavALI gatimAM cAra samaya thAya che. (pUrvoktAnusAre samajavuM) temAM prathama ane aMtima samaye pahelAnI jema AhAraka che. parayenA ne samaye anAhAra che. // 3 // 166 cAra vaLAMkavALI gatimAM pAMca samaya thAya che. te sanADInI bahAra ja vidizAmAMthI vidizAmAM utpanna thAya tyAre pUrvanI jema samajavAM. temAM paNa pahelA ane chellA samaye AhAraka che. vaccenA traNa samaye anAhAraka che. e ja kahe che- (uparoktAnusAre samajI levuM.) A rIte nizcayanayathI RjugatimAM AhAra hoya che, teno vicAra karyo. vyavahAranayathI to vakragatimAM parabhavanuM AyuSya ane AhAra hoya che. jo vakragatimAM nizcayathI temano vicAra karIe, to temAM paNa prathama samaye ja parabhavanA AyuSyano udaya thAya che. te A pramANe, jo ke pUrvabhavanA chellA samaye jIva vakragatinI prAptine abhimukha hoya che, to paNa pUrvabhavasaMbaMdhI saMghAta ane parizATa te
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 vizeSazatakam 167 sambandhinoH saGghAtaparizATyostatra bhAvAt prAgbhavasambandhe vA'sau samaya:, tadanantarasamaye tu prAgbhavasambandhinaH zarIrasya sarvathA zATa:, tathA cAgamaH parabhavapaDhame sADo tti' tatazca a (na) ntarasamaye parabhavAyurudetIti siddhaH Rjugativakragatau api Adyasamaye eva parabhavAyurudayaH / AhArastu ekavakrAyAM gatI dvitIye samaye tasminneva utpattidezAvApteH, prathamasamayastu anAhArastatra sarvAtmanA pUrvazarIratyAgAd utpattidezasya ca aprApteH / evaM dvivakrAyAM tRtIye, trivakrAyAM caturthe, caturvakrAyAM ca paJcame samaye AhAraH / tataH sthitam idam - utkarSeNa vyavahArastatra yo nizcayatastu catvAraH samayAH, anAhArA iti, prabhUtaM -vizeSopaniSad samaye hoya che, mATe te samaya pUrvabhavasaMbaMdhI che. tenA pachInA samaye to pUrvabhavasaMbaMdhI zarIrano sarvathA tyAga thAya che. AgamamAM paNa kahyuM che - parabhavanA prathama samaye parizATa thAya che. mATe tenI pachInA samaye parabhavanA AyuSyano udaya thAya che. mATe RjugatimAM ane vakragatimAM prathama samaye ja parabhavanA AyuSyano udaya thAya che, mevaM siddha thayuM. eka vaLAMkavALI gatimAM dvitIya samaye AhAra le che. kAraNa ke te ja samaye utpattisthAne pahoMce che. prathama samaye anAhAraka hoya che, kAraNa ke e samaye pUrvazarIra to sarvathA choDI dIdhuM che. ane utpattisthAne pahoMcyo nathI. ema be vaLAMkavALI gatimAM tRtIya samaye AhAra hoya che. traNa vaLAMkavALI gatimAM cothA samaye AhAra hoya che. cAra vaLAMkavALI gatimAM pAMcamA samaye AhAra hoya che. mATe siddha thayuM ke utkRSTathI vyavahAra temAM je nizcayathI to cAra samaya anAhAraka hoya che (?) ahIM ghaNuM kahevA jevuM che. paNa maMdamati jIvone kyAMka vyAmoha na thaI jAya, e bhayathI kahetA nathI. 168 vizeSopaniSad ca atra vAcyam, tacca mandamativyAmohabhayAt nAbhidhIyate / tathA zrIpravacanasAroddhArasUtravRttyorapi, triMzaduttaradvizatatamadvAre'pi evam"viggahagaimAvannA kevaliNo samuhayA ajogI y|| siddhA ya aNAhArA sesA AhAragA jIvA / / / 2733 / / " vyAkhyA- vigrahagatirbhavAntare vizreNyAgamanam, tAm ApannAH prAptAH sarve'pi jIvAH, tathA kevalinaH samuddhatAH kRtasamudghAtAH tathA ayoginaH zailezyavasthA, tathA siddhAH kSINakarmASTakAH sarve'pi ete'nAhArAH, etadvyatiriktAH zeSA sarve'pi AhArakAH / iha parabhavagacchatAM jantUnAM gatirdvadhA, Rjugatirvigrahagatizca tatra yadA jIvasya maraNasthAnAd utpattisthAnaM samazreNyAM prAJjalam eva bhavati, tadA RjugatiH, sA ca ekasamayA samazreNivyavasthitatvena utpattidezasya Adyasamaye eva prApterniyamAt AhArakazca asyAM heyagrAhyazarIramokSagrahaNAntarAlAbhAvena AhArAvyavacchedAt, yadA tu maraNasthAnAd utpattisthAnaM vakraM bhavati, tadA vigrahagatiH, vakrazreNyantarArambharUpeNa vigraheNa upalakSitA gatirvigrahagatiH, iti kRtvA tatra vigrahagatyApannA utkarSatastrIn samayAn yAvad anAhArakAH / tathAhi asyAM vakragatI sthito janturekena dvAbhyAM tribhizcaturbhirvA vakrairutpattidezam AyAti / tatra ekavakrAyAM dvau -vizeSopaniSad A ja rIte zrIpravacanasAroddhArasUtra-vRttimAM paNa 230 mAM dvAramAM paNa kahyuM che - vigrahagatine pAmelA, samudghAtanI avasthAmAM rahelA kevaLIo, ayogI ane siddho anAhAraka che, zeSa jIvo AhAra che. vyAkhyA - vigrahagati eTale bhavAntara tarapha jatAM vizreNImAM Agamana, tene pAmelA sarva jIvo, tathA samudghAtanI avasthAmAM 1. antarAlarUpeNa /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000vizeSazatakam - samayau tayozca niyamAd AhArakaH / tathAhi- Adyasamaye pUrvazarIramokSaH, tasmiMzca samaye taccharIrayogyAH kecit pudgalA jIvayogyA lomAhArataH sambandham AyAnti audArikavakriyA''hAraka pudgalAdInAM ca AhAra:, tatra Adyasamaye AhArakaH, dvitIye ca samaye utpattideze tadbhavayogyazarIrapudgalAdAnAd AhArakaH, dvivakrAyAM gato trayaH samayAH, Adye antye ca prAgvad AhArako, madhyame tu anAhArakaH, trivakrAyAM gatau catvAraH samayAH, te caivam- sanADyA bahiradhastanabhAgAd Urdhvam, uparitanabhAgAd adho vA, jAyamAno jantu-vidizo dizi, dizo vA vidizi yadA utpadyate, tadA ekena samayena vidizo dizi yAti, dvitIyena trasanADI pravizati, tRtIyena uparyadho vA yAti, caturthena bahirutpadyate, dizo vidizi utpAde tu prathame trasanADI pravizati, dvitIye upaya'dho vA yAti, tRtIye bhirgcchti| caturthe vidizi utpadyate, anAdyantayoH prAgvad AhArakaH, madhyamayostu anAhArakA, caturvakrAyAM ca paJca samayAste ca trasanADyA bahireva vidizo vidizi utpAde prAgvad bhaavniiyaaH| atrApi AdyantayoH AhArakA, triSu tu anAharaka iti| atra zrIbhagavatyAM saGgrahaNisUtra-pravacanasArodArayozca vigrahagatisatko'nAhArakasamayAna Azritya yaH ko'pi parasparavizeSo'sti, sa AlApakArthavicAraNena svayaM jJAtavyaH kuzAgrIyamatibhiH / punarvistarArthastvayam-trasanADIstho jIvo mRtvA bakragatyA narakasya pazcimadizi samutpadyamAno manuSyalokasya pUrvadizaH sakAzAd adha RjugatyA ekasamayena narakasya pUrvadizi yaati| tatastiryaggatiM kRtvA dvitIyasamayena narakasya pazcimadizi gatvA utpadyate / eSA dvisAmayikavigrahagatiH / yadA trasanADImadhye manuSyalokasya IzAnavidizaH sakAzAd ekena samayena RjugatyA adho loke IzAnavidizi samAyAti, tato dvitIyasamayena tiryaggatvA, 170 -vizeSopaniSad000 tRtIyasamayena vAyavyavidizi utpadyate / eSA trisAmayikavigrahagatiH / yadA trasanADIbAhye Agneyavidizistho jIvastrasanADIbAhye pazcimadigbhAge utpadyate, tadA ctu:saamyikvigrhgtiH| tathAhi-RjugatyA ekena samayena adho'dhaH pUrvadizi yAti, dvitIyena samayena tiryaggatyA trasanADImadhye yAti, tRtIyena samayena tata UrdhvaM yAti, caturthasamayena trasanADIto bahiH pazcimadizi gatvA utpadyate / eSA catu:sAmayikI vigrahagatiH / atha yadA trasanADIbAhye Agneyavidizistho jIvastrasanADIbahinaiRtyAM vidizi gatvA utpadyate tadA paJcasAmayikavigrahagatiH / tathAhi- ekena samayena AgneyavidizaH sakAzAt trasanADIbAhye eva IzAnavidizi yAti, tato dvitIyasamayena trasanADImadhye tiryag yAti, tRtIyena tataH Urdhva yAti, caturthena tatastrasanADIbAhye pazcimadizi yAti, paJcamena samayena tata Urdhva gatvA naiRte vidizi utpadyate / eSA paJcasAmayikI vigrhgtiH| ayamarthaH tAvad yantrakAd avseyH| taccedam A0 A03 dakSiNa dakSiNadizi | naiR0 pU0 Urdhvaloka | pazci0 uttaradizi bAya0 dakSiNa ne0 tiryag uttara bAya0 A0 dakSiNa | nai pU01 adho0 2 pazcima I0 1 uttara 2 bAya0 idaM dvi-trisaamaayikvigrhgti-yntrkm| | A0 ____ dakSiNa | naiRta Urdhvaloka | pazcima uttarA vAyavya naiRta tiryag 4 pazcima 2 uttarA vAyavya | A0 agho0 pazcima uttarA idaM catu:sAmAyikavigrahagati-yantram / dakSiNa naiRta | pU0 bAyavya
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000vizeSazatakam vizeSapaniSa## parabhava jatAM ekavakA Adi gatinuM yaMtra Rju gati ekavakrAgati kivakrAgati trivajAgati caturvakAgati
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ A0| 172 -vizeSopaniSa000 / dakSiNa | ne0 5 3 Uce 4 pazci0 2 uttarA | vA0 A0 3 dakSiNa | ne05 | 2pU0 tiryag pazci0 4 2 uttarA | vA0 A0 3 dakSiNA | netrA05 | pU0 2 adho pazci0 4 | 1I0 2 uttarA | bA0 idaM paJcasAmayikavigrahagatiyantrakam / iti vigrahagativicAre samayatrayaM catuSTayaM vA jIvAnAmanAhArakatvam / / 2 / / nanu- kalyANamandirastotrakArakasya siddhasenadivAkarasya ko gacchA ? ucyate, vidyAdharagacchaH / yaduktaM siMhAsanadvAtriMzikAyAM dvitIyapatre, tathAhianyadA zrIvidyAdharagacche SaTtriMzallakSakanyakubjAdhipati- zrImaruNDarAjaprati vizeSopaniSad - rahelA kevaLIo, tathA zaileSImAM sthita AyogIo ane jemanA ATha karmono kSaya thayo che, evA siddho. A sarve anAhAraka che. temanA sivAyanA badhAM ya jIvo AhAraka che. (zeSa pUrvoktAnusAre samA .) A rIte vigrahagatinA vicAramAM traNa samaya ke cAra samaya sudhI jIvo anAhAraka hoya che, te vicAra kahyo. IIkarA. (13) prazna :-ityAristosanA 5 shriisiddhsenhivaarsUrino gaccha kayo ? uttara :- vighAgharagaccha. siMhAsanadvAciMzikAnA dvitIya patramAM kahyuM che - te A pramANe - eka vAra zrIvidhAdharagacchamAM zrIvRddhavAdIsUri 000 vizeSazatakam - . 173 bodhakazrIpAdaliptasUrisantAne zrIskandilAcAryaziSyazrIvRddhavAdisUriH, tacchiSyazrIsiddhasenadivAkaraH zrIsarvajJaputra ityAkhyayA prsiddhH| iti zrIsiddhasenadivAkaragacchaH / / 63 / / nanu- laukikAnIva lokottare jinazAsane'pi mAsAdInAM nAmAni abhUvan ? kiM vA bhinnAni ? ucyate, bhinnAnyeva / yaduktaM jyotiSkaraNDake, tathAhi- lokottarANi amUni, tadyathA- prathamaH zrAvaNo'bhinandanaH, dvitIyaH pratiSThA, tRtIyo vijayaH, caturthaH prativardhanaH, paJcamaH zreyAn, SaSThaH zivaH, saptamaH ziziraH, aSTamo hemavAn, navamo vasantaH, dazamaH kusumasambhavaH, ekAdazo nidAghaH, dvAdazo vananirohaH / divasAnAM krameNa amUni nAmAni, tadyathA- prathamaH pUrvAGgaH, dvitIyaH siddhisenaH, tRtIyo manohara, caturtho yazobhadraH paJcamo yazodharaH, SaSThaH sarvakAmasamRddhaH, -vishessopnissdthaI gayAM. jeo 36 lAkha kanyakujanA adhipati zrImaruMDarAjAnA pratibodhaka evA zrI pAdalitisUrinI paraMparAmAM thayA hatAM tathA jeo zrI skaMdilAcAryanA ziSya hatAM. temanA ziSya zrIsiddhasenadivAkara 'zrIsarvajJaputra' evA nAme prasiddha hatAM. A rIte zrIsiddhasenahivaarsuurino ga7 5o. ||93|| (64) prazna :- mahinAo vagerenA nAma jevA laukika jagatamAM cha, tavai raisotara ninazAsanamA cha ? tanAthI mina cha ? uttara :- bhinna ja che. kAraNa ke jyotiSakaraMDakamAM kahyuM che - lokottara A mujaba che - prathama zrAvaNa abhinaMdana, bIjo pratiSTha, trIjo vijaya, cotho prativardhana, pAMcamo zreyAna, chaTho ziva, sAtamo zizira, AThamo hemavAna, navamo vasaMta, dazamo kusumasaMbhava, agiyAramo nidAgha, bAramo vananiroha. divasonA nAma kramazaH A mujaba che - pahelo pUrvAga, bIjo siddhisena, trIjo manohara, cotho yazobhadra, pAMcamo yazodhara, chaThTho
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 - vizeSa niva saptamaH indramUrdhAbhiSiktA, aSTamaH saumanasaH, navamo dhanaJjayA, dazamo'rthasiddhaH, ekAdazo'bhijAtaH, dvAdazo'tyazanaH, trayodazaH zataJjayaH, caturdazo'gnivezmA, paJcadaza upazamaH / rAtrINAM krameNa amUni nAmAni, tadyathA-prathamA uttarAmA, dvitIyA sunakSatrA, tRtIyA elApatyA, caturthI yazodharA, paJcamI saumanasA, SaSThI zrIsambhUtA, saptamI vijayA, aSTamI vaijayantI, navamI jayantI, dazamI aparAjitA, ekAdazI icchA, dvAdazI samAhArA, trayodazI tejA, caturdazI atitejA, paJcadazI devAnandA tiA ti mAsAvani nottarana nAmanA 64 | nanu- anAdikAlAd jantuH samyaktvaM labhate, tadA kiM kSAyopazamikaM samyaktvaM prathamato labhate ? kiM vA aupazamikasamyaktvam ? ucyate, ativizuddho jIvaH kSAyopazamikam, mandavizuddhastu aupazamikam / yaduktaM zrIbRhatkalpe, tathAhi -vizeSopaniSadra sarvakAmasamRddha, sAtamo IndramUrdhAbhiSikta, AThamo saumanasa, navamo dhanaMjaya, dazamo arthasiddha, agiyAramo abhijAta, bAramo atyazana, teramo zataMjaya, caudamo agnivem, paMdamo upazama. rAtrionA nAma kramazaH A mujaba che - prathama uttarAmAM, bIjI sunakSatrA, trIjI elApatyA, cothI yazodharA, pAMcamI saumanasA, chaThThI zrIsaMbhUtA, sAtamI vijayA, AThamI vaijayatI, navamI jayantI, dazamI aparAjitA, agiyAramI IcchA, bAramI samAhArA, teramI tejA, caudamI atitejA ane paMdaramI devAnaMdA. A rIte mAsa vagerenA lokotara nAmo kahyA. ll14. (15) prazna :- jIva anAdikALamAM pahelIvAra samyakatva meLave che, te zuM kSAyopathamika samyakatva meLave che ? ke pachI aupathamika samyakta meLave che ? uttara :- ativizuddha jIva kSAyopathamika meLave che. maMdavizuddha 000 vizeSazatakam "iyamatra bhAvanA- dvividhastatprathamatayA samyagdarzanapratipattA- ativizuddho mandavizuddhazca / tatra yo'tivizuddhaH so'pUrvakaraNamArUDho mithyAtvaM puJjIkaroti, kRtvA ca anivRttikaraNe praviSTaH tatprathamikatayA kSAyopazamikaM samyagdarzanamAsAdayati, samyaktvaM pujodayAd, (?) yastu mandavizuddhaH so'pUrvakaraNamapi ArUDhastIvrAdhyavasAyAbhAvAd na mithyAtvaM tripuJjIkartumalam, tato'nivRttikaraNamupagato'ntarakaraNaM kRtvA tatra praviSTaH tatprathamatayA aupazamikasamyagdarzanamanubhavati, antarakaraNaM ca antarmuhUrtapramANam, etasya vA kSaye anyeSAM pudgalAnAmabhAvato mithyAtvameti / iti prathamato jIvaH kSAyopazamikasamyaktvam, ApazamikasamyaktvaM vA namaste tti vivAra: dubaT -vizeSopaniSad - jIva aupathamika meLave che. zrIbRhatkAmAM kahyuM che - ahIM A rIte bhAvanA che. sau prathama vAra samyagdarzananI prApti karato hoya, tevo jIva be prakAre che. ativizuddha ane maMdavizuddha. temAM je ativizuddha hoya, te apUrvakaraNa para ArUDha thaIne mithyAtvanA traNa pUMja kare che. pachI anivRttikaraNamAM praveza kare che. ane sau prathama kSAyopathamika samyaktane prApta kare che. je maMdavizuddha hoya, te apUrvakaraNamAM ArUDha thAya che, paNa tenA tIva adhyavasAya na hovAthI, te mithyAtvanA traNa pUMja karavA samartha thato nathI. mATe te anivRttikaraNane pAmIne aMtarakaraNa kare che. temAM praveza karIne sau prathama aupathamika samyagdarzanane anubhave che. aMtarakaraNa aMtarmuhUrta pramANa hoya che. athavA to teno kSaya thAya tyAre anya pudgalono abhAva hovAthI mithyAtva pAme che. A rIte sau prathama jIva kSAyopathamika samyakatva ke aupathamika samyakta pAme che, te vicAra kahyo. IIupA
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 176 - viroSona nanu- samyagdarzana-jJAnayoH kaH prativizeSaH ? ucyate, prakaTaM bhedo'sti yaduktam- zrIbRhatkalpe, "daMsaNamoggahaIhA nANamavAo dhAraNA jaha u| taha tattaruI samma roijjai jeNaM taM nANaM / / " yathA tulyAvabodhe darzana-jJAnayorbheda:-avagrahaH, IhA darzanam, saamaanyaavbodhaatmktvaat| apAya: dhAraNA ca, jJAnaM vizeSAvabodharUpatvAt / yastattvAvagamaH sa jJAnam, yA tu avagateSu tattveSu ruciH paramA zraddhA AtmanaH pariNAmavizeSarUpA sA samyagdarzanam, yena tad jJAnaM rocyate- rucyAtmakaM kriyate / iti jJAna-darzanayorbhedaH / / 66 / / nanu- strIvedaH kiyantaM kAlaM tiSThati ? ucyate, atra arthe paJca AdezAH santi zrIprajJApanAyAma assttaadshpde| tathAhi -vizeSopaniSa (66) prazna :- samyagdarzana ane samyajJAna e bemAM zuM bheda che ? uttara :- temAM pragaTa ja bheda che. zrIbRhatkAmAM kahyuM che - jema avagraha, IhA darzana che, apAya, dhAraNA jJAna che, tema tatparuci samyakatva che. ane tattvanI ruci jenAthI thAya che, te jJAna che. - jema avabodha tulya hovA chatAM paNa darzana ane jJAnano bheda che, avagraha-IhA darzana che, kAraNa ke te sAmAnya avabodharUpa che. apAya-dhAraNA jJAna che, kAraNa ke e vizeSa avabodharUpa che. je tatvano bodha e jJAna che. jANelA tattvomAM je ruci = parama zraddhA, ke je AtmAnA pariNAmavizeSarUpa che, te samyagdarzana che, jenA vaDe te jJAna rucisvarUpa karAya che. A rIte jJAna-darzanano bheda kahyo. (67) prazna :- strIveda keTalo kALa rahe che ? 000 vizeSazatakam "itthivee NaM bhaMte ! 'itthivedi' tti kAlao kevaciraM hoti ? goyamA ! egeNaM AdeseNaM jahanneNaM egaM samayaM, ukkoseNaM dasuttaraM paliovamasayaM (110) puvkoddipuhuttmbbhhiaN| egeNaM AeseNaM jahanneNaM eggaM samayaM, ukkoseNaM aTThArasa paliovamAI puvkoddiputtmbhhiaaii| egeNaM AeseNaM jahanneNaM egaM samayaM, ukkoseNaM cauddasapaliovamAI puvvkoddipuhuttmbbhhiaaii| egeNaM AeseNaM jahanneNaM egaM samayaM, ukkoseNaM paliovamasayaM (100) puvkoddipuhuttmbbhhiaN| egeNaM AeseNaM jahanneNaM egaM samayaM, ukkoseNaM paliovamapuhuttaM puvvkoddipuhuttmbbhhiaN| purisavee -vizeSopaniSad uttara :- A arthamAM zrIpajJApanAsUtranA 18 mA padamAM pAMca Adeza kahyA che. te A pramANe che - he bhagavaMta ! prIveda trIvedarUpe keTalo kALa rahe che ? gautama ! eka AdezathI jaghanyathI eka samaya, utkRSTathI 110 palyopama + pUrvakoTi pRthakatva. eka AdezathI jaghanyathI eka samaya, utkRSTathI 18 palyopama + pUrvakoTi pRthatva. eka AdezathI jaghanyathI eka samaya utkRSTathI 14 palyopama + pUrvakoTi pRthakve. eka AdezathI jaghanyathI eka samaya utkRSTathI 100 palyopama + pUrvakoTi pRtha. eka AdezathI jaghanyathI eka samaya utkRSTathI palyopama pRthakva + pUrvakoTi pRthakve. Adeza jaghanyathI utkRSTathI 1 samaya 110 palyopama + pUrvokoTi pRthakve. ( 1 samaya 18 palyopama + pUrvokoTi pRthakve.
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 * - viroSone je aMte "risara' tti vara naM da ? jovA ! jahanneNaM egaM samayaM, ukkoseNaM sAgarovamasayapuhuttaM saairegN| napuMsagavee NaM bhaMte ! napuMsagavedi' tti kevaciraM kAlaM hoi ? goyamA ! jahanneNaM egaM samayaM, ukkoseNaM vnnpphikaalo|" ___ vyAkhyA- strIvedaviSaye paJca AdezAH, tAn anukrameNa nirUpayati'egeNaM AdeseNaM' ityaadi| tatra sarvatrApi jaghanyataH samayamAtrabhAvanA iyam- kAcid yuvatiH upazamazreNyA vedatrayopazamanena avedakatvamanubhUya tataH zreNeH pratipatantI strIvedodayam ekasamayam anubhUya dvitIyasamaye kAlaM kRtvA deveSu utpdyte| tatra ca tasyAH puMstvameva, na strItvam / tata eva jaghanyataH samayamAtraM striivedH| utkarSacintAyAmiyaM prathamAdezabhAvanA- kazcid jantu rISu, tirazcISu vA pUrvakoTyAyuSkAsu madhye paJcaSAn bhavAn anubhUya IzAne kalpe paJcapaJcAzatpalyopamapramANotkRSTasthitiSu aparigRhItAsu devISu madhye devItvena utpannaH, - vizeSopaniSad 1 samaya 14 palyopama + pUrvokoTi pRthakve. 4 1 samaya 100 palyopama + pUrvokoTi pRthakve. 1 samaya palyopama pRthakva + pUrvokoTi pRthakve. - he bhagavaMta ! puruSaveda puruSavedarUpe keTalo kALa rahe che ? gautama ! jaghanyathI eka samaya ane utkRSTathI sAdhika sAgaropamazatapRthakta (sAdhika 200 thI 900 sAgaropama). he bhagavaMta ! napuMsaka veda napuMsakavedarUpe keTalo kALa rahe che ? gautama ! jaghanyathI eka samaya ane utkRSTathI vanaspatikALa. vyAkhyA :- prIveda viSayamAM pAMca Adeza che. tenuM anukrame nirUpaNa kare che - eka AdezathI ItyAdi... temAM sarvatra jaghanyathI eka samaya kahyo che. temAM bhAvanA A mujaba che - koI yuvatI upazamazreNImAM traNa vedano upazama karavA dvArA AvedIpaNAno anubhava 000 vizeSazatakam tataH svAyu:kSaye cyutvA bhUyo'pi nArISu, tirazcISu vA pUrvakoTyAyuSkAsu madhye strItvena utpannaH, tato bhUyo'pi dvitIyavAram IzAne devaloke paJcapaJcAzatpalyopamapramANotkRSTAyuSkAsu aparigRhItadevISu madhye devItvena utpannaH, tataH paramavazyaM vedAntaramavagacchati, evaM dazottaraM palyopamazataM pUrvakoTipRthaktvAbhyadhikaM praapyte| atra para Aha-nanu yadi devakuruuttarakurvAdiSu palyopamatrayasthitikAsu strISu madhye samutpadyate, tato'dhikA'pi strIvedasthitirabApyate, tataH kim iti etAvatI eva upadiSTA ? tad ayuktam, abhiprAyA'parijJAnAt / tathAhi-iha tAvad vizeSopaniSad - karIne pachI zreNIthI patana pAme tyAre eka samaya mATe prIvedano anubhava karIne bIjA samaye kALa karIne deva thAya, tyAM te puruSa ja hoya che, strI nahIM. arthAt e deva ja hoya, devI nahIM. A rIte jaghanyathI eka samaya TIveda hoya che. utkRSTa vicAramAM prathamAdezanI bhAvanA A mujaba che. koI jIva nArI ke tiryaMca-ruzrI tarIke pUrvakoTI AyuSyavALA pAMca-cha bhavone anubhavIne IzAna devalokamAM papa palyopama pramANa utkRSTa sthitivALI aparigRhIta devI tarIke utpanna thAya. pachI potAnA AyuSyanA kSaye cyavIne pharIthI pUrvakoTi AyuSyavALI nArI ke tiryaya strI tarIke utpanna thAya. pachI bIjI vAra IzAna devalokamAM papa palyopama pramANa utkRSTa AyuSyavALI aparigRhIta devI tarIke utpanna thAya che. tenA pachI avazya bIjo veda pAme che. A rIte pUrvakoTipRthakvesahita 110 palyopama sudhI prIveda rahe che. zaMkA :- jo te devaku-uttarakuru vageremAM traNa palyopamanI sthitivALI devI tarIke utpanna thAya, to tenAthI paNa vadhu strIvedanI sthiti prApta thaI zake che. to pachI ATalI ja sthiti kema kahI ? samAdhAna :- AvI zaMkA ucita nathI. kAraNa ke tame abhiprAya jANyo nathI. devI avIne asaMkhyavarSanA AyuSyavALI strI tarIke
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28e - vizeSona ) devIbhyA cyutvA asaGkhyeyavarSAyuSkAsu strISu madhye notpadyate, devayone: cyutAnAm asaGkhyeyavarSAyuSkeSu madhye utpaadprtissedhaat| nA'pi asaGkhyeyavarSA''yuSkA satI yoSit utkRSTAyuSkAsu devISu madhye jaayte| yata uktaM mUlaTIkAkRtA "jAtA asaMkhejjavAsAuyA ukkosaThiI na pAvei" iti / tato yathoktapramANA eva utkRSTA sthitiH strIvedasya avApyate / dvitIyAdezavAdinaH punarevamAhuH- nArISu, tirazcISu vA pUrvakoTyAyuSkAsu madhye paJcaSAn bhavAn anubhUya pUrvaprakAreNa IzAnadevaloke vAradvayam utkRSTasthitikAsu devISu madhye utpadyamAnA niyamataH parigRhItAsu eva utpadyate, naa'prigRhiitaasu| tatastanmatena utkRSTamavasthAnaM strIvedasya - vizeSopaniSa utpanna na thaI zake. kAraNa ke devayonithI cyave te asaMkhya varSanA AyuSya dharAvatI yonimAM utpanna na thAya, evuM Agamavacana che. vaLI asaMkhya varSanA AyuSyavALI strI utkRSTa AyuSyavALI devI tarIke utpanna thatI nathI. kAraNa ke mULa TIkAkAre kahyuM che - je asaMkhya varSanA AyuSyavALI strI hoya te devI tarIke utpanna thAya to utkRSTa sthitine pAmatI nathI. mATe je pUrve kahIM te ja strIvedanI utkRSTa sthiti prApta thAya che. dvitIyaAdezavAdIo A mujaba kahe che - pUrvakoTi varSanA AyuSyavALI nArI ke tiryaMca grI tarIke pa-6 bhavone anubhavIne pUrve kahelA prakArathI be vAra IzAna devalokamAM utkRSTa sthitivALA devI tarIke utpanna thAya, temAM te avazyapaNe pariMgRhIta devI tarIke nahIM. tethI temanA mate zrI vedanI utkRSTa sthiti 18 palyopama + pUrvakoTi-pRthakva che. tRtIya AdezavALAnA mate saudharmadevalokamAM sAta palyopamanA AyuSyavALI parigRhIta devI tarIke be vAra utpanna thAya che tethI temanA mate prIvedanI utkRSTa sthiti 14 palyopama + pUrvakoTipRthatva che. caturtha AdezavAdInA mate saudharmadevalokamAM pa0 palyopama pramANa vizeSarIta - - 28 aSTAdaza palyopamAni, pUrvakoTipRthaktvaM c| tRtIyAdezavAdinAM tu saudharmadevaloke parigRhItAsu saptapalyopamapramANotkRSTAyuSkAsu vAradvayaM samutpadyate / tatastanmatena caturdaza palyopamAni pUrvakoTipRthaktvAbhyadhikAni strIvedasya sthitiH / caturthAdezavAdinA tu matena saudharmadevaloke paJcAzatpalyopamapramANotkRSTAyuSkAsu aparigRhItadevISu api pUrvaprakAreNa vAradvayaM devItvena utpadyate, tatastanmatena palyopazataM pUrvakoTipRthakatvAbhyadhika prApyate, paJcamAdezavAdinaH punaridamAhuH nAnAbhavabhramaNadvAreNa yadi strIvedasya utkRSTam avasthAnaM cintyate, tarhi palyopamapRthaktvameva pUrvakoTipRthaktvAbhyadhikaM prApyate, na tato'dhikam, kathamiti cet, ucyate nArISu tirazcISu vA pUrvakoTyAyuSkAsu madhye saptabhavAn anubhUya aSTame bhave devakurvAdiSu tripalyopasthitiSu strISu madhye strItvena samutpadyate, tato mRtvA saudharmadevaloke jaghanyasthitikAsu devISu madhye devItvena utpadyate, tadanantaraM ca avazyaM vedAntarama adhigcchtiiti| amISAM --vizeSapaniSa utkRSTa AyuSyavALI aparigrahIta devIomAM paNa pUrva prakAre be vAra devI tarIke utpanna thAya che. tethI temanA mate 100 palyopama + pUrvakoTipRthakta prApta thAya che. paMcama AdezavAdIo A mujaba kahe che - aneka bhavabhramaNa dvArA jo strIvedanI utkRSTa sthitino vicAra karIe to 2 thI 9 palyopama + pUrvakoTipRthakta ATalI ja sthiti maLI zake, vadhAre nahIM. zI rIte ? teno javAba A che - pUrvakoTi AyuSyavALI nArI ke tiryaMca grI tarIke sAta bhava karIne AThamAM bhave devakuru vageremAM traNa palyopamanI sthitivALI strI tarIke utpanna thAya, pachI marIne saudharma devalokamAM jaghanyasthitivALI devI tarIke utpanna thAya. pachI avazya bIjA vedane pAme che. A pAMca AdezomAMthI kayo Adeza sAco che teno nirNaya
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 -vizeSona998 paJcAnAm AdezAnAm anyatamAdezasamIcInatA nirNItatayA atizayajJAnibhiH, sarvotkRSTazrutalabdhisampannairvA kartuM zakyate, te ca bhagavadAryazyAmapratipattI na AsIran, kevalaM tatkAlApekSayA ye pUrvatamAH sUrayaH, svamatena sUtraM paThanto gautamapraznabhagavanirvacanarUpatayA paThanti / tatastadavasthAnyeva sUtrANi likhitAni, goyamA ityuktam anyathA bhagavati gautamAya nirdeSTari na tatsaMzayakathanam upapadyate bhagavataH sakalasaMzayAtItatvAt / puruSavedasUtre jaghanyato'ntarmuhUrttam iti yadA kazcid anyavedebhyo jIvebhyo uddhRtya puruSavedeSu utpadyate, tatra cAntarmuhUrtaM sarvAyurjIvitvA gatyantare anyavedeSu madhye samutpadyate, tadA puruSavedasya jaghanyato'ntarmuhUrtam avasthAnaM labhyate, utkRSTamAnaM -vizeSopaniSa atizayajJAnI ke sarvotkRSTa kRtalabdhithI saMpanna hoya, te ja karI zake. prastuta sUganA kartA bhagavAna AryazyAmanA kALe tevA jJAnIo na hatAM. mAtra te kALanI apekSAe je pUrvanA AcAryo hatAM, te potAnA matathI sUtrapATha karatA hatAM, temAM gautamasvAmIe prazna karyo hoya ane prabhu - vIre javAba Apyo hoya, e rIte sUTapATha karatAM hatAM. tethI te ja rUpe sUtronuM Alekhana karavAmAM AvyuM. mATe A sUTamAM 'gautama' evA zabdo che. anyathA jyAre prabhu vIra gautamasvAmIne pratyuttara ApatA hoya, tyAre Avo sAMzayika javAba ghaTato nathI. kAraNa ke bhagavAna to sarvasaMzayathI atIta che. puruSavedasUtramAM jaghanyathI aMtarmuhUrta karyuM che. te A mujaba - jyAre koI jIva anyavedavALA jIvomAMthI puruSavezavALA jIvomAM utpanna thAya, ane tyAM aMtarmuhUrta pramANanuM sarva AyuSya jIvIne anyavegavALA jIvomAM utpanna thAya, tyAre puruSavedanI jaghanyathI aMtarmuhUrtanI sthiti maLe che. utkRSTa pramANa sAdhika 200 thI 900 sAgaropama che. e sugama che. koI paNa jIva tathAsvabhAve ATalo ja 000vizeSazatakam - 183 kaNThyam, napuMsakavedasUtre jaghanyata ekaH samayaH, strIvedasyeva bhAvanIyaH, utkarSato vanaspatikAlaH, sa ca prAgeva uktaH / etacca sAMvyavahArikajIvAn adhikRtya, yadA tu asAMvyavahArikajIvAn adhikRtya cintA kriyate, tadA dvividhA, napuMsakavedAd vA kAMzcid adhikRtya anAdyaparyavasAnA ye na jAtucidapi sAMvyavahArikarAzI niptissynti| kAMzcidadhikRtya punaranAdisaparyavasAnA ye asAMvyavahArikarAzeruddhRtya sAMvyavahArikarAzI AgamiSyanti / atha kimasAMvyavahArikarAzerapi vinirgatya sAMvyavahArikarAzI Agacchanti, yenaivaM prarUpaNA kriyate ? ucyate Agacchati, kathametad avaseyam iti ceda, ucyate pUrvAcAryopadezAt, tathA cAha -vizeSopaniSad samaya puruSavedamAM rahI zake, pachI avazyapaNe anyavedamAM utpanna thAya, athavA to avedI bane. napuMsakavedanA sUtramAM jaghanyathI eka samaya che, e strIvedanI jema samajavo. utkRSTathI vanaspatikALa che. e pahelA kahyuM ja che. e kALa paNa sAMvyAvahArika jIvonI apekSAe che. jyAre asAMvyAvahArika jIvo (anAdi nigodanA jIvo) nI apekSAe vicAra karIe tyAre napuMsakavedanI sthiti be prakAre che. eka to anAdi anaMta-jeo kadI paNa sAMvyAvahArika sazimAM AvavAnA nathI, temanI ane bIjI anAdi sAMta-jeo bhaviSyamAM asAMvyAvahArika rAzimAMthI sAMvyAvahArika rAzimAM Avaze, temanI. zaMkA :- zuM jIvo asAMvyAvahArika rAzimAMthI nIkaLIne sAMvyAvahArika rAzimAM Ave che ? ke jenAthI tame AvI prarUpaNA karo cho ? samAdhAna :- hA, Ave che. zaMkA :- e zenAthI jANI zakAya ? samAdhAna :- pUrvAcAryonA upadezathI. duHSamAkALarUpI aMdhakAramAM
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 - vizeSona ) duHSamAndhakAranimagnajinapravacanapradIpo bhagavAn jinabhadragaNikSamAzramaNa: sijhaMti jattiyA kira iha sNvvhaar-jiivraasiio| iya aNAi vaNassai rAsIo tittiyA taMsi / / 1 / / iti strIpuruSanaMpusakavedAnAM kAlavicAraH / / 67 / / nanu- yonikulayoH ko vizeSaH ? ucyate- atra zrIpravacanasAroddhAravRtti(:)pramANam, tathAhi-yonirjIvAnAm utpattisthAnam, yathA vRzcikAdergomayAdi, kulAni tu yoniprabhavAni, tathAhi-ekasyAmeva yonI anekAni kulAni bhavanti / yathA chagaNayonau kRmikulaM vRzcikakulam ityAdi, yadi vA tasyaiva vRzcikAdeomayAdI utpannasyApi, kapilaraktAdivarNabhedAd anekadhA kulAnIti / iti yonikulabhedavicAraH / / 68 / / -vizeSopaniSad nimagna evA jIvo mATe jeo jinapravacanarUpa pradIpa ghare che, evA bhagavAnazrI jinabhadragaNi kSamAzramaNe kahyuM che - saMvyavahAra rAzimAMthI jeTalA jIvo siddha thAya che, teTalA jIvo anAdi vanaspati rAzimAMthI (asaMvyavahArarAzimAMthI) saMvyavahArarAzimAM Ave che. A rIte strIpuruSa-napuMsakavedanA kALano vicAra kahyo. ll17nA. (68) prazna :- yoni ane kulamAM zuM bheda che ? uttara :- tenA bhedamAM zrIpravacanasAroddhAravRtti pramANa che. te A pramANe - yoni jIvonuM utpattisthAna che. jema ke vIMchI vagerenuM utpattisthAna chANa che. kula to yonithI thAya che, eka ja yonimAM aneka kula hoya che, jema ke chANArUpI yonimAM kumikula, vIMchIkula vagere. athavA to chANA vageremAM utpanna evo te ja vIMchI hoya, tenA pILA-lAla vagere varNonA bhedathI aneka kuLo hoya che. A rIte yoni ane kuLanA bhedano vicAra kahyo. 18ll. 000vizeSazatakam nanu- 'sarvesiM uttaro mera' ni yaM mavati ? uccataije maMdarassa puvveNa maNUsA dAhiNeNa avareNaM / je Avi uttareNaM savvesi merU uttro||1|| savvesiM uttareNaM merU lavaNo ya huMti daahinno| puveNaM tu udei avareNa ya atthime suuro||2|| ye mandarasya mero: pUrveNa manuSyakSetradigaGgIkaraNena, rucakApekSa pUrvAditvaM veditavyam, teSAm uttaro meruH / dakSiNena 'lavaNAi tti' AdityadigaGgIkaraNena / iti sarveSAmuttaro meruritivicAraH / / 69 / / nanu-ka: koTizilAvicAraH ? ucyatetatraikayojanotsedhAM vistaare'pyekyojnaam| bharatArddhavAsinIbhirdevatAbhiradhiSThitAm / / 1 / / --vizeSopaniSad (19) prazna :- badhAne uttaramAM meru parvata Ave, e zI rIte thAya ? uttara :- je puruSo meru parvatanI pUrvamAM, dakSiNamAM, pazcimamAM ke uttaramAM che, te badhAne meru uttaramAM che. badhAne uttaradizAmAM meru parvata che, ane dakSiNa dizAmAM lavaNa samudra che. cAre dizAmAM rahelA manuSyonI apekSAe sUrya pUrvadizAmAM uge che, ane pazcimamAM Athame che. manuSyakSetranI dizA mAnIne cakanI apekSAe jeo pUrva vagere dizAmAM che, teo sarvene meru parvata uttaramAM che. AdityanI dizA mAnIne arthAt sUrya uge te pUrvadizA A rIte dizA mAnIne sarvane dakSiNa dizAmAM lavaNa samudra Ave. A rIte meru sarvanI uttaramAM che, e vicAra kahyo. ll19II. (70) prazna :- koTizilAnI vicAraNA zuM che ? uttara :- je eka yojana uMcI che ane eka yojananA
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 * - vizeSonagy zilAM koTizilAnAma dkssinnetrbaahunaa| caturaGgulam uddadhe pRthvItaH kNssuudnH||2|| tAM bhujAgre dadhau viSNurAdyo mUrdhni dvitIyakaH / kaNThe tRtIyastUryastUra-sthale paJcamo hRdi / / 3 / / SaSThaH kaTyAM SaDadhikastUrvorAjAnu caassttmH| caturagulamantyo'vasarpiNyAM te ptblaaH||1|| punargranthAntaravistAra, yathA-bharatakSetramadhyakhaNDe magadhadeze dazArNaparvatasamIpe utsedhAGgulaniSpannakayojanapRthulAyAmA ekayojanoccA vRttA koTizilAnAm ekA zilA asti| tasyAM zrIzAntinAthAdijinaSaTkatIrthasiddhAH anekamunikoTayo jJeyAH, katham ityAha-prathamaM zrIzAntinAthasya cakrAyudhanAmA prathamagaNadharo'nekasAdhugaNaparivRttaH siddhaH, tato dvAtriMzatpaTTapratiSThitapuruSaparamparAbhiH saGkhyeyamunikoTayA siddhAH, tataH -vizeSopaniSadvistAravALI che, bharatAddhamAM vAsa karatA devatAothI je adhiSThita che, evI koTizilA nAmanI zilAne kRSNa potAnA DAbA hAthathI jamInathI cAra AMgaLa upara ucakI lIdhI. te zilAne prathama vAsudeve baMne hAtha UMcA karIne eTale uMce ucakI hatI, bIjAe mAthA sudhI, trIjAe gaLA sudhI, cothAe chAtI sudhI, pAMcamAe hRdaya sudhI, chaThThAe kaTi sudhI, sAtamAe sAthaLa sudhI, AThamAe jAnu sUdhI ane navamAe cAra AMgaLa ucI upADI hatI. kAraNa ke avasarpiNImAM vAsudevonuM baLa hIyamAna hoya che. vaLI bIjA graMthamAM koTizilA viSe Avo vistAra che - bharatakSetranA madhyakhaMDamAM magadhadezamAM dazArNa parvatanI pAse utsava aMgulathI niSpanna evA eka yojananI laMbAI vALI, eka yojanA UMcI evI goLa koTizilA nAmanI eka zilA che. te zilA parathI zrIzAMtinAtha vagere cha jinezvaronA zAsanamAM karoDo munio siddha virogharAtam - 287 zrIkunthunAthatIrthasambandhino'STAviMzatiyugaH saGkhyeyamunikoTayaH siddhaaH| tataH zrIaranAthajinasya dvAdazakoTayo munInAM caturviMzatiyugAni yAvat siddhAH, tataH zrImallinAthasya viMzatiyugAni yAvat SaTkoTayaH siddhAH, tataH zrImunisuvratasya tisraH koTayaH siddhAH, tataH zrInamitIrthakarasya ekA munikoTiH siddhaa| evamanye'pi bahavaH sAdhavaH siddhAH, tena kAraNena eSA koTizaH siddhibhavanAt koTizilA ityabhidhIyate / atha sA kairutpATitA tadAha- navabhirvAsudevaiH sA zilA utpATanAvasare eteSu svAGgasthAnakeSu AnItA / yathA prathamena tripRSThavAsudevena vAmahastena utpATya chatrasthAne zirasi UrdhvaM smaaniitaa|| dvitIyena dvipRSThena vizeSopaniSad thayA che. kevI rIte ? te kahe che - pahelA zrI zAMtinAtha bhagavAnanA prathama gaNadhara cakAyudha aneka sAdhuo sAthe siddha thayAM. pachI 32 pATe AvelI puruSaparaMparAothI saMkhyAtA karoDa munio siddha thayAM. pachI zrI kuMthunAtha saMbaMdhI 28 pATaparaMparAthI saMkhyAta karoDa munio siddha thayA. pachI zrIaranAthabhagavAnasaMbaMdhI 24 pATaparaMparA sudhI 12 karoDa munio siddha thayA. pachI zrImallinAthasaMbaMdhI 20 pATaparaMparA sudhI 6 karoDa munio siddha thayAM. pachI zrImunisuvratasvAmInA zAsanamAM 3 karoDa munio siddha thayAM. pachI zrInaminAthanA eka karoDa munio siddha thayA. ema anya paNa ghaNA sAdhuo siddha thayAM. A rIte ahIM karoDo AtmAo siddhi pAmyA hovAthI, te koTizilA kahevAya che. have te koNe upADI te kahe che. 9 vAsudevoe DAbA hAthethI te zilA upADI. te vakhate temaNe potAnA A aMgo sudhI lAvI hatI. vAsudeva - aMgasthAna tripRSTha 9 asthAne mastaka upara
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 - vizeSonA tathaivotpATya zIrSaM yAvad aaniitaa|2| tRtIyena svayaMbhuvA grIvAM yaavdaaniitaa|3 / caturthena puruSottamena vkssysyaaniitaa|4 / paJcamena puruSasiMhena udaraM yAvadAnItA / 5 / SaSThena puruSapuNDarIkeNa kaTiM yaavdaaniitaa|6 / saptamena dattanAmnA UorAnItA 7 / aSTamena lakSmaNena jaanviiraaniitaa| navamena kRSNena kathamapi jAnvoH kiJcidadhaH smaaniitaa| iti zrIzAntinAthacaritre sItArAmacaritre ca vistaratayA asti, iti koTizilAvicAra TI70nA nanu- jahanneNa sattarayaNI, iti mahattve uccatve siddhyanti mahAvIravat 'ukkoseNaM paMcasayadhaNuyatti, iti RSabhasvAmivat, ityuktaM tarhi dvihastapramANaH kUrmApUtraH, sAtirekapaJcadhanuHzatapramANA ca marudevI kathaM siddhyati -vizeSopaniSad dvipRSTha mastaka sudhI svayaMbhU gaLA sudhI puruSottama chAtI sudhI puruSasiMha peTa sudhI puruSapuMDarIka kaTi sudhI sAthaLa sudhI lakSmaNa jAnu sudhI kRSNa jAnunI nIce sudhI A rIte zrIzAMtinAtha caDhimAM ane sItArAma caDhiAmAM vistArathI kahyuM che. A rIte koTizilAno vicAra kahyo. lol (71) prazna :- jaghanyathI sAta hAtha, mahAvIrasvAminI jema, ane utkRSTathI 500 dhanuSya zrI RSabhasvAmInI jema. AvI avagAhanAvALA siddha thAya che, evuM kahyuM che, to pachI be hAthanI avagAhanAvALA kUrmAputra ane sAdhika 500 dhanuSyanI kAyAvALA marudevAmAtA kevI rIte siddha thayA ? vizeSarIta - - 286 sma ? ucyate pUrvoktaM jaghanyotkRSTadehamAnaM tIrthaMkarApekSayA jJeyamiti na ko'pi virodhH| iti siddhadehamAnavicAraH / / 71 / / ___ nanu- balavIryapuruSAkAraparAkramANAM parasparaM ko bhedaH ? ucyate ayaM bheda:- balaM zArIram, vIryaM jIvaprabhavam, puruSAkAro'bhimAnavizeSaH, parAkramaH sa eva niSpAditasvaviSayaH, athavA puruSAkAraH puruSakarttavyam, parAkramo balavIryayorvyApAraNam, iti vicArasAragranthe, iti balavIryapuruSAkAraparAkramANAm arthabhedavicAraH / / 72 / / nanu- lavaNasamudre SoDazayojanasahasrapramANA zikhA tataH kathaM candrasUryANAM tatra deze cAraM caratAM na gativyAghAta: ? ucyate lavaNasamudravarjeSu zeSeSu dvIpasamudreSu yAni jyotiSkavimAnAni, tAni sarvANi vizeSopaniSad uttara :- tame je jaghanya-utkRSTa zarIrapramANa kahyuM, te tIrthakaronI apekSAe samajavuM, mATe koI virogha nathI. A rIte siddhanA dehapramANano vicAra kahyo. [71]l. (72) prazna :- bala, vIrya, puruSakAra ane parAkramano paraspara zo bheda che ? uttara :- A bheda che - baLa zArIrika che, vIrya jIvathI thAya che, puruSakAra abhimAnavizeSa che, ane potAnA viSayane siddha karI le e puruSakAra ja parAkrama che. athavA to puruSakAra e puruSanuM kartavya che. ane parAkrama e baLa ane vIryano prayoga che. evuM vicArasAra graMthamAM kahyuM che. A rIte baLa, vIrya, puruSakAra ane parAkramanA arthabhedano vicAra kahyo. ll72aa. (73) prazna :- lavaNasamudramAM 16000 yojana pramANa zikhA che, to pachI te kSetramAM pharatA candra-sUryonI gatino vyAghAta kema thato nathI ?. uttara :- lavaNa samudra sivAyanA bAkInA badhA dvIpasamadromAM data
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000 vizeSazatakam 11.0 - vizeSonA api sAmAnyarUpasphaTikamayAni, yAni punarlavaNasamudre jyotiSkavimAnAni, tAni tathAjagatsvAbhAvyatvAt, udakasphATanasvabhAvasphaTikamayAni, tathA coktaM sUryaprajJaptiniyuktI "joisiyavimANAI savvAI havaMti phaalihmyaaii| dagaphAliyamayA puNa lavaNe je joiavimaannaa||1||" ato na teSAm udakamadhye cAraM caratAm udakena vyAghAtaH / anyathA zeSadvIpasamudreSu candrasUryavimAnAni adho lezyAkAni, yAni punarlavaNasamudre tAni tathAjagatsvAbhAvyAt UrdhvaM lezyAkAni, tena zikhAyAmapi sarvatra lavaNasamudre prakAzo bhvti| iti lavaNasamudrazikhAyAM candrasUryagatyavyAghAte hetuH / / 73 / / -vizeSopaniSada je vimAno che, te sarva sAmAnyarUpa sphaTikathI banelA che. paNa je lavaNa samudramAM jyotiSa vimAno che, te tathAvigha jagatasvabhAvathI jalaphATana svabhAvavALA sphaTikathI banelA hoya che. tethI te vimAnothI pANImAM mArga thaI jAya che. ane temanI gatino vyAghAta thato nathI. sUryaprajJati niryuktimAM kahyuM che - sarva jyotiSavimAno sphaTikamaya hoya che, paNa lavaNasamudramAM je jyotiSavimAno che te jalasphaTikamaya hoya che. tethI jalamadhyamAM paNa bhramaNa karatA te vimAnono jalathI vyAghAta thato nathI. vaLI zeSadvIpasamudromAM candra-sUryanA vimAno nIce tarapha prakAza karanArA hoya che. (nIce 1800 yojana sudhI ane upara mAtra 100 yojana sudhI prakAza kare che.) paNa je lavaNasamudramAM jyotiSa vimAno che te tathAvidha jagasvabhAvathI UrbalezyAvALA che. = uparanI dizAmAM vizeSa prakAza kare che. tethI lavaNasamadramAM sarvatra zikhAmAM paNa prakAza thAya che. A rIte lavaNasamudranI zikhAmAM sUryacaMdra gatino vyAghAta thAya che, teno hetu kahyo. ll7all nanu-yasya sAdhoH sampUrNAni caturdazapUrvANi daza pUrvANi bhavanti, tasmin sAdhI mithyAtvaM bhavet na vA ? ucyate, na bhavatIti niyama:, asampUrNadazapUrviNastu bhajanayA bhvti| yaduktaM zrIbRhatkalpe "coisa dasa ca abhinne niyamA sammaM tu sesae bhayaNA" yasya caturdazapUrvANi yAvat dazapUrvANi abhinnAni, paripUrNAni santi, tasmin niyamAt samyaktvam / zeSe ca kiJcid UnadazapUrvadharAdau bhajanA, samyaktvaM vA syAt mithyAtvaM vA ityarthaH / iti sampUrNadazapUrvANi yAvanmithyAtvaniSedhavicAraH / / 74 / / nanu- aSTAhikatrayamahotsavaH keSu keSu jIrNagrantheSu prokto'sti ? ucyate zrIvasudevahiNDo tathAhi"evaM sirivijaya amiyateyA visayasuhamaNuhavaMtA tinni mahimA vizeSopaniSad(74) prazna :- je muni pAse saMpUrNa 14 pUrvonuM jJAna hoya, ke 10 pUrvonuM jJAna hoya, te munimAM mithyAtva hoya ke nahIM ? uttara :- avazyapaNe na ja hoya, jenI pAse apUrNa 10 pUrvanuM jJAna hoya, tenA mithyAtvamAM bhajanA che, hoI paNa zake ane na paNa hoI zake. zrI bRhatkAmAM kahyuM che - caudapUrvI ane saMpUrNa daza pUrvamAM avazya samyakta hoya che. zeSamAM bhajanA hoya che. - - jene 14 pUrvo ke yAvat 10 pUrvonuM saMpUrNa jJAna hoya, tene avazya samyakta hoya che. zeSa-kaMIka nyUna 10 pUrvanuM jJAna hoya, tene bhajanA che, sakhyatva hoya athavA mithyAtva hoya. A rIte saMpUrNa 10 pUrvo sudhI mithyAtvanA niSedhano vicAra kahyo. [74]. (75) prazna :- aSTAhika traya (ATha divasano eka evA traNa) mahotsava kayAM kayAM prAcIna graMthomAM kahyo che ? uttara :- (1) vasudevahiMDImAM - e rIte zrI vijaya ane
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSopaniSad 2 . karemANA te variseNaM kAlaM gamiti tti / " evaM zrIzAntinAthacaritre'pi tathAhi " evaM sirivijaya amiyateyA naravijjAharAhivA / / visayasuhamaNuhavaMtA varise vrise|" tinni mahimAo karemANA kAlaM gamiti / / avi ya do sAsayajattAo tatthegA hoi cittamAsammi / / aTThAhiyA u mahimA bIyA puNa assiNe mAse / / 1 / / eyAo do vi sAsayajattAo kariMti savvadevA vi / / naMdIsarammi vijjAharA narA niyamaTThANesu / / 2 // taiyA asAsayA puNa kariMti sAmannage ime do vi / / nAbheyassAyayaNe balanANuppattiThANesu / / 3 / / aNuyANe aNuyAi pupphAruhaNAi ukkiraNagANi / / pUyaM ca ceiyANaM te vi sarajje kAriMti / / 4 // -vizeSopaniSad amitateja viSayasukhane anubhavatA varSamAM traNa mahimA karatA samaya pasAra kare che. (2) zAMtinAthacaritramAM - A rIte zrIvijaya rAjA ane amitateja vidhAdhara rAjA viSayasukhane anubhavatA varSe varSe traNa mahimAo karatAM kALa pasAra kare che. vaLI be zAzvata yAtrAo che. temAM eka caitra mAsamAM aSTAhikA mahimA hoya che. ane bIjI Aso mahinAmAM hoya che. naMdIzvaramAM A be zAzvata yAtrAo sarva devo paNa kare che, ane vidhAdhara manuSyo paNa niyata sthAnomAM kare che. zrIvijaya ane amitateja A be yAtrA karavA sAthe trIjI azAzvatayAtrA paNa kare che. teo A yAtrAo zrIRSabhadevanA maMdiramAM ane bala (vrata?) jJAnotpattisthAnomAM kare che. anuyAnamAM 99) vizeSazatakam 193 iti aSTAhikatrayamahotsavavicAraH / / 75 / / nanu - AzAmbarIyAH strINAM tadbhAve muktigamanaM niSedhayanti tatkatham ? ucyate, strINAM muktigamananiSedho na saGgatimaGgati, yuktyakSamatvAt tathAhi muktikAraNasya ratnatrayasya nareSu nArISu ca vizeSA'bhaNanAt, tatpAlanasya ca ubhayatrApi pratyakSopalabhyamAnatvAt, na nArINAM muktigamananiSedhaM kartuM zakyate, atha etAsAM saptamanarakagamanAbhAvena UrdhvAdho gativaiSamyadarzanAt, kaizcid muktigamanaM pra vipratipadyate, tadapi ayuktam, na hi yasya adhaH stokAgatistasya Urdhvamapi stokaiva tathAhi adho gatI bhujaparisarpA dvitIyAM narakapRthivIm, vizeSopaniSad anuyAti (?) puSpArohaNa utkiraNa (?) ane caityonI pUjA teo potAnA rAjyamAM karAve che. A rIte traNa aSTAhikA mahotsavano vicAra kahyo. 1175 (76) prazna :- digaMbaro ema kahe che ke strIo te ja bhave mokSe na jaI zake. te kevI rIte ? uttara :- strIo mokSe na jaI zake, evo mata saMgata nathI. kAraNa ke e yuktithI vicArIe to TakI zakato nathI. te A pramANe - muktinuM kAraNa che darzana-jJAna-cAritra. temAM puruSa ane strIo vacce koI bheda kahyo nathI. ane tenuM pAlana baMnemAM pratyakSa dekhAya che. mATe strIonA muktigamanano niSedha na karI zakAya. zaMkA :- strIo sAtamI narake nathI jaI zakatI. paNa puruSo jaI zake che. te ja rIte puruSo mokSamAM jaI zake che. paNa strIo nahIM. Ama strIo ane puraSomAM samAnatA nathI, paNa upara ane nIce gatimAM vaiSamya che, evuM dekhAya ja che. A rIte 'strIo mokSamAM na jaI zake' evuM siddha thAya che.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 - vizeSa niva pakSiNastRtIyAm, siMhAsturyAm, uragAH paJcamImeva yAvad yaanti| na parataH, parataH pRthivIgamanahetu- tathAvidhamanovIryavirahAt, atha ca sarve'pi Urdhvam utkRSTataH sahasrAraM yAvad gacchanti, tanna adhogativiSayamanovIryapariNativaiSamyadarzanAt Urdhvagato api tad vaiSamyaM, tathA ca sati siddhaM strIpuMsAm adhogativaiSamye'pi nirvANaM samAnamiti / iti strINAM muktigamananiSedhanirAsavicAraH / 76 / / nanu- kutrikApaNaH kim ucyate ? ucyate kUnAM svarga-martyapAtAla-bhUmInAM trikaM tAtsthyAt tadvyapadezaH, iti bhuvanatraye'pi yadvastujAtaM -vizeSopaniSasamAdhAna :- A tarka paNa anucita che. kAraNa ke jenI nIcenI gati alpa hoya, tenI uparanI gati paNa alA ja hoya evuM nathI. tenuM udAharaNa joI lo - nIcenI gatimAM bhujaparisarpo bIjI naraka sudhI, pakSIo trIjI naraka sudhI, siMho cothI naraka sudhI ane sarpo pAMcamI naraka sudhI ja jAya che. kAraNa ke tenI AgaLanI narakomAM laI jAya evuM manovIrya temanI pAse nathI. ane e badhA jIvo upara to utkRSTathI sahastrAra devaloka sudhI jAya che. mATe evo niyama nathI ke adhogati viSayaka manovIryanI pariNatinI viSamatA hoya, to urdhvagatimAM paNa tenI viSamatA thAya. mATe strI ane puruSamAM adhogatinI viSamatA hovA chatAM paNa samAnarUpe baMnenuM nirvANa siddha thAya che. A rIte strImuktigamananA niSedhanA nirAsano vicAra karyo.I76ll (77) prazna :- kRtrikApaNa zuM hoya che ? uttara :- ku + trika = kuvaka. A rIte kugika zabda banyo che. ku eTale bhUmi. ahIM traNa bhUmi svarga, manuSya ane pAtAla bhUminI je zaka che, te kutrika. temAM rahelI vastuone paNa teno ja vyapadeza karIne ahIM kutrika kahI che. A rIte traNe bhuvanamAM je vastuo che, 000vizeSazatakam tat kutrikam ucyate / tasya paNyAya nimittam 'ApaNo' haTTaH kutrikApaNaH, yad vA ko pRthivyAM 'trikasya' jIvadhAtumUlAtmakasya, samastalokabhAvino vastujAtasya, ApaNa: kutrikApaNaH / asmiMzca kutri-kApaNe vaNija: kasyApi mantrAdhArAdhitaH siddho vyantarasuraH, krAyakajana-samIhitaM samastamapi vastu kuto'pi AnIya sampAdayati / tanmUladravyaM tu vaNik gRhNAti / anye tu abhidadhati, vaNigvarjitAH surAdhiSThitA eva te ApaNAH santi, mUlyadravyamapi sa eva suravyantaraH svIkaroti / ete ca kutrikApaNA: pratiniyateSu, eva nagareSu bhavanti, na sarvatra nagareSu / iti kutrikaapnnvivAra:77TI nanu- nigodato nisRtya manuSyabhavaM prApya marudevA siddhA iti kutra likhitam asti ? ucyate zrIbRhatkalpabhASyavRttI tathAhi marudevA -vizeSopaniSad te kutrika kahevAya che. tenA pappa (mUlya) mATe nirmita te ApaNa = dukAna. Ama kutrika + ApaNa = kutrikApaNa zabda banyo che. athavA to ku = pRthvImAM je trika che. tenI dukAna = kutrikApaNa. ahIM trika = jIva, dhAtu, mUla A traNa levA. emAM samasta lokamAM rahelI vastuono samAveza thaI jAya che. A kutrikApaNamAM koI vepArI dvArA ArAdhita vyaMtara deva, kharIdanArane joItI sarva vastu kyAMyathI paNa lAvIne ApI de che, tenuM mUlya to te vepArI le che. anya mata evo che ke te dukAnamAM vepArI na hoya, paNa devAdhiSThita evI te dukAno che, ane mUlya paNa te vyaMtara deva ja svIkAre che. A kuTikA paNa pratiniyata nagaromAM ja hoya che, sarva nagaromAM nahIM. A rIte kutrikApaNano vicAra kahyo. l77ll (78) prazna :- nigodathI nIkaLIne manuSyabhava pAmIne marudevAmAtA siddha thayA, evuM kyAM lakheluM che ?
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ - vizeSopaniSad 000 bhagavatI anAdivanaspatikAyikA tadbhavena siddhA iti, atrArthe bahavo granthasammatayaH santi, tadarthibhiste granthA vilokanIyAH iti marudevIbhavasiddhivicAraH / / 78 / / nanu- jJAna-darzana-cAritrANAm abhAve'pi vyavahArataH sAdhavaH ete iti kathyante na vA ? ucyate, kathyante, yaduktaM zrIAvazyakahAribhadrIvRttI vandanA'dhyayane tathAhi "daMsaNa-nANa-caritte tavaviNae nicckaalpaastthaa| ee avaMdaNijjA je jasaghAI pavayaNassa / / 148 / / " vyAkhyA- 'dasaNa-nANacaritte' tti, prAkRtazelyA chAndasatvAcca jJAna-darzanacaritrANAm, tathA tapovinayayo: 'niccakAlapAsattha tti, sarva kAlaM pArzve tiSThantIti, sarvakAlapArzvasthAH, nityakAlagrahaNam itvarapramAda -vishessopnissduttara :- zrIbRhatkAbhASyavRttimAM lakhyuM che, ke marudevAmAtA bhagavatI anAdivanaspatikAyika hatA ane te ja bhave siddha thayA hatAM. A viSayamAM ghaNA graMthonI sammatio che. jijJAsuoe te graMtho joI levA. A rIte marudevAmAtAnI te ja bhave mukti thaI, teno viyAra 5o. |78|| (79) prazna :- jJAna-darzana-cAtri na hoya, to paNa vyavahArathI 'mA sAdhumo che' mej ThevAya nahI ? uttara :- kahevAya. zrIAvazyakahAribhadrIvRttimAM vaMdana-adhyayanamAM 5DhuMcha - darzana-jJAna-cAritra-tapa-vinaya AmAM jeo haMmezA pArzvastha (nirudhama) che, evA jeo pravacananA yazano ghAta karanArA che, teo avaMdanIya che. sarva kALe bAjumAM rahe-darzanAdinI ArAdhanA na kare te sarvakAlapArzvastha che. ahIM nityakALanuM grahaNa karyuM che. te kAdAyika 000vizeSazatakam vyavacchedArtham, tathA itvarapramAdAt nizcayato jJAnAdyapagame'pi vyavahAratastu sAdhava eveti / iti vyavahArataH sAdhava iti vicAraH / 79 / / nanu- katidhA jIvA:, kiM ca jAtibhavyajIvAnAM lakSaNam ? ucyate jIvAH caturvidhA abhavya-siddha-bhavya-jAtibhavya-bhedAt, tatra jAtibhavyajIvAnAM tu lakSaNam idam "sAmaggiabhAvAu vvhaariaraasiappvesaao| bhavvA vi te aNaMtA je muttisuhaM na pAvaMti / / 1 / / " iti yaduktaM zrItaruNaprabhasUribAlAvabodhe, tathAhicauhA aNaMtA jIvA uvariM annNtgunniyaao| abhaviya siddhA bhaviyA jAibhavvA cutthaao|| isA vacane tau cihuM bhede aNaMtA jIvauvari anaMtaguNita huvaI yathA abhavya aNaMta, siddha aNaMta, bhavyaanaMta, jAtibhavyaaNaMta ityAdi -vishessopnissdpramAdano vyavaccheda karavA mATe che. kAdAyitva pramAdathI nizcayanayanA abhiprAye jJAnAdino apagama thAya che, paNa vyavahAranayathI to sAdhuo ja kahevAya che. mAma vyavahArathI sAdhumo hevAya te vicAra ho. ||7|| (80) prazna :- jIvo keTalA prakAranA che ? jAtibhavya jIvonuM zuM lakSa cha ? uttara :- po yAra 15ranA che. (1) mabhavya (2) siddha (3) bhavya (4) jAtibhavya, temAM jAtibhavya jIvonuM lakSaNa A mujaba che - sAmagrInA abhAve jemano vyAvahArika rAzimAM praveza nahIM thAya, evA bhavyo paNa anaMta che ke jeo muktisukhane pAmatA nathI. zrItaruNaprabhasUrikRta bAlAvabodhamAM kahyuM che - cAra prakAranA jIvo anaMta saMkhyAvALA che, teo dareka uttarottara
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSopaniSad 000 vizeSatatpAThastu tata eva avalokanIyaH vistarabhayAd nAtralikhitaH / 'arthaH- jaghanya yuktAnAMtakAbhidhAna caturtha anaMtasaMkhyAbhedasamAna, tathA ca bhaNitaM "thovA jahannajuttANaMtaya tullAya te abhavyajivA iti" tIyAM kahanA siddha aNaMtaguNa tIyAM kamhA bhavya anaMtaguNa che sa puNa nirvANagamanayogyajIva kahIi / / 2 / / tIyAM kahanA jAtibhavya anaMtaguNa che / / 4 / / te puna jAtikarI bhavyathai muktiM paNi kadA kAliM nahI jaayeN| tathA ca bhaNitaM - "sAmaggiabhAvAo vavahAriarAsi appavesAo / bhavvA vi te aNaMtA je muttisuhaM na paavNti| / " jai mukti nahI jAI tau bhavya kima kayai muktigAMmi Ai jiva rahaI bhavyatA bhaNanai tao / jima malayAcalagata sAru caMdanadAru saMbhAra ihA Avai stannadhArahAdicaDai tara tIhaM hUMti jinapratimA ghaDai na hAtheM Avai na pratimA ghaDai / puNa yogyatAlagI tihAI jattha chatA te caMdanabhAra jinapratimA arha kahIjeM tima jAtibhavya puNa jai ihA vyavahArarAsi mAheM AveM sugurusamAyogalahai to tepi Na mukti jAi na ihAM vyavahAra rAzimA Avei, na sugurusamAyoga lahai, na mukti jAi kiMtu vyavahArarAzi anAdi anaMtAkAla lagI chatIi yogyatA lagI bhavyakahI iti / 198 1 zrIprajJApanAsUtre aSTAdazapade'pi uktaM yathA "bhavasiddhie NaM bhaMte, pucchA goyamA ! aNAdIe sapajjavasite abhavasiddhie gaM - vizeSopaniSa6 anaMta- anaMtaguNa che, (1) jalavya (2) siddha (3) bhavya (4) bhatibhavya ( jAlAvaNodha sugama che.) zrIprajJApanA sUtramAM 18 mA padamAM paNa kahyuM che - bhagavaMta ! bhavya jIvonI pRcchA. gautama ! anAdi sAMta. abhavyonI pRcchA 4 vizeSazatakam pucchA, goyamA ! sAIe sapajjavasie" ityAdi punarvistarArthinA vRttirvilokyA / iti jAtibhavyajIvAnAM lakSaNavicAraH / / 80 / / 199 nanu- zrImahAvIradevasya chadmasthAvasthAyAM sarvatapodinAnAM, sarvapAraNakadinAnAM ca mIlane, dvAdazavarSANi trayodazapakSAzca jAyante iti yatproktaM tatkathaM ghaTanAmATIkate / yato mArgazIrSakRSNadazamIdine dIkSAgrahaNaM, atha ca kevalotpattistu vaizAkhazukladazamIdine samajani / ityevaM gaNana ekAdazapakSA evaM edhante, na trayodaza, etAvatA eko mAso nyUno - vizeSopaniSa6 sAdi sAMta. (prajJApanAsUtranI prastuta pAThamAM saMpUrNa prazna A rIte samajavAno che ke bhagavaMta ! je bhavya hoya te bhavyarUpe kyAM sudhI rahe che ? javAba che anAdi sAMta. bhavyajIva anAdi kALathI bhavya ja hoya che, te mokSe jAya eTale pachI te bhavya kahevAto nathI. mATe tenA bhavyapaNAno tyAre aMta Ave che. abhavya jIva to sadA mATe abhavya ja che, tethI tenI sthiti anAdi - anaMta che, prajJApanA sUtramAM patra 'aNAdIe apajjavasite' mevo pATha upalabdha thAya che. prastutamAM 'sAIe sapajjabasie' mevo pATha che. te koI patra prabhAranI kSatine DAraNe hoya, khetuM nazAya che.) ItyAdi vistAranA arthIoe vRtti jovI. A rIte jAtibhavya bhuvonA lakSarAno vicAra gho. // 80 // (81) prazna :- zrImahAvIradevanI chadmastha avasthAmAM sarva tapanA divaso ane sarva pAraNAnA divasone meLavIe eTale 12 varSa ane 13 pakhavADiyA thAya che, evuM je kahyuM, te zI rIte ghaTe ? kAraNa ke mAgasara vada 10 nA divase dIkSA lIghI che. kevaLajJAna to vaizAkha suda 10 nA divase thayuM. A rIte gaNatA 11 pakhavADiyA ja thAya che, 13 nahIM, Ama 1 mahino ocho thAya che. pharI dara varSe cha divaso ochA thAya che. Ama sADA bAra varSomAM aDhI mahinA
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ -vizeSopaniSad 000 jaatH| punarapi prativarSa SaD divasA hIyante, evaM sArddhadvAdazavarSeH sArdo dvau mAsau nyUnau jAto, evaM sArddhatrayodazamAsA nyUnA jAtAH / atha ca yuge yuge dvau mAsau edhete, evaM sArdhayugadvaye paJca mAsA edhante, tata etebhyaH paJcamAsebhyaH sA strayo mAsAH pAtitAH / tathApi sArdo mAso'varddhiSTa, tasya kA gatiH, tanmadhye bhavatA kiM vyadhAyi ? atrocyate, zrIAcArAGgasUtre upadhAnazrutAkhye aSTamAdhyayane caturthoddezake proktaM varttate - ___bhagavatA kadAcit SaSThASTamadazamAditapAMsi api kRtAni, tathA ca tatpAThaH, tathAhi "chaTeNaM egayA bhuMje, ahavA aTThameNaM, dasameNaM, duvAlasameNaM, egayA bhuNje|" iti, ato barddhitasArdhamAse etatSaSThASTamadazamAditapaHkaraNaM -vishessopnissdochA thAya che. Ama sADA tera mahinA ochA thAya che. vaLI dareka yugamAM be mahinA vadhe tethI sADA bAra varSa = aDhI yugamAM pAMca mahinA vadhe. te pAMcamAMthI sADA traNa mahinA kADhI nAkhIe to paNa choTa mahino vadhe cha, tanuzuM ? uttara :- zrIAcArAMgasUtramAM upadhAnazruta nAmanA AThamA adhyayanamAM cothA uddesAmAM kahyuM che - bhagavAne kyAreka chaThTha, aTTama, cAra upavAsa vagere tapo paNa dhyA che. te mA bhuSaNa kyAreka chaThTha karIne pAraNu kare che. kyAreka aTTama karIne, kyAreka cAra upavAsa karIne, kyAreka pAMca upavAsa karIne pAraNu kare che. mATe je doDha mahino vadhe che, temAM chaThTha, aTTama vagere tapa karyo hoya, evuM saMpradAyathI saMbhave che. AvazyakaniryuktikAra zrIbhadrabAhu 000vizeSazatakam * 201 sampradAyAt smbhaavyte| AvazyakaniyuktikArakazrIbhadrabAhusvAminA tu etat tapastapaHsaGkalanAmadhye na gaNitam, tatrArthe tad abhiprAya te eva vidanti, iti sarvaM samIcInam, iti zrImahAvIradevasya tapomelavicAraH / / 81 / / nanu- pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH paJcA'pi acittA bhavanti navA ? ucyate bhavanti yaduktaM zrIpiNDaniyuktivRttI zrImalayagirikRtAyAM saptasahasrapramANAyAm, tathAhi- atra kSetrayojanazatAt parato yadAnIyate, tadA sarvo pRthivIkAyA, sarvasmAd api kSetrAt yojanazatAt Urdhvam AnIto, bhinnAhAratvena zItAdisamparkAcca avazyam acittIbhavati, itthaM ca kSetrAdikrameNa acittIbhavanam akAyAdInAmapi bhAvanIyaM, yAvad vanaspatikAyikAnAm / tathA ca harItakyAdayo yojanazatAd -vishessopnissdsvAmIe A tapa tapataMkalanAmAM nathI gamyuM. temAM je Azaya haze, e to teo ja jANe che. mATe sarva samyaka che. A rIte zrI mahAvIra prabhunA tapanA meLano vicAra kahyo. ll81II (82) prazna :- pRthvI, sa, magni, vAyu, vanaspati mA pAye acita hoya ke nahIM ? uttara :- hoya, zrImalayagirisUrikRta zrIpiMDaniryuktinI chaooo zlokapramANa vRttimAM kahyuM che - ahIM so yojana dUrathI je lAvavAmAM Ave, te sarva pRthvIkAya, acitta thaI jAya che. kAraNa ke so yojananA aMtare te jIvone bhinna AhAra prApta thAya che, je temanA jIvana mATe virodhI hoya che. vaLI vAtAvaraNa paNa badalAya che. te jIvo jemAM jIvI na zake evA zIta-uSNa vagereno saMparka thAya che. tethI te pRthvIkAya avazya acitta bane che. e rIte akAya vagere paNa kSetra vagerenA kramathI (kSetrAtikamathI ?) acitta bane che e samajI levuM joIe. yAvat vanaspatikAya sudhI.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 vizeSonA che Urdhvam AnItAH, acittIbhUtatvAd auSadhAdyarthaM sAdhubhiH parigRhyante, kAlatastu acittatA, svabhAvataH svAyu:kSayeNa, sA ca paramArthato'tizayajJAnenaiva samyak parijJAyate, na chAdmasthikajJAnena iti na vyavahArapatham avatarati, ata eva tRSAdipIDitAnAmapi sAdhUnAM svabhAvataH svAyu:kSayeNa acittIbhUtamapi taDAgodakaM pAnAya vardhamAnasvAmI bhagavAn na anujJAtavAn, itthambhUtasya acittIbhavanasya chadmasthAnAM durlakSyatvena, mA bhUt sarvatrApi taDAgodake sacitte'pi pAzcAtyasAdhUnAM pravRttiprasaGgaH, iti kRtvA, bhAvato'cittIbhavanaM pUrvavarNAdiparityAgena aparavarNAditayA bhavanam, sAmpratam acittaM tejaskAyapiNDam AhaoaNa-vaMjaNa pANaga-AyAmusiNodagaM ca kummaasaa| --vizeSopaniSad tethI haraDe vagere 100 yojana dUrathI lAvyA hoya, te acitta hovAthI auSadha vagere mATe sAdhuo le che. kALathI acitatA svAbhAvika rIte potAnA AyuSyano kSaya thavAthI thAya che. te acitatA to vAstavamAM atizayajJAnathI ja samyaka jaNAya che, chAghasthika jJAnathI nahIM. mATe teno vyavahAra thato nathI. jyAre sAdhuo tarasa vagerathI pIDita hatAM, taLAvanuM pANI svAbhAvika rIte potAnA AyuSyanA kSayathI acitta thayuM hatuM, tyAre paNa zrIvardhamAnasvAmIe te pANI vAparavAnI anujJA ApI na hatI. kAraNa ke A rIte pANI acitta thayuM e chadmasthone mATe durlakSya che. tethI je eka vAra pote e pANI vAparavAnI anujJA Ape to, sarvatra sacita evA taLAvanA pANImAM paNa pAchaLanA sAdhuonI pravRtti thAya. bhAvathI acita thavuM eTale pUrvanA varNa vagerano tyAga karIne bIjA varNa vagererUpa thavuM. have ayita tejaskAya piMDa kahe che odana, vyaMjana, pAnaka, osAmaNa, uNodaka, aDada, 000vizeSazatakam Dagalagasarakkha sUI pippalaAI u uvogo||48|| vyAkhyA- odanaH zAlyAdibhaktam, vyaJjanaM patrazAkatImanAdi, pAnakaM kAjikam, tatra hi avazrAvaNaM prakSipyate, tatastadapekSayA kAjjikasya agnikAyatA, AyAmam avazrAvaNam, uSNodakam-uddhRttaM tridaNDam, eteSAM ca padAnAM samAhAradvandvaH, cakAro maNDakAdisamuccayArthaH, kulmASA: pakvamASA:, ete ca odanAdayo'gniniSpannatvena agnikAryatvAd agnayo vyapadizyante, bhavati ca tatkAryatvAt tacchabdena vyapadezaH, yathA drammo bhakSito'nena ityAdI, odanAdayazca acittAstata eteSAM acittAgnikAyatvena abhidhAnaM na virudhyate, tathA DagalakAH pakveSTa -vizeSopaniSadra pAkelI IMTanA TukaDAo, rAkha, soya, kaMIka vAMko astro ItyAdi teno upayoga che. vyAkhyA :- odana eTale zAli vagere bhojana. vyaMjana eTale bhAjI, zAka,kaTI vagere, pAnaka eTale rAba, temAM osAmaNa nAkhavAmAM Ave che. mATe tenI apekSAe rAba agnikAya che. AyAma eTale osAmaNa. uNodaka eTale traNa ukALA AvyA hoya evuM pANI. A padono ahIM samAhAra hRddha samAsa che. 'ca'kAra khAkharA vagereno samuccaya karavA mATe che. kubhASa eTale pAkelA aDada. A odana vagere agnithI bane che, tethI te agninuM kArya che, mATe tene paNa agni kahevAya che. je jenuM kArya hoya, tene te zabdathI vyapadiSTa karI zakAya. jema ke eNe dram khAdho. (koI eka rUpiyAnI khAdha vastu khAI jAya, to eka rUpiyo khAI gayo evuM kahevAya che.) odana vagere acita che. mATe tene acitta agnikAya kahevuM ucita ja che. tathA Dagalaka eTale pAkelI IMTonA TukaDAo, rajavALI hoya
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSopaniSad 00 kAkhaNDAni sarajasko bhasma, sUcI lohamayI vastu, sIvanikA, athavA 'sarakkhasUyatti' rakSAbhasma, saha rakSayA varttate iti sarakSA sUcI / kimuktaM bhavati rakSA ca sUcI ceti, pippalakaH, kiJcid vakraH kSuravizeSaH, AdizabdAt nakharadanikAparigrahaH, etAni DagalakAdIni pUrvam agnirUpatayA pariNatAnyAsIran, tato bhUtapUrvagatyA samprati api agnikAyatvena vyapadizyante, acittAni c| na ca eteSAm acittAgnikAyatvAbhidhAnavirodhaH / yazca AkrAntAdika AkrAntapaGkAdisamutthaprabhRtikaH paJcaprakAro vakSyamANasvarUpo vAtaH so'citta iti, AkrAntAdisvarUpameva Aha 204 . " akkaMtadhaMtaghANe dehANugae ya pIli-pAIsu ya / - vizeSopaniSad te rAkha, soya eTale lokhaMDanI vastu-sIvavAnuM sAdhana. rAkha sAthenI soya. pippalaka eTale thoDo vAMko astro. Adi zabdathI nakhakAtaraNI vagere samajavA. A Dagalaka vagere pahelA agnirUpe pariNata hatA, mATe bhUtapUrva gatithI vartamAnamAM paNa agnikAyarUpe vyapadeza karAya che. ane te acitta che. mATe tene acitta agnikAya kahevAmAM koI virodha nathI. je AkrAnta vagere che - arthAt AkrAnta paMka vageremAMthI utpanna thAya che, te pAMca prakArano vAyu che. te acitta che. AkrAntAdinuM svarUpa kahe che - AkrAnta, mAta, ghANIno vAyu, zarIrAMtargata ane nicovAtuM vastra vageremAMno vAyu acitta vAyukAya che, evuM ATha karmano nAza karanArA jinezvaroe kahyuM che. pagathI kAdava dabAya tyAre 'cit" evA zabda sAthe je vAyu uchaLe che te AkrAnta che. je moDhAnA vAyuthI bharelI dRti, phuggA vageremAM che, te mAta che. je ghANImAM = tala pIlavAnAM yaMtramAM tala 4 vizeSazatakam acittavAukAo bhaNio kammaTTamahaNehiM / 19 / / " AkrAnte pAdena AkrAntakardamAdau yo vAtaH, ciditi zabdaM kurvan samucchalati / yazca dhmAtaH mukhavAtabhRte dRtyAdI vartate, yo vA 'ghANe' tilapIDanayantre tilapIDanayantravazAt sazabdaM nirgacchannupalabhyate, yazca dehAnugataH, zarIrAzritaH, ucchvAsaniHzvAsanisargarUpaH, pIlitaM sajalaM nizcotyamAnaM vastrAdi, AdizabdAt tAlAvRntAdiparigrahaH, teSu ca yaH sambhavati vAtaH, eSa paJcaprakAro'pi vAtaH karmASTakamathanairacittaH pratipAditaH, mizro mlAnaloTTAdi:, tatra mlAnaH sarvo'pi vanaspatikAyo'rddhazuSko jJeyaH, tatra yoM'zaH zuSkaH, so'cittaH, zeSastu sacitta iti mizraH, loTa: baraTyAdicUrNaH, tatra kAzcin nakhikAH sambhavanti / tAzca sacittAH zeSastu acitta iti mizraH / AdizabdAt tatkAladalitakaNakkAdi- parigrahaH, tatrApi kiyanto'vayavA adyApi apariNatAH, iti sacittAH kiyantastu acittA iti mizratA, saamprtmcittvnsptikaaymaahvizeSopaniSad pIlavAnA kAraNe zabda sAthe nIkaLato jaNAya che te. je zarIramAM rahelo ucchvAsa-niHzvAsarUpa vAyu che, te dehAnugata che. bhInuM kapaDuM nIcovAtuM hoya, tyAre je vAyu thAya te pIlita vAyu che, Adi zabdathI paMkhA vagere samajavA. emAM je vAyu saMbhave che, te pAMce prakAranA vAyune jinezvaroe acitta kahyo che. 205 myAna, loTTa vagere mizra che. temAM aDadhI sukAyelI sarva vanaspati mhAna samajavI. temAM je aMza sukAyelo hoya, te acitta che ane zeSa sacitta che, mATe te mizra che. loTa eTale baraTI vagerenuM cUrNa (baraTano artha che eka jAtanA aDada) temAM keTalIka nakhikA (?) saMbhave che. te sacitta che. bAkIno bhAga acitta che. mATe te mizra che. Adi zabdathI tatkALa daLelo loTa vagere samajavA. temAM paNa keTalAka avayavo hajI apariNata hoya, mATe sacitta che. keTalAMka avayavo acitta che, mATe
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ - vizeSona "puSphANaM pattANaM saraDuphalANaM taheva hriyaannN| viNTaMmi milANaMmi nAyavvaM jiivvippjhuuN||1||" vyAkhyA- puSpANAM patrANAM zaraDuphalAnAM komalaphalAnAM, tathA haritAnAM vrIhikAnAM vRnte prasavabandhane, mlAne zuSkaprAye jJAtavyaM jIvavipramuktam / iha auSadhAni kevalaharItakyAdIni, bheSajAni tu teSAmeva dvyAdInAm ekatra mIlitvA cUrNAni, yathA(dvA) antarupayogIni auSadhAni, bahirupayogIni pralepAdIni bhessjaani| iti pRthivyAdInAM paJcAnAmapi vatta-vavAra:I82TI nanu- indriyANAM paJcAnAM kiyAn viSayaH ? ucyate puSpamAlAsUtravRttyoH spaSTaM yA pratipAditaH, sa eva, tathA ca tatsUtravRttI "bArasahiM joyaNehiM so parigiNhai sii| rUvaM giNhai cakkhU joaNalakkhAo saahiregaao||1||" -vizeSopaniSamizrapaNuM che. have acitta vanaspatikAya kahe che - puSpa, paga, komaLaphaLa ane DAMgaranuM DIMTaDu plAna thaI jAya, sukAI gayA jevuM thaI jAya tyAre te acita samajavuM. ahIM auSadhio kevaLa haraDe vagere samajavI. bheSaja eTale te auSadhio ja be vagere saMkhyAmAM meLavIne kareluM cUrNa. jema ke (athavA to) zarIranI aMdara upayogI hoya te auSadha che ane bahAra upayogI hoya te pralepa vagere bheSaja che. A rIte pRthvIkAya vagere pAMcanA acittapaNAno vicAra kahyo. ll8thI. (83) prazna :- pAMce Indriyono viSaya keTalo ? uttara :- puSpamAlAsUma-vRttimAM teno spaSTa nirdeza karyo che - - zrotra 12 yojana dUrathI AvelA zabdanuM grahaNa kare che. cakSu sAdhika lAkha yojana dUranA rUpanuM grahaNa kare che. gaMdha, rasa ane 000vizeSazatakam gaMdhaM rasaM ca phAsaM joaNa navagAu sesANi / / paNNasayasattatIsA cautIsa sahassa lakkha igviisaa|| pukkharadIvaDDanarA puvveNa avareNa picchaMti / / 3 / / vyAkhyA- zrotraM dvAdazayojanebhyaH zabdaM meghagarjanAzabdarUpaM gRhNAti, cakSuH sAtirekayojanalakSAt rUpaM gRhNAti, viSNukumArAderiva svacaraNapurovartigartAdyantargataloSTAdidarzanAt, idam abhAsvarapadArthA'pekSayA, bhAsvarapadArthApekSayA ta 'paNNasayatti' gAthoktama. paTaghrANAdizaktardevAdikarpUrAdInAm iva, yojananavakAt gandhAdigrahaNam, zrIvizeSAvazyake'pi paJcendriyANAM viSaya evameva, tathA nayanasya viSayaH prakAzyavastu -vizeSopaniSadsparza 9 yojanathI gRhIta thAya che. puSkarAI dvIpanA manuSyo pUrva ane pazcimamAM 21,34,537 yojana dUra rahelA sUryane pUrva ane pazcimamAM jove che. vyAkhyA :- zrotra 12 yojana dUrathI meghagarjanAnA avAjarUpa zabdanuM grahaNa kare che. cakSu sAdhika eka lAkha yojana dUrathI rUpanuM grahaNa kare che. jema ke viSNukumAre eka lAkha yojananuM rU5 karyuM, tyAre teo potAnA paganI AgaLa khADA vageremAM rahelA TephA vagerene joI zakatA hatAM. A vAta amAsvara vastunI apekSAe samajavI. bhAsvara = prakAzamAna vastunI apekSAe to puSkarArdhadvIpanA manuSyonI dRSTino viSaya kahyo, te mujaba samajavuM. AgaLa paNa te pharI kahevAze. ghANa vagerenI sArI zaktithI deva vagerenA (?) kapUra vagerenI jema nava yojanathI gaMdhanuM grahaNa karI zake che. (ATale dUrathI AvelA gaMdhayukta yugalonA saMparkathI ghANendriya tenuM jJAna karI zake che.). zrIvizeSAvayakamAM paNa pAMca Indriyono viSaya A mujaba ja kahyo che. tathA prakAzya (abhAsvara) evI parvata vagere vastune AzrIne cakSano viSaya AbhAMgulathI sAdhika lAkha yojanA samajavo.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSopaniSad parvatAdi Azritya AtmAGgulena sAtirekaM yojanalakSaM bhavati / prakAzake tu AdityacandrAdI adhikamapi viSayaparimANaM syAt, nAtra siddhAntapraNIto'pi nirNayo nirdiSTo'sti / zrotrasya viSayaH dvAdazayojanAni meghagarjanAdI, ghrANarasanasparzanAnAM navayojanAni, nayanavarjendriyANAM jaghanyastu viSayo'saGkhyAtatamAGgulAsaGkhyeyabhAgAd AgataM gandhAdikaM ghrANAdIni gRhNanti evaM rUpaH nayanasya atyAsannarajomalAdestenAgrahaNAdaGgulAsaGkhyeyabhAgAt parataH sthitaM vastu netraM pazyati, ityevaM rUpo viSayo jaghanyaH, manasastu kevalajJAnasyeva, samastamUrttAmUrttavastuviSayatvena kSetrato nAsti viSayapramANam, manaso'prApyakAritvAd, viSayaparimANaM ca sarvatra AtmAGgulena jJeyam, dravyendriyeSu pramANaM tu idam* vizeSopaniSad prakAzaka evA sUrya candrane AzrIne to adhika paNa viSayapramANa hoI zake. temAM ATalI ja maryAdA che. evo zAstrakRta nirNaya nathI. zrotrano viSaya meghagarjanA vagere zabdane AthrIne 12 yojana che. ghANa-rasana-sparzananuM viSaya pramANa 9 yojana che. cakSu sivAyanI Indriyono jaghanya viSaya asaMkhyAtatama (?) aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAgathI AvelI gaMdha vagerenuM ghANa vagere Indriyo grahaNa kare che. te rIte rUpa nayanano viSaya che. nayana atyaMta najIka rahelA raja, mala vagerenuM grahaNa nathI karI zakatuM. mATe aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAgathI dUra rahelI vastu hoya, (aMgulanA saMkhyAtamAM bhAgavA aMtare rahelI vastu hoya, tene ja cakSu joI zake che.) A rIte rUpano viSaya kahyo. 208 manano viSaya to kevaLajJAnanI jema sakaLa mUrta-amUrta vastu che. mATe kSetrathI tenuM viSayapramANa nathI. kAraNa ke mana aprApyakArI che, vastu sAthe saMparka karyA vinA ja tenuM jJAna kare che. ahIM viSayapramANa sarvatra AtmAMgulathI samajavuM. dravyendriyomAM 4 vizeSazatakam - " bAhallao a savvAiM aMgula - asaMkhabhAgaM emeva ya puhattao navara munapudatta rasaLaM| 9 ||" sparzanendriyam utsedhAGgulenaiva mIyate, anyAni tu indriyANi AtmAgulenaiva iti / malayagiriNA'pi zrI AvazyakapIThikAvRttAvapi proce 209 "lakkhehiM ikkavIsAhiM sAiregehiM pukkharaddhammi / udae picchaMti narA sUraM ukkosae divase / / 1 / / " 'igavIsaM khalu lakkhA cauvIsaM ceva taha sahassAiM / taha paMca sayA bhaNiyA sattatIsA ya airittA / / 2 / / " pukkharavaradIvaDe ubhayato vi diTTivisao / puSkaradvIpArddhamAnuSyottaraparvatasamIpe manuSyAH karkasaGkrAntau pramANA vizeSopaniSad pramANa A mujaba che - jADAIthI sarva Indriyo aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa che. e ja rIte pahoLAIthI paNa samajavuM. mAtra rasanendriya aMgulapRthakksapramANa (ra thI 9 AMgaLa) che. sparzanendriya utsedhAMgulathI ja mapAya che. anya Indriyo AtmAMgulathI ja mapAya che. zrImalayagirisUrie paNa zrIAvazyakapIThikAvRttimAM kahyuM cheutkRSTa divasa (sauthI lAMbo divasa hoya tyAre) puSkarArdhadvIpamAM manuSyo sUryodaya samaye sAdhika 21 lAkha yojananA aMtare sUryane jue che. 21,24,537 yojananuM e aMtara hoya che. A puSkaradvIpArdhamAM sUryodaya ane sUryAste pUrva-pazcima baMne dizAmAM dRSTiviSaya hoya che. puSkaradvIpArkamAM mAnuSottaraparvatanI samIpa rahelA manuSyo karkasaMkrAntinA divase pramANAMgulathI niSpanna evA sAdhika 21 lAkha yojana dUra rahelA sUryane jue che. (ahIM puSpamAlAnA pAThamAM
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSopaniSad gulabhavaiH sAtirekaiH ekaviMzatiyojanalakSai- rvyavasthitaM raviM pazyanti, iti paJcendriyAnAM viSayavicAraH / / 83 / - kuNAlAnagarIvinAzakArakau sAdhU tadAnImeva paJcadazadinavRSTamusaladhArameghavRSTipUraiH plAvyamAnI mRtvA durgatiM jagmatuH kiM vA kAlAntare ? ucyate tadvyatikarAt tRtIyavarSe, yaduktaM zrItilakAcAryakRtAyAM zrI AvazyakavRttI tathAhi 210 kuruTotkuruTau sAdhU, mAtRSvastreyakau mithaH / bhrAtarau brAhmaNAvadhyApakAvAttArhatavratau / / 1 // abhUt puryAH kuNAlAyA-stayornirgamanAgrataH / varSAsu vasatinaraiH, plAvyatAm eti devatA // 2 // aTAlayat kuNAlAyA, vRSTiM jJAtvA ca tajjanaiH / niHsAryete sma tau sAdhU, kruddho'tha kuruTo 'bravIt / 3 / / - vizeSopaniSadda 21,34, 537 yona hyA che bhane AvazyanA pAThamAM 21, 24, 537 hyA che. tattvaM bahuzrutagamyam mA rIte pAMye indriyonA viSayano vicAra gho. // 83 // (84) prazna :- kuNAlA nagarIne vinAza karanArA be sAdhuo tyAre ja 15 divasa varaselA musaLadhAra meghanI vRSTinA pUramAM taNAIne durgatimAM gayAM ke kALAntare durgatimAM gayAM ? uttara :- te prasaMga pachI trIjA varSe durgatimAM gayAM. zrItilakAcArya kRta zrIAvazyavRttimAM kahyuM che - kuruTa ane utkruruTa A baMne munio paraspara mAsiyAI bhAIo hatA. teo pUrve brAhmaNa adhyApako hatA ane pAchaLathI temaNe jaina dIkSA lIdhI hatI. kuNAlA nagarImAM teo cAturmAsa hatA. temanI vasati pANIthI AplAvita na thaI jAya evA AzayathI devatAe kuNAlAmAM varasAdanuM nivAraNa karyuM. e jANIne tyAMnA 009 vizeSazatakam - 211 varSa deva kuNAlAyAmuvAcotkuruTastataH / dinAni daza paJcA'tha punaH kuruTa UcivAn / / 4 / / musalopamadhArAbhiH punarutkuruTo 'bhyadhAt / yathA divA tathA rAtrA vityuktvA tau nirIyatuH / / 5 / / kuNAlA'pi paJcadazadinairacchinnavarSaNAt / sArddhaM janapadenAmbhaH, pUraiH prAvAhyatA'khilA / / 6 / / tRtIye vatsare tau ca sAdhU sAketapattane / kAlaM kRtvA saptamorvyAM, dvAviMzatyatarAyuSau / / 7 // kAlAkhyanarakAvAse, saJjAyete sma nArakau / kuNAlAyA vinAzasya, kAlAd varSe trayodaze // 8 // utpannaM kevalaM jJAnaM, zrImadvIrajinezituH / ityAdInyanavadyAni zraddheyAni manISibhiH / 9 // iti kuNAlAyA vinAzAttRtIye varSe kuruTotkuruTasAdhvornarakagamanavicAraH ||84 | -vizeSopaniSad lokoe te baMne sAdhuone nagarImAMthI kADhI mukyA. kuruTamuni krodhe bharAIne bolyA - 'megha ! kuNAlAmAM varaso.' utkruruTe kahyuM - '15 divasa sudhI'. pharI kuruTe kahyuM - 'musaLadhAra varaso' pharI utkruruTe dhuM 'prema hivase, tema rAte' khema uhIne teso ta rahyAM. kuNAlA nagarImAM satata 15 divasa varasAda thayo. AkhI nagarI loko sAthe pANInA pUrathI taNAI gaI. trIjA varSe te baMne sAdhu sAketapuramAM kALa karIne sAtamI narakamAM kAla nAmanA narakAvAsamAM 22 sAgaropama AyuSyavALA nAraka thayA. kuNAlAnA vinAza pachI terame varSe zrI vIra jinezvarane kevaLajJAna utpanna thayuM hatuM. AvA satyadRSTAnto para matimAnoe zraddhA karavI joIe. A rIte kuNAlAnA vinAza pachI trIjA varSe kuruTa-utkruruTa
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 -vizeSopaniSad 000 ___ nanu- sAdhUnAM poSadhe kRte zrAddhAnAM ca "saMthArAuvaTTaNakiI pariaTTaNakiI AuTTaNakiI pasAraNakiI chappaiyAsaMghaTTaNakiI acakkhu-visayakAyakiI" iti padaSaTkaM kathyate tasya ko'rthaH, kutra ca pratipAdito'sti ? ucyate zrItaruNaprabhasUribhiH zrISaDAvazyakabAlAvabodhe padaSaTkaM vArttayA vyAkRtam asti| tatpAThastu tata eva avaseyaH / iti saMthArAuvaTTaNakiIti padaSaTkavyAkhyAvicAraH / / 85 / / / nanu- sAmprataM sAdhavaH kaTau davarakaM badhnanti, sa kutra pratipAdito'sti ? ucyate sAdhUnAM caturdazopakaraNamadhye nAsti davarakaH, paraM aupagrahikarUpaH pramAdaheturapi vRddhasampradAyAd badhyate, zrIAvazyakacUrNA api zrIAryarakSitasUrisambandhe, davarakena kaTipaTTako baddhaH prokto'sti, tathAhi "anneNa kaDipaTTao purao kAUNa doreNa baddho iti" evaM -vizeSopaniSada munimo nara gayA, viyAra 5lo. // 84|| (85) prazna :- sAdhuone ane jemaNe pauSadha karyo che evA zrAvakone saMthArA vagere cha pado kahevAya che, teno artha zuM che ? ane te artha kyAM kahevAyo che ? uttara :- zrItaruNaprabhasUrie zrI SaDAvazyaka bAlAvabodhamAM A cha pada vArtAthI kahyuM che, teno pATha temAMthI ja jANavo. A rIte saMthArA uvaNakiI vagere cha padanI vyAkhyAno vicAra kahyo. (zrI AvazyakasUtra pagAmasikkA TIkA anuvAdathI paNa A artha jANI zAya.) Icull (86) prazna :- vartamAnamAM sAdhuo kaMdoro bAMdhe che, tenuM vidhAna kyAM kareluM che ? uttara :- sAdhuonI 14 prakAranI upadhi kahI che, temAM kaMdoro nathI, paNa aupagrAhika upadhi tarIke kaMdoro vaparAya che. te pramAdanuM kAraNa che. Ama chatAM paNa vRddhasaMpradAyathI tene bAMdhavAmAM Ave che. 000vizeSazatakam * 213 taruNaprabhasUribhirapi SaDAvazyakabAlAvabodhe 'sAdhUNa goyarago' iti padavyAkhyAne proktaH, tathAhi- atra sAdhu mahAtmA pUrvahiM apramAdi pravRttinimitta, agauyarao dharatA kisau artha vAma kuhaNI cApIkarI colapaTakurAhavatA jusu agoyarao kahiyai, isau AmnAyabaisu agIyarao duSamAnubhAvai tau buchinnau vicheda gayao pramAda bahulakAlabhAvikarI sAdhu colapaTTaku davarakAdi taNAi AdhAridhari vAlAgA ityAdi / evaM zrIuttarAdhyayanavRttau dvitIyAdhyayane acelaparISahe zrIAryarakSitasUripitRsomadevasambandhe, tathAhi tatra tasya anyena sAdhunA mAnopetavAsa: kaTipaTTa iva kRtvA davarakeNa baddhamiti / evaM sAhUNa goyarao ityatrApi vyAkhyAtam asti| pUrva sAdhubhirapramattatayA colapaTTako vAmakUpareNa dhriyamANa AsIt, sAmprataM tu du:SamAnubhAvAt, tasmin dharaNavidhI -vishessopnissdzrIAvazyakapUrNimAM paNa zrIAryarakSitasUrinA saMbaMdhamAM dorAthI colapaTTo bAMdhyo evuM kahyuM che - tathA anyae colapaTTo AgaLa karIne dorAthI bAMdhyo. A rIte taruNaprabhasUrie paNa SaDAvazyaka jAlAvaNodhamA 'sAdhUNa goyarago' mA pahanI vyAyAmAM 5r2yA cha. A pramANe - ahIM sAdhu mahAtmA pUrve apamAdanI pravRtti mATe agauyara dhAraNa karatAM, eTale ke DAbI koNIthI colapaTTAne dabAvIne dhAraNa karI rAkhatA. e AmnAyanA kAraNe 'agauyara' kahevAya. duHSamAkALanA prabhAve teno viccheda thayo che. A pramAdabahula kALa che. tethI sAdhu volapaTTAne kaMdorAthI bAMdhIne dhAraNa karI rANe che. A rIte zrIuttarAdhyayanasUtra-vRttimAM dvitIya adhyayanamAM ayelaparISahanA adhikAramAM zrIAryarakSitasUrinA pitA somadevanA saMbaMdhamAM kahyuM che - tyAM anya sAdhue pramANayukta kapaDAne colapaTTA vo 5rIne jorAthI jAMdhI dho. mA 'sAdhUNa goyarago' mahI
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 - vizeSanage vyavacchinne sAmpratInaiH sAdhubhiH pramAdabAhulyAt davarako dhriyamANo'sti / nanu- anyagacchIyasAdhubhirbahutaraH colapaTTopari davarako badhyate, zrIkharataragacchIyasAdhubhirneti katham 'ucyate' zrIAryarakSitasUriparamparAm anusaradbhirbadhyate, vayaM tu zrIAryasuhastisUriparamparAnugAH iti vRddhavAdaH / iti sAdhUnAM kaTau davarakabandhanavicAraH / / 86 / / nanu- "jhANaMtariyAvaTTamANassa kevalavaraNANadaMsaNe smusspnne|" iti ko'rthaH ? ucyate zukladhyAnasya catvAro bhedAH / pRthaktvavitarkasavicAra 1 ekatvavitarkasa(a)vicAra 2 sUkSmakriyAnivRtti 3 upara-takriyApratipAtilakSaNAH 4 tatra AdhabhedadvayaM vyatikrAntasya tRtIyabhedam -vizeSopaniSadpaNa vyAkhyA karI che - pahelA sAdhuo apramatapaNe DAbI koNIthI colapaTTAne dhAraNa karI rAkhatA hatA. have to duHSamA kALanA prabhAve tevI rIte dhAraNa karI rAkhavAnI kriyAno vyavaccheda thayo che. tethI vartamAnanA sAdhuo pramAdabadula hovAthI dorAne dhAraNa karI rAkhe che. zaMkA :- anya gacchanA ghaNA sAdhuo colapaTTA para kaMdoro bAMdhe che. zrIkharataragacchanA sAdhuo nathI bAMdhatA, tenuM zuM kAraNa ? samAghAna :- jeo zrIAryarakSitasUrinI paraMparAne anusare che, teo kaMdoro bAMdhe che, ApaNe to zrI AryasuhastisUrinI paraMparAne anusaranArA chIe, evo vRddhavAda che. A rIte sAdhuonI kaTi para kaMdoro bAMdhavAno vicAra kahyo. |8|| (87) prazna :- dhyAnAktaramAM rahelA prabhune kevalavarajJAnadarzana utpanna thayA eno zuM artha che ? uttara :- zukladhyAnanA cAra bhedo che. (1) pRthakvevitarkasavicAra (2) ekatvavitarkaavicAra (3) sUkSmakriyAnivRtti (4) uparatakriyApratipAtI. temAM prathama be bheda pasAra thaI gayA hoya, ane trIjA vizeSarIta - * 215 asamprAptasya atrAntare tadutpattiH / yaduktaM zrIharibhadrasUribhiH zrIAvazyakabRhadvRttI dhyAnazatake dharmadhyAnAdhikAre tathAhi-uktA dharmadhyAnasya dhyAtAraH, sAmprataM zukladhyAnasya Adyabhedadvayasya avizeSeNa ete eva yato dhyAtAraH, ityato mA bhUt punarabhidheyA bhaviSyatIti lAghavArtha caramabhedadvayasya ca prasaGgata etAneva abhidhitsurAha "ete ccia puvvANaM puvvadharA suppasatthasaMghayaNA / duNhi sajogA'jogA sukkajhANaparA kevlinno||31||" vyAkhyA- ete eva ye anantaram eva dharmadhyAnasya dhyAtAraH uktAH, pUrvayorityAdyayo-IyoH zukladhyAnabhedayoH pRthagvitarkasavicAram 1 ekatvavitarkamavicAram 2 ityanayoH dhyAtAra iti gmyte| ayaM - vizeSopaniSabhedane prApta na karyo hoya, tyAre kevaLajJAna-kevaLadarzananI utpatti thAya che. - zrIharibhadrasUrie AvazyakabRhaddhatimAM dhyAnazatakamAM dharmadhyAnanA adhikAramAM kahyuM che - dharmadhyAnanA dhyAtAonuM svarUpa kahyuM. zukladhyAnanA prathama be bhedonA dhyAtA paNa samAnarUpe teo ja che. mATe punarukti na thAya e mATe lAghava mATe have chellA be bhedonA prasaMgathI temanuM ja nirUpaNa karavA mATe kahe che - suprazasta saMghayaNavALA pUrvadharo zukladhyAnanA pahelA be bhedonA dhyAtA che. chellA be bhedonA dhyAtA sayogI ane ayogI evA zukladhyAnamAM parAyaNa evA kevalIo che. vyAkhyA :- jeo hamaNA ja dharmadhyAnanA dhyAtA tarIke kahyA, teo ja zukladhyAnanA pahelA be bheda- (1) pRthaka vitarkasavicAra ane (2) ekatva vitarkaavicAra A baMnenA paNa dhyAtA che. temAM
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSaratam 216 - vizeSonA punarvizeSaH pUrvadharAzcaturdazapUrvavidastadupayuktAH, idaM ca pUrvadharavizeSaNam apramAdavatAmeva veditavyam, na nirgranthAnAm, mASatuSamarudevyAdInAm apUrvadharANAmapi tadupapatte: suprazastasaMhananA ityAdyasaMhananayuktAH, idaM punaroghata eva vizeSaNamiti, tathA dvayoH zuklayoH parayoH uttarakAlabhAvinoH pradhAnayorvA sUkSmakriyAnivRttyuparatakriyApratipAtilakSaNayoryathAsaGkhyaM sayogA ayogAH kevalino dhyAtAraH iti yogaH, evaM ca gammae sukkajhANAidugaM bolINassa tatiyamappattassa etAe jhANaMtariAe vaTTamANassa kevalaNANa muSpajai, kevalI a sukkalesso ajhANI a jAvaM suhumakiriyamaNiaTTatti, iti gAthArthaH / iti jhANaMtariAvaTTamANassa arthavicAraH T87To - vizeSopaniSadra A vizeSa che - pUrvaghara eTale 14 pUrvamAM upayoga dharAvatA hoya, A pUrvadhara vizeSaNa apramAdavALAonuM ja samajavuM, arthAt sAtamAM guNasthAnake rahelA hoya temanuM vizeSaNa samajavuM. nigraMtho - 11-12 guNasthAnake rahevAnuM nathI. kAraNa ke A rIte ja - mASatuSa muni, marudevI mAtA vageree zukladhyAna karyuM hatuM - tenI saMgati thaI zake che. - suprazasta saMghayaNavALA eTale prathama saMghayaNathI yukta. A vizeSaNa sarvasAmAnya samajavuM. zukladhyAnanA be caramabhedo = pachInA samaye thanArA athavA to pradhAna bhedo- mukhya bhedo (1) sUkSmakriyAnivRtti (2) uparatakriyApratipAti temanA dhyAtA kramazaH sayogI ane ayogI kevaLIo hoya che. A rIte jaNAya che ke zukladhyAnanA prathama be bhedane oLaMgIne trIjA bhedane prApta karyo na hoya, te dhyAnAMtaramAM vartamAna evA jIvane kevaLajJAna thAya che. kevaLajJAnI sUkSmakriyAnivRtti sudhI zuklalezyAvALA ane dhyAnarahita hoya che, evo gAthArtha che. A rIte dhyAnAMtaramAM vartamAnano artha kahyo. ll87ii. nanu- aSTAdazabhArA vanaspatInAM procyante, tatra bhAraH kimucyate ? ucyatA zUnyasaptAGkahastAzca candrenduvasuvahnayaH, etatsaGkhyAkanirdiSTo (38112970) vanabhAraH prakIrtitaH / / 1 / / catvAraH puSpitA bhArA aSTau ca phlpusspitaaH| vallayo bhAraSaTkaM ca vaasudevprkiirtitaaH||2|| aSTAdazabhArAH punaranena prakAreNa-kalpavRkSa-pArijAta-mandAra-haricandanasantAna-baTa-pippala-pimpara-udambara-nirbIja-bIjabhojya-vRkSa-phalabhojyamUlabhojya-sarvabhojya-kASThabhojya-puSpabhojya-patrabhojyA iti / punaH tatsvarUpaM prakaraNAntareNa Aha tinni koDi ikyAsI lAkha bAra sahassa eka so bhaassi| italeM rukkhAno ika bhAra ehavI vaNasaibhAra aDhAra / / 1 / / cyAra bhAra phUlAM viNahoi, phalaviNa AThabhAra jagajoI, -vizeSopaniSad (88) prazna :- vanaspatinA aTAra bhAra kahevAya che, temAM bhAra zuM che ? uttara :- 3,81,12,970 A saMkhyAno vanabhAra kahyo che. 4 puSpita bhAra che, 8 phalapuSpita bhAra che ane 6 vallIbhAra che, evuM vAsudeve kahyuM che. 18 bhAra A prakAre che - kalpavRkSa, pArijAta, maMdAra, haricaMdana, saMtAna, vaDa, pIpaLo, piMpaTa, UMbaro, nirbIja, bIjabhojya, vRkSa, phaLabhojya, mUlabhojya, sarvabhojya, kASThabhojya, puSpabhojya, pakabho. pharI tenuM svarUpa bIjA prakAre kahe che - 3,81,12,100 eTalI vanaspatino eka bhAra evI 18 bhAra vanaspati. temAM cAra bhAra phUla vinA che. 8 bhAra phaLa vinAnA che. phaLa phUle 6 bhAra che. A rIte 18 bhAra vanaspati che.
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 -vizeSopaniSad 000 phalaphUle SaTbhAravicAra, ehavI vaNasai bhAra aDhAra / / 2 / / tia araba koDa igasI, bAraha lakkhA ya sahasa bahuttarayaM, nava nava sattarirukkhaM jAI igapatta igabhAraM / / 3 / / idam aSTAdazabhArasvarUpaM laukikaM vA zaivazAstrAnusAri ca dRzyate, jainamate tu na tAdRg svarUpaM dRSTaM zrutaM vA / iti aSTAdazabhAravanaspatisvarUpavicAraH / / 88 / / ___ nanu- marudevI nAbhikulakarapatnI nAbhezca paJcaviMzatyadhikAni paJcadhanuzatAni tanumAnaM tadeva marudevAyA api 'saMghayaNaM saMThANaM uccattaM ceva kulagarehi samaM' iti vacanAt marudevA bhagavatI ca siddhA, tataH kathaM paJcadhanuHzatapramANA utkRSTA avagAhanA ghaTate ? atrocyate, marudevAyA nAbheH kiJcid uunprmaanntvaat| striyo hi uttamasaMsthAnebhyaH -vishessopnissd,81,12,72,979 ATalA vRkSo eka patra eka bhAramAM thAya che. 18 bhAranuM AvuM svarUpa laukika ke zaivazAmAnusArI dekhAya che. jaina matamAM to evuM svarUpa joyuM ke sAMbhaLyuM nathI. A rIte 18 bhAra vanaspatinA svarUpano vicAra kahyo. ll88ll (8) prazna :- mahevA mAtA nAbhisaranA patnI hatA. nAbhirAjAnuM zarIrapramANa pa5 dhanuSya hatuM. marudevA mAtAnuM paNa te ja hatuM. kAraNa ke evuM vacana che ke kulakaronI patnInuM saMghayaNa, saMsthAna ane uccatva kulakaronI samAna hoya che. marudevA bhagavatI siddha thayA hatA. to 500 dhanuSya pramANa siddhonI utkRSTa avagAhanA zI rIte ghaTe? uttara :- marudevA nAbhirAjAthI kAMIka nyUna pramANavALA hatA. uttamasaMsthAnavALA puruSonI (uttamasaMsthAnAdivALI) strIo svasvakALanI apekSAe puruSothI kAMIka nyUnapramANavALI hoya che. mATe marudevA paNa 500 dhanuSyapramANavALA hatAM, mATe doSa nathI. 000vizeSazatakam * 219 svasvakAlApekSayA kiJcid UnapramANA bhvnti| tato marudevA'pi paJcadhanuHzatapramANA iti na doSaH, api ca hastinaH skandhArUDhA saGkucitAGgI marudevA siddhA, tataH zarIrasaGkocabhAvAt nAdhikAvagAhanA sambhavati ityavirodhaH, athavA yad idam Agame paJcadhanuHzatAni utkRSTapramANam uktaM, tad bAhulyApekSayA, anyathA paJcaviMzatyadhikapaJcadhanuHzatapramANA utkRSTAvagAhanA sA ca marudevIkAlavartinAm abseyaa| marudevyA api AdezAntareNa nAbhikulakaratulyatvAt, taduktaM siddhaprAbhRtaTIkAyAM 'marudevIvi AesaMtareNa nAbhitullatti' siddhaprAbhRtasUtre'pi uktam 'ogAhaNA jahannA rayaNANa dugaM puNo ya ukkosaa| paJceva dhaNusayAI dhaNuhapahuttANi ahiyANi / / " etaTTIkA vyAkhyA- pRthaktvazabdo bahutvavAcI, bahutvaM ca iha paJcaviMzatirUpaM draSTavyama, iti shriiprvcnsaaroddhaare| iti marudevIdeha -vishessopnissdvaLI marudevA hAthInA skaMdha para AruDha hatAM, tethI saMkucita zarIravALA hatA. ane te dizAmAM siddha thayA. mATe zarIrano saMkoca thavAthI vadhAre avagAhanA saMbhavatI nathI, tethI virodha nathI. athavA to AgamamAM je 500 dhanuSyapramANa utkRSTa avagAhanA kahI che te bAhulyanI apekSAe che. anyathA marudevA mAtAnA samakAlIna manuSyonI para5 dhanuSyapramANa utkRSTa avagAhanA (siddha thanArAonI) samajavI. kAraNa ke bIjA AdezathI marudevI mAtA paNa nAbhi kulakaranI tulya che. zrIsiddhaprAbhRtaTIkAmAM kahyuM che - marudevI mAtA paNa anya AdezathI nAbhisamAna che. siddhaprAbhRtasUtramAM paNa kahyuM che - jaghanya avagAhanA be hAtha che, utkRSTa avagAhanA 400 dhanuSya + dhanuSya pRtha'tpa che. vyAkhyA :- ahIM pRthakva zabdano artha bahuta karavAno che.
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 -vizeSonage mAnavicAraH / / 89 / / ___nanu- na dukkaraM vAraNapAsamoyaNaM gayassa mattassa vaNammi rA " ityatra vAraNeti padena gajazabdasya kathaM paunaruktyam ?, atrocyate, ayaM pATho na bhavati, "na dukkaraM vA narapAsamoyaNaM" iti zuddhapAThasadbhAvAt yaduktaM zrIsUtrakRtAGganiryuktau vRttau ca tathA 'na dukkaramityAdi' na dukkara, etat narapAzairbaddhamattavAraNavimocanaM bane rAjan-naitad na me pratibhAti / duSkaraM yacca tatra Avalitena tantunA baddhasya mama pratimocanam iti| snehatantavo hi jantUnAM duzchedA bhavantIti bhAvaH, iti na dukkaraM vA narapAsamoyaNaM itizuddhapAThavicAraH / / 10 / / -vizeSopaniSad ane bahuta ahIM '25' rUpa samajavuM. evuM pravacanasAroddhAramAM kahyuM che. A rIte marudevInA zarIrapramANano vicAra kahyo. ll89ll (90) prazna :- "he rAjan ! madonmatta hAthInA gajapAlane choDAvavo e duSkara nathI." A paMktimAM hAthI zabdathI gaja (vAraNa ane gaja) zabdanI punarukti zA mATe karI che ? uttara :- A pATha barAbara nathI. kAraNa ke 'athavA to manuSyoe bAMghela pAzathI choDAvavuM e duSkara nathI" Avo zuddha pATha maLe che. zrIsUtrakRtAMganiryukti ane vRttimAM kahyuM che - duSkara nathI ItyAdi.... he rAjan ! A manuSyonA pApothI baMdhAyelA madonmatta hAthIne vanamAM choDAvavo e mane duSkara nathI lAgatuM. paNa vaLelA taMtuothI huM baMdhAyelo hato. temAMthI chUTavuM mane duSkara lAgatuM hatuM. jIvo snehataMtuone sahelAIthI toDI zakatA nathI, evo ahIM Azaya che. A rIte - athavA to manuSyonA pAzathI choDAvavuM duSkara nathI, evA zuddha pAThano vicAra kahyo. (evo nyAya che ke viziSTavAcaka zabdonI sAthe jo vizeSaNa 000 vizeSazatakam - 221 nanu- mithyAtvasya kathaM guNasthAnatvam ? ucyate zrIguNasthAnakramArohasUtravRttI ca tasya sAkSepaM bhaNitam asti, tathAhi anAdyavyaktamithyAtvaM jIve'styeva sadA param / vyaktamithyAtvadhIprAptirguNasthAnatayocyate 1 anAdi ca tad avyaktaM ca 'anAdyavyaktaM' tacca tanmithyAtvaM ca, anAdyavyaktamithyAtvam, jIve prANini, avyavahArarAzivartini, 'sadA' sarvadA astyeva, paraM vyaktamithyAtvasya pUrvoktasvarUpasya dhIrbadristasyAH prAptireva guNasthAnatayA ucyate iti| nanu 'savvajiyaThANamicche' iti -vizeSopaniSad hoya, to e viziSTavAcaka zabdono artha sAmAnyavAcaka zabda karavo. jema ke 'tai' no artha che (teNe tapa karyo. jo evuM vAkya Ave ke 'tapa: tere' tyAM tere no artha mAtra 'karyo' evo karAya che. eTale teNe tapa karyo Avo ja artha thaze. e ja rIte vAra eTale gajabaMdhana evo artha thAya che. paNa jyAre nAnAM vAra Avo zabda Ave tyAre vara no artha mAtra "baMdhana' karavAmAM Ave che. A rIte punarukti doSa Avato nathI. e ja rIte prastutamAM 'vArapArA' zabdathI gaja zabdanI punarukti nathI. e rIte paNa saMgati thaI zake.) llcoll (1) prazna :- mithyAtvane guNasthAnaka zI rIte kahevAya ? uttara :- zrIguNasthAnakamArohasUka-vRttimAM pUrvapakSa sAthe A uttara Apyo che - jIvamAM anAdi avyakta mithyAtva sadA hoya che. paNa vyakta mithyAtvanI buddhi prApta thAya, tene guNasthAna kahevAya che. je anAdi ane avyakta evuM mithyAtva che, te avyavahArarAzimAM rahelA jIvane sarvadA che ja. paNa pUrve jenuM svarUpa kahyuM che, tevA vyakta mithyAtvanI buddhinI prApti thAya, te ja guNasthAnarUpe kahevAya che.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 223 222 - vizeSAnisTa mithyAdRSTau sarvANi api jIvasthAnAni labhyante, tatkathaM vyaktamithyAtvadhIprAptireva prathamaguNasthAnatAm Apnoti, ityatrocyate- 'sarve bhAvAH sarvajIvaiH prAptapUrvA anantazaH' iti vacanAt ye prAptavyaktamithyAtvabuddhayo jIvA vyavahArarAzivartinaste eva prathamaguNasthAnasthA lbhynte| na tu avyavahArarAzivartinaH, teSAm avyaktamithyAtvasya eva sadbhAvAd ityadoSaH, zrItilakAcAryakRtAvazyakavRttau tvam, mithyA atathyo'rhaddharma iti, dRSTidarzanaM yasya sa mithyAdRSTiH / tarhi katham asya guNasthAnatA ? ucyate, kasyApi vacanAderjinamatAnusAritvAd guNasthAnatA, yathA sUtroktAkSaraikArocane'pi mithyAdRSTiH, zeSarocanAttu gunnsthaantaa| ekendriyANAM tu -vizeSopaniSadra zaMkA :- sarva jIvasthAna mithyAdRSTimAM che. A rIte mithyASTimAM sarva jIvasthAno upalabdha thAya che. to pachI vyakta mithyAtvanI buddhinI prApti ja prathama guNasthAnaka che, evuM kema kahevAya ? samAdhAna :- sarva jIvoe sarva bhAvone anaMta vAra prApta karyA che. e vacanathI jemaNe vyakta mithyAtvabuddhine prApta karI che tevA vyavahArarAzimAM rahelA jIvo prathama guNasthAnake rahelA che. avyavahArarAzimAM rahelA jIvo nahIM. kAraNa ke temane avyakta mithyAtva hoya che. mATe doSa nathI. zrItilakAvAryakRta AvazyakaniryuktimAM to A mujaba kahyuM che - "Ahata dharma khoTo che." AvI jenI dRSTi che, te miyAdaSTi che. zaMkA :- to pachI tene guNasthAnaka kema kaho cho ? samAdhAna :- tenA koI paNa vacana vagere jinavacanane anusaratA hovAthI te guNasthAnaka che. jema ke sUtramAM kahelA eka akSaranI paNa ruci na kare to mithyAdRSTi che, bAkInA akSaronI ruci kare, tethI guNasthAnaka che. ekendriyone rautavya mAtra guNanI apekSAe guNasthAnaka che. 000vizeSazatakam caitnymaatrgunnaapekssyaa| evaM zrIkarmagranthacaturdazasahasrIvRttAvapi, tathAhinanu yadi mithyAdRSTistataH kathaM guNasthAnasambhavaH, guNA hi jJAnAdirUpAstatkathaM te dRSTau viparyAyAM bhaveyuriti / ucyate- iha yadyapi sarvathA atiprabalamithyAtvamohanIyodayAd, arhatpraNItajIvAjIvAdivastupratipattirUpA dRSTirasumato viparyastA bhvti| tathApi kAcinmanuSyapazvAdipratipattirapi (pya ?) viparyastA, tato nigodAvasthAyAmapi tathAbhUtAvyaktasparzamAtrapratipattirapi (pya) viparyastA'pi bhavati / anyathA ajIvatvaprasaGgAt, yad Agama: "savvajIvANaM pi akkharassa aNaMto bhAgo nicugghADio ciTThai, jai puNa so vi AvarijjA tA NaM jIvo ajIvattaNaM -vizeSopaniSae ja rIte zrIkarmagraMthanI 14000 zlokapramANa vRttimAM paNa kahyuM che - zaMkA :- jo mithyAdRSTi che, to tenuM guNasthAnaka zI rIte saMbhave ? guNo to jJAna vagere che. to viparIta dRSTimAM jJAna vagere zI rIte hoI zake ? samAdhAna :- ahIM bhale sarvathA ati prabaLa evA mithyAtva mohanIyanA udayathI arihaMtapraNIta jIva-ajIva vagere vastunA svIkArarUpa jIvanI dRSTi viparyasta thAya che. chatAM paNa manuSya, pazu vagerenI pratipatti (jJAna) aviparyata paNa hoya che. 'A manuSya che' eTalA aMzanuM to mithyAtvInuM jJAna paNa samyaka ja hoya che. nigodanI avasthAmAM paNa tevA prakAranuM avyakta sparzamAtranuM jJAna paNa aviparyasta-vyathArtha hoya che. jo ATaluM jJAna paNa jIva na karI zake, to te ajIva thaI jAya evI Apatti Avaze. AgamamAM kahyuM che - - sarve ya jIvone akSarano anaMtamo bhAga haMmezA ughADo rahe che. jo te paNa DhaMkAI jAya, to jIva ajIva banI jAya. ItyAdi - A rIte
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 - vizeSana9 pavanma riA" ityAdi, iti mithyAtvasya guNasthAnatvavicAraH / / 91 / / nanu- bhagavAn zrImahAvIradevo dIkSAnantaraM chadmasthAvasthAyAM kadApi kasminnapi nimitte UcivAn navA ? ucyate, vAradvayaM, yaduktaM zrIAcArAGgaprathamazrutaskandhe navame'dhyayane dvitIyoddezake zrImahAvIrasya chadmasthAvasthAvarNane, tathAhi "abahuvAI abahubhASI" ekadvivyAkaraNaM kvacin nimitte kRtavAn iti bhAvaH / evam atraiva agretnaalaapke| ___ "ayamaMtaraMsi ko ettha ahamasi tti bhikkhU ahaTTa ayamuttame sau" ayamantarmadhye ko'tra vyavasthitaH, evaM saGketaM gatA duzcAriNaH vizeSopaniSadu mithyAtvanA guNasthAnakapaNAno vicAra kahyo. [zrIharibhadrasUrimahArAjAe kahyuM che ke- mithyAtvInuM guNasthAnaka kahevAya che, te gauNa che. sAnvartha nathI. paNa jyAre mithyASTi jIva mitrA dRSTine pAme che tyAre tenuM guNasthAnaka mukhya bane che. kAraNa ke tene guNonI prApti thaI hovAthI te guNasthAnaka sAnvartha che.(yogadRSTi samuccaya-40)]ll91il (92) prazna :- bhagavAna zrImahAvIrasvAmI dIkSA pachI chadmasthA avasthAmAM kyAre paNa koI paNa nimitte bolyA hatA ? uttara :- be vAra bolyA hatAM. zrIAcArAMga prathamazrutaskalpamAM navamA adhyayanamAM bIjA uddesAmAM zrImahAvIranI chadmasthaavasthAnA varNanamAM kahyuM che- alA vadanAra = aA bolanAra. arthAt koI nimittathI eka-be vacana bolyA hatA. tathA ahIM ja agretana AlApakamAM kahyuM che. paraspara saMketa karelA durAcArIo ke nokaro pUche che - ahIM A aMdara koNa che ? athavA to tyAM nitya rahenArA duSTa manavALA jIvo A rIte kahe che. teo AvuM pUche ane bhagavAna mauna rahe to vadhAre doSo thAya, mATe vizeSarIta - - 225 pRcchanti / karmakarAdayo vA tatra nityavAsino duHpraNihitamAnasAH pRcchanti / tatra caivaM pRcchatAm eSAM bhagavatAM tUSNIbhAvam eva jAte, kvacid bahutaradoSApanayanAya jalpati api, kathamiti darzayati, ahaM bhikSurasmi, ityevam ukte, yadi te'vadhArayanti, tataH tiSThatyeva, abhipretArthavyAghAtAt kaSAyitA mohAndhAH sAmpratekSitayA evaM brUyuH, yathA tUrNam asmAt sthAnAt nirgaccha, tato bhagavAn acittAvagraha iti kRtvA nirgacchatyeva, yadi vA nirgacchatyeva bhagavAn kintu so'yam uttamaH pradhAno dharma AcAra iti kRtvA sakaSAyite'pi tasmin gRhasthe tUSNIMbhAvavyavasthito yadbhaviSyatayA dhyAyatyeva, na dhyAnAt pracyavate / ___ evaM zrIAvazyakacUAdAvapi dvitristhAneSu / iti chadmasthAvasthAyAM zrImahAvIradevasya uktivicAraH / / 92 / / - vizeSopaniSada bhagavAna tevA avasare bole paNa kharA, kevI rIte e batAve che - 'huM bhikSu chuM" A rIte kahe tyAre teo svIkAre, 'bhale' ema kahe, to bhagavAna tyAM ja rahe. paNa jo teone Icchita vastuno vyAghAta thavAthI gusso Ave, ane te mohAMdha mAtra vartamAnane jonArA (paralokane nahIM jonArA) loko ema kahe ke "jaldIthI A sthAnamAMthI nIkaLa.' to bhagavAna 'bIjAnI aprIti thAya tevo A avagraha che." evuM joIne nIkaLI ja jAya che. athavA to bhagavAna nIkaLI ja jAya che, paNa A uttama dharma che, ema mAnIne kaSAyavALA gRhastha pratye paNa mauna rahe che. kAMI bolatA nathI. ane je thavuM hoya te thAya, ema mAnIne dhyAna ja kare che - dhyAnathI calita thatA nathI. A ja rIte Avazyaka cUrNimAM paNa be-traNa sthAnomAM kahyuM che. A rIte chaprastha avasthAmAM zrImahAvIradevanA vacanano vicAra kahyo. III
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000vizeSazatakam - 22 7 226 - vizeSAnige nanu- apavAdapade gItArthA api azuddhaM sacittam AdhAkarmAdidoSaduSTam AhAraM gRhNanti na vA ? ucyate gRhNantyeva, yaduktaM zrIAcArAGge dvitIyazrutaskandhe prathamAlApakavyAkhyAnaprAnte, tathAhitathAprakAram evajAtIyam azuddham azanAdi caturvidhamapi AhAra parahaste parapAtre vA sthitam, aprAsukaM sacittam, aneSaNIyam AdhAkarmAdidoSaduSTam, ityevaM manyamAno bhikSuH satyapi lAbhe na pratigRhNIyAd ityutsargataH, apavAdatastu dravyAdi jJAtvA gRhNIyAdapi, tatra dravyaM durlabhaM dravyam, kSetraM sAdhAraNadravyalAbharahitaM sarajaskAdibhAvitaM vA, kAlo durbhikSAdiH, bhAvo glAnatAdiH, ityAdibhiH kAraNarupasthitairalpabahutvaM paryAlocya gItArtho gRhnniiyaadpi| iti apavAde sacittAdhAkarmAhAra -- vizeSopaniSad(93) prazna :- gItArtho apavAdamArge azuddha, sacita, AdhAkarma vagere doSothI dUSita evo AhAra le ke nahIM ? uttara :- le ja che. zrIAcArAMganA dvitIya zrutaskaMdha pahelA AlAvAnI TIkAmAM chelle kahyuM che - evA prakArano azana vagere cAre prakArano AhAra, bIjAnA hAthamAM ke bIjAnA bhAjanamAM rahelo hoya, amAsuka hoya eTale ke sacita hoya, aneSaNIya hoya eTale ke AdhAkarma vagere doSothI dUSita hoya, e samajIne bhikSu lAbha thato hovA chatAM paNa na vahore, A vidhAna utsargathI samajavuM. apavAdathI to dravya vagere joIne vahore paNa kharA, temAM dravyathI te vastu durlabha hoya, kSetra evuM hoya ke sAdhAraNa dravya paNa na maLatuM hoya, athavA to saMnyAsI vagerethI bhAvita hoya, (te kSetramAM na vahoravAthI kadAca evo lokaprakopa thavAnI zakyatA hoya ke amArA guru to A vahore che, to zuM tame emane pApI puravAra karavA mAMgo cho ? ke temanAthI ya UMcA cho ? ke A vahoratA nathI ?) kALa durmikSa vagere, bhAva glAnatA vagere. ItyAdi kAraNo upasthita thAya pravivAra://rU II nanu- maricapramukhaM kutra grAhyAgrAhyatvena proktam asti ? ucyate zrIAcArAGge dvitIyazrutaskandhe prathamAdhyayane'STamoddezake, tathAhi- "se bhikkhU bhikkhuNI vA jAva pavesamANe sejjaM puNa jANejjA, pippaliM vA pippalicuNNaM vA, miriyaM vA miriyacuNNaM vA, siMgaveraM vA siMgaveracuNNaM vA, aNNayaraM vA, tahapagAraM AmagaM asatthapariNayaM aphAsu lAbhe saMte no pddigghejjaa|" vyAkhyA- pippalImarice pratIte, zRGgaveramAkaM, tathAprakAram AmalakAdi, Ama azastropahataM no prtigRhnniiyaaditi| evameva zrInizIthacUrNI ekAdazoddezake'pi, tathAhi- "je bhikkhU vA bhikkhUNI vA pAriyAsiyaM, pippaliM vA, pippalicuNNaM vA, -vizeSopaniSada tyAre alabahutvano vicAra karIne gItArtha grahaNa paNa kare. A rIte apavAda mArge sacitta AdhAkarma vahoravAno vicAra kahyo. ilGall (94) prazna :- marI vagere levA ke na levA ? teno nirdeza kayAM zAstramAM karyo che ? uttara :- zrIAcArAMgamAM dvitIya zrutaskaMdhamAM prathama adhyayananA AThamAM uddeztAmAM kahyuM che - bhikSa ke bhikSaNI gRhasthanA gharamAM praveza karatAM jANe ke pIpara, pIparanuM cUrNa hoya, marI ke marInuM cUrNa hoya, Adu hoya ke AdunuM cUrNa hoya, te tevA prakAranuM bIjuM kAMIka hoya, ke je kAryuM hoya, zaru pariNata na hoya, sacitta hoya, te maLatuM hoya to na vahoravuM. vRtti :- ahIM pIpara ane marI pratIta che. zRMgabera eTale Adu. tevA prakAranuM eTale AmaLA vagere. te kAyu, azopahata hoya te na vahoravuM. e rIte zrInizIthacUrNimAM 11 mA uddesAmAM paNa kahyuM che -
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 -vizeSopaniSad 000 mariyaM vA, mariyacuNNaM vA, siMgaberaM vA, siMgaberacuNNaM vA, vilaM loNaM vA, ubbhiyaM vA loNaM AhArei" ityAdi 'pAriyAsiyaM, nAma rAipajjusiyaM, abhinnA pippalI, sA eva suhuma bhedakayA cuNNo, evaM mariyaM siMgaveraM suMThiM jattha visae loNaM natthi, tattha u so paccai, taM biDaloNaM bhaNNai, ubbheyamaM puNa sayaMruhaM jahA samudaM seMdhavaM vA evamAdi pAriyAsiyaM, AhAre tassa ANAdI dosA cauguruNaM ceti, iti pippalImaricagrAhyAgrAhyatvavicAraH / / 94 / / ___nanu- sAdhUnAM grAhyAgrAhyANi vastrANi, kutra sUtre pratipAditAni santi ? ucyate AcArAGgasUtre dvitIyazrutaskandhe paJcamAdhyayane prathamoddezake, tathAhi 'se bhikkhU vA bhikkhuNI vA abhikaMkkhejjA, - vizeSopaniSadabhikSa bhikSI paSita (vAsI) me pIpara, pIparayUesa, marI, marInuM cUrNa, Adu, AdunuM cUrNa, biDa jAtanuM mIThuM ke khANamAM thatAM mIThAne khAya- ItyAdi. paryuSita eTale rAtanuM vAsI. akhaMDa pIpara hoya ke teno jhINo bhUko karyo hoya, tevuM cUrNa hoya. ema marI, Adu, sUMTha vagere samajavA. je dezamAM mIThuM na hoya, tyAM te pakAvavAmAM Ave che, tene biDalavaNa kahevAya che. udbhija eTale svayaM thatuM mIThuM. jema ke samudranuM mIThuM ke siMghava ItyAdi paryASita che. tene khAvAmAM AjJAbhaMga-anavasthA-mithyAtva-virAdhanA A doSo thAya che ane caturguru prAyazcita Ave che. A pramANe pIparanA grAhyamyaabpyaano viyAra 5lo. ||4|| () prazna :- sAdhumone yAyAyAla vo 5yAM 5vA cha ? uttara :- AcArAMgasUtranA bIjA grutaskaMdhamAM pAMcamAM adhyayananAM pahelA uddesAmAM kahyuM che - je bhikSu ke bhikSaNI vastranI eSaNA karavA Icche te evA prakAranuM vastra jANe, ke je jaMgama UMTa vagerenA unamAMthI banyuM hoya, 000vizeSazatakam * 229 vatthaM esittae se jaM puNa vatthaM jANijjA, taMjahA- jaMgiyaM vA bhaMgi vA sANagaM vA pottagaM vA khomiaM vA tUlakaDaM vA tahapagAraM vatthaM, je niggaMthe taruNe jugavaM balavaM appAyaMke thirasaMghayaNe se egaM vatthaM dhArejjA, no vittiaMjA niggaMthI sA cattArIsaMghADIo dhArejjA, egaM dohatthaM vitthAraM do tihatthavitthArAo, egaM cauhatthaM vitthAraM, etehiM vatthehiM avijjamANehiM aha pacchA egamegaM sNsiivejjaa| vyAkhyA- sa bhikSurabhikAGkSad vastram anveSTum, atra punaryad evaM vastraM jAnIyAd, tadyathA 'jaMgiyaMti' jaGgamoSTrAdhUrNAniSpannaM 1 tathA 'bhaMgiaMti' nAnAbhaGgikavikalendriyalAlAniSpannaM 2, tathA 'sANiyaMti' 2 saNavalkalaniSpannaM 3 'pottagaMti' tAlyAdipatrasaGghAtaniSpannaM 4 'khomiyaMti' kArpAsikaM 5 tUlagaDaMti, arkAditUlaniSpannaM 6 evaM tathAprakAram anyadApi vastraM dhArayed ityuttareNa sambandhaH, yena sAdhunA yAvanti dhAraNIyAni, tad darzayati, tatra ca yaH taruNo nirgranthaH sAdhuH yauvane varttate balavAna, samartho'lpAtaGko'rogI, sthirasaMhanano dRDhakAyo, -vizeSopaniSada aneka prakAranA vikasendriyonI lALathI banyuM hoya, zaNanI chAlathI banyuM hoya, tADa vagerenA pAMdaDAonA samUhathI banyuM hoya, kapAsamAMthI banyuM hoya, AkaDAnA rUmAMthI baneluM, tathA AvA prakAranuM anya paNa va.. ghAraNa kare ema AgaLanA pada sAthe saMbaMdha che. je sAdhue jeTalA vastro dhAraNa karavA joIe, te kahe che - temAM je taruNa nigraMtha sAdhu hoya, te yauvanamAM vartamAna hoya, baLavAna ane nIrogI hoya, tevA sAdhu tvacAnA rakSaNa mATe eka varasane dhAraNa 52, jI nahI. - jo AcArya vagerene mATe bIjuM vastra rAkhe, to tene pote na vApare, je bALa, durbaLa ke vRddha hoya, yAvat majabUta zarIravALo na
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 -vizeSopaniSad000 dRDhadhRtizca, sa evaMbhUtaH sAdhurekaM vastraM prAvaraNaM tvag-rakSaNArtha dhArayet, na dvitIyamiti / yad aparam AcAryAdi kRte bibharti, tasya svayaM paribhogaM na kurute, yaH punarbAlo durbalo vRddho vA yAvad alpasaMhananaH, sa yathAsamAdhikaM vyAdikam api dhArayati, jinakalpikastu yathApratijJAtameva dhArayen na ttraapvaado'sti| yA punarnirgranthiH sA catasraH saGghATikA dhArayet, tad yathA ekAM dvihastaparimANAM yAM pratizraye tiSThantI dhArayet / dve trihastaparimANe, tatra ekAm ujjvalAM bhikSAkAle prAvRNoti, aparAM bahirbhUmigamanAvasare iti / tathA aparAM caturhastavistarAM samavasaraNAdI, sarvazarIrapracchAdikAM prAvRNoti, tasyAzca yathAkRtAyA alAbhe, atha pazcAd ekam ekena sArdhaM sIvyediti, "se bhikkhU bhikkhuNI vA se jAiM puNa vatthAI jANejjA, virUvarUvAI mahaddhaNamollANi, taMjahA ajiNANi vA sahiNANi vA, 2 sahiNakallANANi vA 4 AyANi vA, kAikANi vA, khomiyANi vA, dugullANi vA, paTTANi vA, malayANi vA, pannuNANi vA, -vizeSopaniSad hoya, te samAdhine anusAre be kapaDA-traNa kapaDA vagere paNa rAkhe. jinakalpita to pote je rItanI pratijJA karI hoya, te mujaba vastra dhAraNa kare, temAM apavAda nathI. je zramaNI hoya, te cAra saMghATI dhAraNa kare. eka be hAtha pramANa hoya. upAzrayamAM hoya tyAre te pahere. be traNa hAtha pramANa hoya, temAM eka ujjavaLa hoya te bhikSAkALe oTe ane bIjI bahirbhumi jatI vakhate oTe. ane cothI saMghATI cAra hAthanA vistAravALI hoya, tenAthI sarvazarIra AcchAdita thaI jAya. te samavasaraNa vageremAM oDhe. ane te saMghATI tevA pramANanI svAbhAvika na maLe, to pachI ekane bIjI saMghATI sAthe sIvI le. bhikSu ke bhikSaNI evA vastrone jANe, ke je citra-vicitra 000vizeSazatakam - 231 asaMANi vA, cINaMsuANi vA, annayarANi vA, tahappagArAI vatthAI mahaddhaNamollANi lAbhe saMte no pddigghejjaa"| vyAkhyA- sa bhikSuryAni punarmahAdhanamUlyAni jAnIyAt, tadyathA 'ajinAni' mUSakAdicarmaniSpannAni, zlakSNakAni sUkSmANi ca tAni varNacchavyAdibhizca kalyANAni zobhanAni ca, sUkSmakalyANAni 'AyANiyatti' kvaciddezavizeSe ajAH sUkSmaromavantyo bhavanti, tatpakSma-niSpannAni, ajAnikAni bhavanti / tathA kvacid deze indranIlavarNaH karpAso bhavati, tena niSpannAni, kAyikAni kSaumikaM sAmAnyakAsikam, dukUlaM gauDaviSayaviziSTakAsikaM, paTTasUtraniSpannAni paTTAni, malayAni malayajasUtrotpannAni 'pannunnaMti' valkalatantuniSpannam aMzukam, cInAMzukAdIni nAnAdezeSu prasiddhAbhidhAnAni, tAni ca mahArghamUlyAnIti kRtvA ehikAmuSmikApAyabhayAt lAbhe sati na prtigRhnniiyaaditi| iti sAdhUnAM grAhyAgrAhyavastravicAraH / / 15 / / -vishessopnissdhoya, mahAmUlyavAna hoya, jema ke uMdara vagerenA cAmaDAthI banelA hoya, jhINA hoya, jhINA hovA sAthe raMga, kAnti (brAITanesa) vagerethI suMdara hoya, koIka dezamAM bakarI jhINA romavALI hoya, temAMthI banelA kapaDA hoya. koIka dezamAM IndranIlamaNi jevA (nIla) varNanuM kapAsa hoya che. temAMthI banelA hoya te = kAyika. kSaumika eTale sAmAnya kapAsanuM banela vastra, dukUla eTale gauDa dezanA kapAsanuM vastra, rezamI taMtumAMthI banelA rezamI vastro, caMdananA taMtumAMthI banelA vastro, valkala taMtumAMthI baneluM vara, cInI varu vagere aneka dezomAM prasiddha nAmavALA vayo. te mahAmUlyavALA hoya che. mATe aihika-Amukhika apAyanA bhayathI te maLatA hoya, to na vahoravA. (AlokamAM corI vagereno apAya thAya ane mamatva, saMkleza vagerene kAraNa pAralaukika apAya thAya.) A rIte sAdhue levA yogya ane na levA yogya vAno vicAra kahyo. il95ll
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 vizeSopaniSad nanu - kalpasUtre paJcamasAmAcAryA 'vAsAvAsaM pajjosaviyANaM no kappas niggaMthANa vA niggaMthINaM vA haTTANaM tuTThANaM ArogANaM baliyasarIrANaM imAo navarasavigaio abhikkhaNaM 2 AhArittae / taMjA khIraM dahiM navaNIyaM sappiM tillaM guDaM mahuM majjaM maMsaM / ityuktaM tatkathaM ghaTate, madyAdivikRtInAm abhakSyatvena jAvajjIvaM sAdhUnAM varjitatvAt ? ucyate, yadyapi sAdhUnAM tadvarjanam astyeva paraM kadAcid atyantApavAdadazAyAM grahaNe'pi kRtaparyuSaNAnAM sarvathAM niSedhaH / tatra tAsAM paribhogo bahiH paribhogArthe jJeyaH / yaduktaM zrIAcArAge dvitIyazrutaskandhe prathamoddezake, tathAhi se bhikkhU vA se jaM puNa jANejjA bahuaTTiyaM vA maMsaM vA macchagaM vA bahukaMTayaM, assiM khalu paDiggahiyaMsi appe siyA bhoyaNajAe bahuujjhiyadhammie taha pagAraM * vizeSopaniSadda (86) prazna :- kalpasUtramAM pAMcamI sAmAcArImAM ema kahyuM che 3 - yomAsAmAM sAdhu he sAdhvI ne hRSTa-pRSTa, nIrogI, janavAna zarIravALA hoya, temane A nava rasavALI vigaIo vAraMvAra vAparavI naye. te vigaIyo mA pramANe che - dUdha, chahIM, mAjarA, ghI, tela, gola, madha, madya, mAMsa. A vacana zI rIte ghaTe ? kAraNa ke madha vagere vigaIo to abhakSya hovAthI, sAdhune yAvajjIva baMdha ja che. uttara :- jo ke sAdhuone te vigaIo baMdha ja che. to paNa kyAreka atyaMta apavAda dazAmAM tenuM grahaNa karatAM hoya, to paNa comAsAmAM teno sarvathA niSedha che. vaLI tenuM grahaNa kare tyAre paNa teno upayoga bAhya paribhoga mATe kare che, ema samajavuM. zrIAcArAMga mAM bIjA zrutaskaMdhanA pahelA uddesAmAM kahyuM che - bhikSu ke bhikSuNI evuM jANe ke ghaNA hADakAvALuM mAMsa che ke ghaNA kaMTakavAluM mAchaluM A bhAjanamAM che. temAM upabhojya aMza 4 vizeSazatakam bahuaTThiyaM vA maMsaM macchagaM vA bahukaMTayaM lAbhe saMte, no paDiggahejjA, se bhikkhU vA 2 jAva samANe siyA NaM paro bahuaTTieNaM maMseNaM maccheNaM vA uvanimaMtejjA AusaMto samaNA abhikakkhasi bahuaTTa maMsaM paDiggahittae taMjA tahapagAraM nigghosaM succA nisamma se puvvAmeva AloejjA, Ausotti vA bhaiNI vA no khalu me kappai bahuaTTa aM maMsaM paDiggahitae, abhikakkhaMsi me dAu jAvaiyaM tAvaiyaM puggalaM dalayAhi mA aTTiyAI se evaM vayaMtassa paro abhi aMto paDiggahasi bahuaTTiyaM maMsaM paDibhAettA nIhaTTu dalejjA, tahapagAraM paDiggahagaM paratthaM parapAyaMsi vA aphAsuyaM jAva no paDiggae, se ya Ahacca paDigAhie siyA, taM no hitti vaejjA, no aNahitti vaejjA, se tamAdAya egatamavakkamejjA, ahe ArAmaMsi vA ahe uvassagaMsi vA appaMDe jAva asaMtANae vA, maMsagaM 2 macchagaM 2 bhuttA, aTTiyAi kaMTage 233 * vishessopniss6ocho che ane pheMkI devAnuM ghaNu che. te maLatuM hoya, to tenuM grahaNa na Dare. bhikSu ke bhikSaNI gRhasthanA gharamAM praveza kare, tyAre tene gRhastha ghaNA hADakAvALA mAMsa ke mAchalInI vinaMti kare, ke he AyuSmAn zramaNa ! ghaNA hADakAvALu mAMsa vahoravA Iccho cho ? tevI vinaMti sAMbhaLIne zramaNa pUrve ja joI vicArI le AyuSmAn ! ke bahena ! ghaNA hADakAvALuM mAMsa levuM mane kalpatuM nathI. tame mane jeTaluM ApavA IcchatA ho, teTaluM mAMsa ja Apo, hADakA nahIM. Ama kahetA zramaNane gRhastha aMdara jaIne bahAra nIkaLIne ghaNA hADakAvALuM mAMsa Ape tevA prakAranuM te dravya bIjAnA hAthamAM ke bIjAnA bhAjanamAM hoya, aprAsuka, aneSaNIya hoya, tenuM grahaNa na karavuM. jo te kyAreka vahorI lIdhuM hoya, to hi (kharAba karyuM) evuM na uhe. ArAhi (sAraM yeM ?) menuM parA na uhe. me te sardhane
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000 vizeSazatakam - 235 234 - vizeSonA gahAya, se tamAyAya egaMtamavakkamejjA, ahe jhAmathaMDillaMsi vA jAba pamajjiya 2 parivejjA" evaM mAMsasUtramapi jJeyam / asya ca upAdAnaM kvacid lUtAdyupazamanArtha sadvaidyoktaM, dezato bAhyaparibhogena svedAdinA jJAnAdyupakArakatvAt phalavad, dRSTaM bhujizca atra bahi: paribhogArthe na abhyavahArArthe padAtibhogavat, evaM gRhasthAmantraNAdividhipudgalasUtramapi sugamam, iti tadevam AdinA chedasUtrAbhiprAyeNa grahaNe satyapi kaNTakAdipariSThApanavidhi- rapi sugamaH / iti bahi:-paribhogArthe sAdhUnAM maaNsaadipradavivAra:/16 TI -- vizeSopaniSad - ekAMtamAM jAya koI jhADa nIce ke upAzrayanA chAparA nIce jyAM IMDA na hoya, yAvatuM saMtAna (trasa jIvo) na hoya, tyAM mAMsamAchalIno paribhoga karIne, hADakA vagere kaMTako laIne kuMbhArano nibhADo vagere acitta sthaMDilamAM pramAjI pramArjIne pAThave. A ja rIte mAMsasUtra paNa samajavuM. AnuM upAdAna koI sArA vaidanA kathanathI cAmaDIno roga vagere maTADavA mATe thAya che. AMzika bAhya paribhogathI parasevo thavAthI rogopazamathI jJAnAdimAM upakAraka hovAthI saphaLa che. ahIM sUtramAM muttA' evo prayoga karyo che, 'muni' dhAtu bAhya paribhoganA arthamAM hoya, bhojananA arthamAM na hoya, evuM paNa jovAyuM che. jema ke rAjA sainikano paribhoga kare che. (tenI sevAne anubhave che.) e ja rIte gRhastha vinaMti kare che, vagere mAMsasUtra paNa sugama che. ane AdithI chedasUtranA abhiprAyathI grahaNa karyA pachI kaMTaka vagera pAThavavAno vidhi paNa sugama che. A rIte bAhya paribhoga mATe sAdhuone mAMsa vagerenA grahaNano vicAra kahyo. ll96ll. nanu- prAtaH svAdhyAyakaraNAnantaraM yasya zayyAtaragRhaM kRtaM bhavati, tasya gRhe AhAropadhirUpa eva piNDo na gRhyate, kiMvA tRNAdikamapi na ? ucyate tRNAdikaM vastu bAhyaM gRhyata eva, yaduktaM zrIsthAnAGge paJcamasthAnasya dvitIyoddezake, tathAhi-sAgAriyapiMDaM bhuMjamANo tti, agAraM gRhaM saha tena vartate iti sAgAraH sa eva sAgArikaH zayyAtaraH, tasya piNDaH aahaaropdhyaadiruupH| anyastu asau na bhavati, uktaM ca taNa-chAra-Dagalamallaga sajjA saMthAra piiddhlevaaii| sijjAyarapiMDo so na hoi so hoi bahiotti / / 1 / / iti zayyAtaragRhe'pi pIThaphalakAdigrahaNavicAraH / / 97 / / nanu- tRSAturANAM pAnIyapAnAt taducchedanena mahAn upakAro jAyate, -vizeSopaniSad(67) prazna :- savAre svAdhyAya karyA pachI je zayyAtaranuM ghara karyuM hoya, tenA ghare AhAra-upadhirUpa ja piMDa na levAya ? ke pachI tRNa vagere paNa na levAya ? uttara :- tRNa vagere bAhya vastu to levAya ja che. zrIsthAnAMgamAM pAMcamA sthAnanA bIjA uddesAmAM kahyuM che - 'sAgArikanA piMDane vAparato' - ahIM agAra = ghara. ghara sahita hoya, te sAgAra. te ja sAgArika zayyAtara che, teno piMDa AhAra-upadhi vagere piMDa te sAgArikapiMDa che. te sivAyanI vastu sAmArikapiMDa na kahevAya. kahyuM paNa che - tRNa, rAkha, pAkelI IMTanA TukaDA, koDiyuM, zayyA, saMthAro, pIThaka, (gADAnA paiDAno) lepa- A vastuo bAhya che. te zayyAtarapiMDa nathI. A rIte zayyAtaranA ghare paNa pITha-phalaka vagere levAno vicAra. HIcoll (98) prazna :- tarasyA lokone pANI pAvAthI tRSNAno viccheda thavAthI moTo upakAra thAya che. e jalapAnanuM mULa che kUvA-taLAva
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 - viroSona tanmUlaM ca kUpataDAgAdikhananam, tata: sAdhustat khananopadezaM dadyAd na vA ? ucyate naitad upadezadAnaM sAdhujanAnAM yuktaM nApi tanniSedhaH, ubhayathApi siddhAnte sadoSatvena niSiddhatvAd, yaduktaM zrIAcArAGgasUtravRttyoH prathamazrutaskandhe SaSThAdhyayane paJcamoddezake tathAhi anyAn vA sAmAnyena prANino bhUtAn jIvAn sattvAn no azAtayet bAdhayet, tadevaM sa muniH svato'nAzAtakaH parairanAzAtayat, tathA parAnAzAtayato'nanumanyamAno'pareSAM badhyamAnAnAM prANinAM bhUtAnAM jIvAnAM sattvAnAM yathA pIDA notpadyate, tathA dharma kathayet, tad yathA- yadi laukikakuprAvacanikapArzvasthAdinAni prazaMsanti, avaTataTAkAdIni vA, tataH pRthvIkAyikAdayo vA vyApAditA bhveyuH| atha dUSayati tato'pareSAm antarAyApAdanena tatkRto bandhavipAkAnubhavaH / uktaM ca -vizeSopaniSadra vagere khodAvavA. to sAdhu teno upadeza Ape ke nahIM ? uttara :- sAdhuo teno upadeza Ape e ucita nathI. teo teno niSedha kare te paNa ucita nathI. kAraNa ke e baMnemAM doSa hovAthI AgamamAM te baMneno niSedha karyo che. zrIAcArAMgasutravRttimAM prathama zrutaskaMdhamAM chaTTA adhyayananA pAMcamA uddeztAmAM kahyuM che athavA to anya evA sAmAnyathI prANI, bhUta, jIvo, satvone pIDA na kare, te jIva pote apIDaka che. bIjA dvArA pIDA karAvato nathI. ane bIjA pIDA karatA hoya tenI anumodanA karato nathI. bIjA baMdhAtA prANI, bhUta, jIvo, sattvone je rIte pIDA na thAya, te rIte dharma kahe. te A rIte- laukika kupAvacanika-pArzvastha vagerene ApelA dAnanI prazaMsA kare, athavA to kUvA-taLAvonI prazaMsA kare, to pRthvIkAya vagereno vadha thAya. ane jo e dAnanI athavA to kUvA-taLAvonI niMdA kare to bIjAone aMtarAya karavAthI karmabaMdha thAya ane tenA vipAkane anubhavavo paDe. kahyuM paNa che - jeo 000vizeSazatakam je u dANaM pasaMsaMti vaha icchaMti paanninnN| je tu NaM paDisehaMti vitticcheyaM kariti te|| tasmAt taddAnAvaTataTAkAdividhipratiSedhavyudAsena yathA'vasthitaM dAnaM zuddha prarUpayet / iti sAdhUnAM kUpataTAkAdikhanane upadezo na deyo, na niSedhanIya iti vicAraH / / 98 / / nanu- sAdhavaH AnaM prAsukaM gRhNanto dRzyante tatkutra pratipAditam asti ? ucyate zrIAcArAGgadvitIyazrutaskandhe saptamAdhyayane dvitIyodezake, tathAhi "se bhikkhU vA bhikkhUNI vA sejjaM puNa ambaM jANejjA, appaDaM jAva saMtANagaM tiricchachinnaM vucchinnaM phAsuyaM jAva paDiyAdennA" vyAkhyA- sa bhikSuH alpANDam alpasantAnakaM tirazcInacchinnaM tathA vyavacchinnaM yAvat prAsukam, kAraNe sati gRhNIyAditi / sAdhUnAm -vizeSopaniSa dAnanI prazaMsA kare che, teo jIvono vadha Icche che ane jeo dAnano pratiSedha kare che, teo bIjAnI jIvikAno uccheda kare che. mATe laukikAdine dAna, kUvA-taLAva vagerenA vighAna-pratiSedha baMnene choDIne yathAvasthita zuddha dAnanI prarUpaNA karavI joIe. A rIte sAdhuoe kUvA-taLAvane khodAvavA viSe upadeza na devo, ane teno niSedha paNa na karavo, e vicAra kahyo. 98 (99) prazna :- sAdhuo ayita kerI vahore che, evuM dekhAya che. tenI anujJA kayAM zAstramAM ApI che ? uttara :- zrIAcArAMgamAM bIjA grutaskaMdhamAM sAtamA adhyayanamAM bIjA uddesAmAM kahyuM che - bhikSa ke bhikSaNI gRhasthanA ghare praveza kare, tyAre evI kerI jANe ke je sUkSma IMDA vagerethI rahita hoya yAvat trasa jIvothI rahita hoya, ADo cheda karelI hoya, vizeSathI zAchinna hoya, (tethI) ayitta hoya yAvatuM te vahore, arthAt puSTa
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 - viroSonag saprada vivAra:21 nanu- gacchavAsinaH sAdhavo vastrANi kSAlayanti tatkutra pratipAditam? ucyate, etadapi AcArAGgadvitIyazrutaskandhe paJcamAdhyayane prathamoddezake tathAdi "se bhikkhU vA 2 no navae me vatthettikaTTa No bahudesieNa sIodagaviyaDeNa vA, usiNodagaviyaDeNa vA, jAva dhoejjA vA" ___sa bhikSuH yadyapi malopacitatvAd durgandhavastraM syAt, tathApi tadapanayanArthaM sugandhadravyodakAdinA no dhAvanAdi kuryAd gacchanirgataH, tadantargatastu yatanayA prAsukodakAdinA lokopaghAtasaMzaktibhayAt, malApanayanaM kuryaadpi| iti gacchavAsisAdhUnAM vastradhAvanavidhivicAraH / / 10 / / -vizeSopaniSa kAraNa hoya tyAre tenuM grahaNa kare. A rIte sAdhuone kerI vahoravAno vicAra kahyo. ll99ll (100) prazna :- gacchavAsI sAdhuo kapaDAM dhove che. tenuM pratipAdana kayAM zAstramAM che ? uttara :- A paNa zrIAcArAMganA bIjA zrutaskaMdhamAM pAMcamAM adhyayananA pahelA uddesAmAM kahyuM che - bhikSu ke bhikSaNI mAruM vastra navuM nathI ema mAnIne sugaMdhI dravyathI zIta vikaTa jaLathI ke uSNa vikaTa jaLathI cAvatu na dhove. te bhikSa bhale malopacita hovAthI durgadhI vAvALA hoya, to paNa malane dUra karavA mATe sugaMdhIdravya, pANI vagerethI kapaDAnuM ghAvana vagere na kare. A vidhAna gacchanirgata-jinakalpIne AzrIne che. je gacchavAsI che, te to lokopaghAta, (jIvanI ?) saMzakti (sasaMkti ?)nA bhayathI (athavA rogAdi kAraNe) acita pANI vagerethI mala dUra kare paNa kharA. A rIte gacchavAsI sAdhuone 000vizeSazatakam zrImatkharataragacche shriimjjinsiNhsuurigururaaje| sAmrAjyaM kurvANo yugapradhAnAkhyavirudaM dhre||7|| vikramasamvati locanamunidarzanakumudabAndhavapramite / (1672) zrI pArzvananmadriva pure zrImeDatAnA pAra nA yugapradhAnapadavI shriiakbbrsaahinaa| yebhyo dattA mahAbhAgyAH zrIjinacandrasUrayaH / / 3 / / teSAM ziSyo mukhyaH svahastadIkSitasakalacandragaNiH / tacchiSyasamayasundarapAThakairakRta zatakamidam / / 4 / / iti zrIsamayasundaropAdhyAyaviracitaM vizeSazatakaM sampUrNam / / munivasuSoDazavarSe gurjaradeze ca mahati duHkaale| mRtakairasthigrAme jAte zrIpattane ngre||1|| bhikSubhayAt kapATe jaTite vyavahAribhirbhRzaM bahubhiH / puruSAne mukte sIdati sati sAdhuvarge'pi / / 2 / / -vizeSapaniSaAzrIne vadhAvanano vicAra kahyo. ll1ool 'yugapradhAna' birudanA dhAraka evA zrI jinasiMhasUri gururAja zrIkharataragacchamAM sAmrAjya karatAM hatAM, tyAre vi.saM. 167ra mAM zrI pArzvanAtha prabhunA janmadine meDatA nagaramAM jemane zrIakabarasAhie yugapradhAnanI padavI ApI hatI evA mahAbhAga zrIjinacandrasUri hatA. temanA mukhya ziSya ane temanA hAthe ja dIkSita evA zrIsakalacandramaNi hatAM. temanA ziSya samayasuMdara upAdhyAyajIe A zatakanI racanA karI che. Iti zrIsamayasuMdara upAdhyAya viracita vizeSa zataka saMpUrNa. vi.saM. 1697 mAM gujarAtamAM moTo dukALa paDyo. pATaNa nagara maDadAothI jANe asthigrAma banI gayuM hatuM. ghaNA vepArIo bhikSukanA bhayathI daravAjAne deDha rIte baMdha rAkhatA hatAM. puruSoe svamAna
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000vizeSazatakam - 241 tapAgacchIya AcAryadeva zrImadvijaya prema-bhuvanabhAnu-5dma hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSya AcArya vijaya kalyANabodhisUrIzvarajI mahArAja saMskRta vizeSazataka-bhAvAnuvAdarUpa vizeSopaniSad 240 - viroSona jAte ca paJca rajatairdhAnyamAne sakalavastuni mhye| paradezagati loke muktvA pitRmAtRbandhujanAn / / 3 / / hAhAkAre jAte maarikRtaanekloksNhaare| nAthavRSTapUrve nirA (au)niva) tuSTa(STi)te naregA4TI tasminsamaye'smAbhiH kenApi ca hetunA ca tisstthdbhiH| zrIsamayasundaropAdhyAyai- likhitA ca prtiressaa||5|| munimeghavijayaziSyo gurubhakto nityapArdhavartI c| tasmai pAThanapUrvaM dattA pratireSA paThatu mudA / / 6 / / prastAvocitametattu zlokaSaTkaM mayA kRtm| vAcanIyaM vinodena gunngraahividaaNvraiH||7|| vizeSopaniSadra choDI dIdhuM hatuM. ane sAdhuvarga paNa sIdAto hato. ghAvanuM mAna (mUlya ?) pAMca rajata hatuM. badhI vastuo moMghI hatI. loko pitAmAtA-bAMghavone choDIne paradeza jatA hatAM. mArithI aneka lokono saMhAra thayo. hAhAkAra macI gayo. koIe paNa pUrve joyuM na hatuM tevI dazA vALA A nagaramAM rakhe kolika (kaulika-pAkhaMDI ?) lUMTa calAvato hato. te samaye koI paNa hetuthI A nagaramAM rahetAM meM - zrI samayasaMdaropAdhyAye A prati lakhI che. muni meghavijaya nAmano mAro ziSya gurubhakta che ane nitya sevAmAM rahe che. tene bhaNAvavApUrvaka A prati meM ApI, te A pratine AnaMdathI bhaNe. A avasarocita cha zloko meM banAvyA che. guNagrAhI viddhaddharyoe tene AnaMdathI vAMcavA. iti carama tIrthapati zramaNa bhagavAna zrI mahAvIrasvAmizAsane viramagAma vibhUSaNa paramakRpALu zrI zAMtinAtha caitya sAnnidhya zrI sadgurunI kRpAthI vIrasaMvat 2535 mAM